«Людзі чакаюць часу, калі зноў пра сябе заявяць». Фатограф з плошчы Пераменаў – пра культавае месца і што там цяпер
Крыху больш за год таму, у жніўні 2020-га, у адным з менскіх двароў з’явілася культавае месца – плошча Пераменаў. За час існавання гэты куток спазнаў розныя эмоцыі: ад радасці знаёмстваў і еднасці да жаху праз смерць Рамана Бандарэнкі і брутальнага разгону тых, хто хацеў ушанаваць ягоную памяць.
Вядомы фатограф Яўген Атцецкі – жыхар плошчы Пераменаў – распавёў «Белсату», з чаго пачыналася плошча, як жыла і чым жыве цяпер.
Як паўставала плошча Пераменаў
Яўген Атцецкі працуе над кнігай, у якой галасамі трынаццаці герояў, жыхароў плошчы Пераменаў, апісваюцца падзеі там цягам самага яскравага перыяду існавання.
Мянчук просіць удакладніць, што жыхары двара Пераменаў – гэта не толькі насельнікі трох дамоў там, гэта наагул жыхары кварталу і людзі, неабыякавыя да гэтага месца.
Першы мурал, паводле Яўгена, нанеслі 18 жніўня:
– Былі хлопцы, якія захацелі зрабіць мурал, прысвечаны падзеям у Кіеўскім скверы 6 жніўня, калі два маладзёны паднялі рукі – са знакам вікторыі і кулаком. Мурал з іхнаю выяваю павінен быў з’явіцца каля кінатэатру «Кіеў» – беспасярэдне каля месца, дзе і адбылася гэтая падзея. Хлопцы зрабілі вектарную выяву, пайшлі зранку ў Кіеўскі сквер, пачалі наносіць мурал, але праязджаў міліцэйскі патруль, і тыя вымушаныя былі ўцячы. І апынуліся, умоўна кажучы, у сваім двары. Хлопцы падумалі: маўляў, раз такая справа – нанясем тут. Іншымі словамі, гэта проста выпадковасць, што гэты мурал – у гэтым месцы. Выпадковасць, якая прывяла да таго, што вакол гэтага месца пачаўся такі сканцэнтраваны рух.
Пазней каля выявы дыджэяў з’явілася і таблічка «плошча Пераменаў». Так пачала распаўсюджвацца назва.
Змаганне за Плошчу: як знішчалі і аднаўлялі мурал з дыджэямі пераменаў
Яўген мае даволі падрабязную статыстыку знішчэння і аднаўлення муралу: паводле ягоных падлікаў, выяву дыджэяў перамен атакавалі з 18 жніўня да 15 лістапада больш за 20 разоў.
– Бывалі выпадкі, калі мурал зафарбоўвалі некалькі разоў за дзень, – згадвае фатограф. – Напрыклад, 9 верасня зранку яго залілі бітумам. Мясцовыя жыхары былі страшна абураныя, бо гэта дзіцячая пляцоўка, а бітум смярдзіць і вогненебяспечны. Людзі спрабавалі гэта развязаць нейкімі афіцыйнымі шляхамі: тэлефанавалі ў санстанцыю, міліцыю. Але гэтае пытанне такім чынам не вырашалася, бо не было арганізацыі, якая б прыйшла і выправіла абсалютна ненармальнае з’яўленне на дзіцячай пляцоўцы гаручага рэчыва. Удзень жыхарам плошчы ўдалося самастойна адмыць мурал ад бітуму. Але каля 21:00 прыехала вялізная група АМАПу, міліцыі – аўтазак, аўтобус, два бусікі, міліцэйская машына… Вельмі шмат людзей у форме. Яны зафарбавалі мурал зноў і ахоўвалі яго, пакуль сцяна не высахла.
Дамавыя чаты і ўзнікненне супольнасці
Яўген кажа, што жыхары ў сваёй большасці вельмі цёпла ставіліся да з’яўлення муралу, працягвалі там бавіцца з дзецьмі, пляцоўка выконвала сваю функцыю. Сценапіс збіраў шмат людзей, з’яўлялася розная актыўнасць: канцэрты, выступы, кірмашы, сустрэчы. Народ пазнаёміўся міжсобку.
– Некаторыя сацыяльныя сувязі ў людзей ужо былі ў гэтых дамах, бо існавалі дамавыя чаты, якія да падзеяў былі прысвечаныя побытавай камунікацыі: развязаць нейкае пытанне ў пад’ездзе, пазычыць інструменты або соль, – зазначае Яўген.
– Напрыклад, калі ў пачатку 2020 года была незразумелая сітуацыя з ковідам і дзяржава ўключыла рэжым ігнаравання праблемы, Сцяпан Латыпаў выклікаўся бясплатна апрацоўваць пад’езды і ліфты ад ковіду.
Піку актыўнасці плошча Пераменаў дасягнула праз падзеі жніўня 2020 года – празмерную жорсткасць і фальсіфікацыі на выбарах.
– Гэта ўсё разам прывяло да таго, што 12 жніўня я выглянуў у вакно і пабачыў процьму ліхтарыкаў. Людзі крычалі, свяцілі, і ты разумеў, што тут напружанне вялізнае. Бо немагчыма ўсіх збіць, каб усе замаўчалі. Людзі пасля гэтага пачалі выходзіць на вуліцу, каб падтрымаць тых, хто быў у вокнах. Потым пайшла камунікацыя, і літаральна за некалькі тыдняў працэс перарос у такое вось грамадскае аб’яднанне жыхароў двара.
Людзі пачалі актыўна знаёміцца: прыносілі ў двор гарбату і ласункі, камунікавалі, арганізоўвалі імпрэзы ды аб’ядноўваліся.
– Пайшоў працэс, зваротны атамізацыі, якая звычайна адбываецца ў вялікіх гарадах. Раптам людзі пабачылі, што іхныя суседзі дужа цікавыя і з пазіцыяй. Прычым гэта людзі розных узростаў, прафесіяў, сацыяльных групаў. Гэта было неймаверна: знаёмства, агульныя забавы – спевы, танцы, івэнты, палітычны актывізм… Вешалі сцяг паміж дамамі, здымалі на дрон БЧБ-сэрца, якое пульсавала. Стала зразумела, што людзі, якія ніколі раней не бралі ўдзелу ў такой актыўнасці, могуць рабіць такія неймаверныя рэчы. На адным з кірмашоў у канцы верасня Рома Бандарэнка вучыў дзяцей маляваць. Я, на вялікі жаль, там не быў і не магу падзяліцца асабістым досведам ды распавесці, што там было. Але людзі цёпла адгукаліся і казалі, што дзеці былі ў захапленні ад Ромы.
Разгон
Як прыгадвае Яўген, дзве самыя страшныя падзеі на плошчы Пераменаў – гэта выкраданне і забойства Рамана Бандарэнкі ды брутальны разгон у лістападзе 2020-га.
– Адразу трэба агаварыцца: у дзень самага жорсткага разгону плошчы мяне там не было. Я пайшоў на Пушкінскую, і, калі рухаўся ў бок плошчы Пераменаў, мяне арыштавалі на вуліцы Чыгладзэ ды адвезлі, на іронію лёсу, у Цэнтральны РАУС. Ён менш як за квартал ад плошчы, і першыя выбухі я пачуў праз вакно Цэнтральнага РАУСу. І ўвесь мой досвед – гэта тое, як прывозілі пабітымі людзей з плошчы Пераменаў. Там нас было з маршу на Пушкінскай чалавек 150, потым пачалі дадавацца людзі, якіх прыводзілі з плошчы Пераменаў. Я вельмі шкадую, што не мог там быць, бо як фатограф павінен быў зафіксаваць гэты момант. Але мой грамадзянскі абавязак – удзел у пратэсце – падаваўся ў той момант больш значным, таму я пайшоў на марш, на які ў выніку не дайшоў. Але мая жонка вымушаная была эвакуявацца разам з хатнімі гадаванцамі, бо ў нас выбухалі гранаты наўпрост пад вакном, і не было ясна, чым гэта скончыцца. Паводле відавочцаў, гэта было страшна, асабліва апошняя частка, калі плошчу ўжо зачысцілі і пачалі хадзіць па кватэрах ды паляваць на людзей, калі ліхтарамі свяцілі ў вокны ў пошуках журналістаў.
Жыццё пасля: што з плошчаю Пераменаў цяпер
Паводле Яўгена, ціск апошняга года моцна адбіўся на мясцовых жыхарах, людзі па-рознаму перажывалі тое, што адбывалася: некага накрыла дэпрэсія, нехта расчараваўся, але ў той жа час дастаткова вялікая колькасць людзей захоўвае сваю пазіцыю і пазітыўна настроеная на перамены.
– Калі вярнуцца ў пачатак, то ўсе людзі паміж сабою пазнаёміліся, цяпер яны адно аднаго бачаць і пазнаюць, калі выходзяць у двор. І гэтая вялізная сетка існуе ды будзе існаваць. Я думаю, што людзі, якія былі супраць мінулым летам і ўвосень, – і засталіся супраць, проста цяпер дастаткова страшна ды вельмі небяспечна выражацца публічна. Рызыка ад звычайнага вулічнага акту несувымерная тэрміну, які можа быць, або іншым фізічным наступствам. Таму, я думаю, людзі пакуль чакаюць часу, калі зноў пра сябе заявяць, бо існуе пачуццё самазахавання. Ну і варта адзначыць, што шэраг людзей ужо з’ехаў, такі працэс таксама прысутнічае.
Яўген таксама вымушаны быў выехаць праз ціск на сябе ды блізкіх. Ён не думаў, што давядзецца з’язджаць з роднага гораду, якому заўжды хацеў быць карысным:
– Я заўжды глядзеў на ўсё з пазіцыі, што хачу жыць у Менску, бо гэта маё роднае месца, я яго люблю і хачу быць яму патрэбным. Наагул, калі казаць пра нейкія мае прафесійныя напрамкі, усё было скіравана на Менск. Я шмат гадоў у гэта ўкладваўся і лічыў вельмі важным. І для мяне вялікая бяда, што я вымушаны пакідаць там усё, што я зрабіў, і пераязджаць у іншае месца, пачынаць усё з нуля. Тым больш не ў родным месцы. Прайшло толькі некалькі тыдняў, таму я не спазнаў эміграцыі, я думаю, гэты працэс будзе доўгі, балючы і няпросты.
Ганна Вашчанка, belsat.eu
