«Нармальны водгук на ненармальнасць таго, што адбываецца»: як перажыць псіхалагічны гвалт
Падзеі апошніх месяцаў у Беларусі пакінулі шмат шнараў на нашым калектыўным целе. Цела памятае ўсё, цела не забывае. Цела ў шоку, цела сціскаецца, замірае, б’е, бяжыць, не рухаецца. Цела не можа расслабіцца, цела скурчваецца спазмай, цела нямее. Мы губляем сэнс, мы робімся звышпільнымі і рэактыўнымі, мы можам перажываць балесныя флэшбэкі, мы можам горка плакаць, мы можам злавацца, мы можам адчуваць сябе ў пастцы, траціць сон і апетыт, задавальненне ад звыклых рэчаў, працы, стасункаў. Мы можам адчуваць сябе нямымі, прыніжанымі. Мы можам адчуваць бездапаможнасць і страту кантролю, а таксама немагчымасць звярнуцца па падтрыманне і рэсурсы, нават калі яны ёсць.
Траўма – эпізод такога ўзрушэння нервовай сістэмы, з якім чалавек не можа даць рады звычайнымі спосабамі праз нястачу адэкватнага падтрымання, рэсурсаў, часу.
Гэтая немагчымасць перажыць нейкую падзею ў выпадку беларусаў і беларусак – шэраг інтэнсіўных, нечаканых, жорсткіх, страшных падзеяў, якія паўтараюцца. Цэлы замарожаны комплекс думак, пачуццяў, рашэнняў у момант траўмавальнай сітуацыі, які немагчыма перапрацаваць або асіміляваць. Любы напамін пра сітуацыю можа актуалізаваць гэты комплекс, тады траўма баліць, і чалавек зноў і зноў перажывае эмоцыі, як падчас сітуацыі траўмы.
Траўматычныя падзеі могуць таксама несці ў сабе дадатковы сэнс: крушэнне нашых базавых ілюзіяў – пра бессмяротнасць, справядлівасць свету, прастату ўладкавання свету, уласную недатыкальнасць і абароненасць. Траўматычны досвед робіцца не проста жыццёвым досведам. Траўма арганізуе асобу вакол сябе. Фармуе не толькі нашыя негатыўныя ўяўленні пра свет, але і пра саміх сябе.
Нават калі мы наўпрост не пацярпелі, важна памятаць: шмат хто з нас носіць у сабе траўму сведкі. Гэта падобныя змены ва ўнутраным досведзе чалавека, якія ўзнікаюць у выніку эмпатычнай уцягнутасці ў дачыненні з тымі, хто перажывае траўматычны стан, альбо ў выніку таго, што мы былі сведкамі чужога сутыкнення з гвалтам.
Акрамя таго, застаючыся ў сітуацыі вострага працяглага стрэсу, мы можам адчуваць «вывучаную бездапаможнасць» – прыгнечаны стан, які ўзнікае ад бясплоднасці ўласных дзеянняў.
Псіхіка не хоча, каб мы зламаліся, псіхіка спрабуе хоць неяк перапрацаваць тое, што адбываецца вакол, і тое, які водгук усё гэта выклікае ўнутры. Спрабуе ўбудаваць усё, што адбываецца, у карціну свету – хоць крыва, хоць наўскос, «пражаваць» нейкую надзвычайную плынь інфармацыі пра боль, пакуты, гвалт і несправядлівасць.
Кожны прыстасоўваецца, як можа: хтосьці з дапамогаю крэатыву або партызаншчыны, гумару або агрэсіі, калектыўных дзеянняў і ўзаемадапамогі, адзіноты і ізаляцыі. Маленькія акты супраціву і пераадолення сплятаюцца ў агульную канву пратэсту, нязгоды з тым, што адбываецца.
Розныя стратэгіі выжывання не горшыя ці лепшыя за іншыя. Паспрабуйце не асуджаць уласных спосабаў спраўляцца і таго, як навакольныя спраўляюцца з тым, што адбываецца. Усё, абсалютна ўсё, што адбываецца з намі, – нармальна. Гэта нармальны водгук на ненармальнасць таго, што адбываецца.
Калі мы не можам паўплываць на стрэсагеннае асяроддзе, усе рэсурсы асобы мусяць быць накіраваныя на паляпшэнне ўласнага стану тут і цяпер.
Мы ўжо спраўляемся, нават калі выяўляем у сабе дзіўныя і страшныя сімптомы, маркеры траўматычных перажыванняў, якія я згадвала вышэй. У кожны момант часу мы робім усё магчымае, каб заставацца жывымі.
Складана, але важна нагадваць сабе: тое, што адбываецца з намі апошнія месяцы, гвалт, які б’е пад дых, гнюсны, усёахопны – толькі частка нашага досведу. У самыя цёмныя моманты здаецца, што ўсё прасякнутае болем, але жыццё нашмат большае за траўму, мы і наш пачуццёвы досвед нашмат большыя. І насуперак халоднаму жаху, насуперак нявызначанасці мы выбіраем адно: жыць.
Што рабіць?
- Назавіце рэчы сваймі імёнамі. Тое, што з вамі адбывалася, або тое, чаму вы сталі сведкам, было страшным, агрэсіўным, бесчалавечным, жорсткім? Ці было гэта гвалтам? Ці было ў вас адчуванне страты кантролю?
- Паразмаўляйце з тымі, каму давяраеце, хто разумее, хто быў сведкам таго ж, што і вы, з кім бяспечна. Каб выгаварыцца. Папрасіце пра тое, што вам сапраўды неабходна ў гэтай размове: пра маўклівую прысутнасць, эмацыйную зваротную сувязь, абмен досведам, які падтрымлівае тактыльны кантакт, практычныя парады, інфармацыйнае падтрыманне, дапамогу ў звароце да профільных адмыслоўцаў.
- Дазвольце сабе адчуваць. Гэта складаней, чым гучыць. Эмоцыі – гэта маркер таго, што з намі адбываецца ў кантакце з вонкавым светам, магчымасць зразумець, якія нашыя патрэбы ў гэтым кантакце не здаволеныя. Эмоцыі могуць быць інтэнсіўныя, але не разбуральныя. Плачце, калі хочацца плакаць, тупачыце нагамі, калі злуяцеся, сумуйце па страчаным пачуцці бяспекі. Якімі б ні былі пачуцці, задайце сабе пытанне: што вас цяпер магло б падтрымаць, калі вы адчуваеце (падставіць апісанне вашага эмацыйнага стану)?
- Даверцеся целу, рушце за ім. Спіце колькі трэба, ежце, рухайцеся так, як хочацца, ці не рухайцеся, ляжыце згарнуўшыся абаранкам, калі гэтага сапраўды хочацца, паспрабуйце адчуць асалоду ў тым, што можна схавацца і замерці.
- Вызначце для сябе трыгеры. Якія падзеі, месцы, сюжэты, гісторыі прымушаюць вас зноў адчуваць траўматычныя перажыванні і адгукаюцца балючымі флэшбэкамі? Гэта важна разумець, каб вы не палохаліся сваіх рэакцыяў. Мінімізуйце верагоднасць сутыкнення з трыгерамі.
- Абмяжоўвайце чытанне навінаў і прагляд траўматычнага кантэнту. Інфармацыя пра гвалт, з якім сутыкаюцца людзі з рэферэнтавай групы, выклікае ў нас такі ж водгук, як і ў выпадку, калі б мы самі былі на іхным месцы.
- Звярніцеся па псіхалагічную дапамогу. Тут некалькі карысных спасылак: база псіхолагаў, псіхалагічная дапамога «Probono», кансультацыі з ЛГБТ-фрэндлі спецыялістамі.
- Знайдзіце свае шляхі супраціву і актыўнасці, якія могуць вас падтрымліваць, вярніце ўласную суб’ектнасць. Тут важна згадаць, што прыносіць вам задавальненне, радасць, прыемны цялесны водгук, што напаўняе і супакойвае. Пошук рэсурсаў і ўменне да іх звяртацца ў складаныя моманты – важная частка працэсу ачуньвання. Нагадайце сабе, што жыццё нашмат большае, чым траўма, чым тое, што з вамі здарылася, нават калі ў гэты момант здаецца, што ўсё згарнулася да нейкай адной падзеі.
Міла Вядрова, псіхолаг, трэнерка, арт-актывістка
Гэты тэкст – частка праекту «Нябачная траўма» з асабістымі гісторыямі пра паўсядзённасць беларусаў і беларусак, якія пацярпелі ад псіхалагічнага гвалту з боку ўладаў або праваахоўных органаў.
