Сяргей Будкін: «Замаўчаць? Для некаторых творцаў гэта азначае смерць»


Мы пагутарылі з кіраўніком Беларускай рады культуры (БРК) Сяргеем Будкіным пра тое, у якім стане цяпер беларуская культура і ці можна захаваць яе пад катком рэпрэсіяў альбо за мяжою.

Сяргей Будкін.
Фота: радыё «Свабода»

Закрыццё выдавецтваў, нядаўняе затрыманне выдаўца Андрэя Янушкевіча і разгром ягонай кнігарні ў дзень адкрыцця ўразіў Сяргея Будкіна, хаця ён і прызнаецца: у цяперашнім рэчышчы цяжкіх навінаў падавалася, што ўжо нічога не можа здзівіць.

Аналітыка
«Зрабілі быллю і Кафку, і Оруэла…» За што выдаўца Андрэя Янушкевіча кінулі за краты і ў чым «вінаватыя» кнігі
2022.05.18 18:14

«Няма ніякіх паўтонаў, для дыктатуры ўсё чорна-белае»

«Гэта мяне здзіўляе, хаця падаецца, што ты ўжо прызвычаіўся да гэтага фону, спрабуеш падыходзіць не эмацыйна, каб далей працаваць. Але такія навіны выбіваюць з каляі. Сітуацыя з Янушкевічам, падаецца, была апошняю спробаю гульні ў адкрытую. Бо цяпер зусім не зразумела, як дзейнічаць творцам, як дзейнічаць дзеячам культуры цяпер унутры Беларусі, калі ідуць татальныя рэпрэсіі, зачысткі і дыктатура.

Залягаць на дно? Замаўчаць? Для некаторых творцаў гэта азначае смерць.

Напрыклад, тэатральныя акторы, як і спартоўцы, павінны быць у форме, пастаянна граць. Мастакі і музыкі павінны выказвацца, ім патрэбны канэкт з публікаю. Калі ты працуеш у шуфляду і ў цябе няма аддачы, то ты згасаеш як творца. Але адказ дадзены: няма ніякіх паўтонаў, для дыктатуры ўсё чорна-белае. Усё, што хоць неяк асацыюецца са свабодаю думкі, унутранаю свабодаю, будзе зачышчанае пад корань», – адзначае суразмоўца.

Кнігарня «Кнігаўка».
Фота: Выдавецтва Янушкевіч / Telegram

ГУБАЗіК напісаў паведамленне пра справу Янушкевіча па-беларуску, упершыню сілавікі выкарысталі беларускую мову. З гэтага ў сеціве з’явілася багата жартаў, што сілавікі вынялі кнігі і нарэшце падвучылі беларускую.

Сапраўдныя ж памкненні і мэты не зразумелыя. Кіраўнік Беларускай рады культуры мяркуе, што з гэтага хіба што варта пакпіць:

«Матывы гэтых… ну як, людзей… гэтых суб’ектаў мне невытлумачальныя».

«Для мастака хоць які канал камунікацыі з публікаю надзвычай важны»

Адразу дзве выставы ў Беларусі пацярпелі ад цэнзуры. У Горадні экспазіцыю «Скульптура» закрылі праз тое, што арганізатары не захацелі прыбіраць з яе твораў, якія не спадабаліся ўладам.

«Прапанаваная нам форма далейшай работы экспазіцыі не задаволіла ні мяне, ні адміністрацыю галерэі… Я не лічу правільным выкрэсліваць з экспазіцыі будзь-каго з аўтараў ці некаторыя іхныя працы па абсалютна надуманых прычынах, агучаных непрафесіяналамі», – напісаў у facebook яе куратар Іван Арцімовіч.

Выстава адкрылася 29 красавіка і прапрацавала 4 гадзіны, потым была зачыненая «праз тэхнічныя прычыны». Паводле інфармацыі Hrodna.life, праблемы цяпер маюць і ўладальнікі галерэі «400 квадратаў».

Выстава «Арт-Менск 2022» у Палацы мастацтва. Менск, Беларусь. 13 траўня 2022 года.
Фота: Белсат

Выпадак з выставай «Арт-Менск», калі 40 мастакоў атрымалі адмовы ва ўдзеле, стаўся балючаю падзеяй для беларускай культурніцкай супольнасці. Хто канкрэтна пастанавіў, хто адбіраў і адмаўляў творцам у тым, каб паказаць публіцы карціны – так і засталося загадкаю: Міністэрства культуры кіравала да арганізатараў выставы, Саюз мастакоў перанакіроўваў на Палац мастацтва, а там не ў курсе, якія крытэры адбору і хто яго ўвогуле вядзе.

У сеціве пачалася дыскусія: ці этычна выстаўляць свае працы мастакам, якія прайшлі цэнзуру, ці варта на знак салідарнасці з калегамі прыпыніць свой удзел у выставе.

«Тут няма адназначнага адказу. Для мастака хоць які канал камунікацыі з публікаю надзвычай важны. У кожнага варыянту ёсць плюсы і мінусы. Пытанне агаліла і выстава скульптуры ў Горадні. Ці варта выстаўляцца цяпер у дзяржаўных умовах ды ісці на супрацу, каб паказаць сябе? І так, і не.

Расце новае пакаленне, і фармаванне густу таксама вельмі істотнае. А калі яны будуць бачыць толькі агратрэш і прадзяржаўнае мастацтва, то не будзе карысці.

Кожны мастак вырашае сам. Хтосьці можа сысці ў падполле, паставіць сябе на паўзу і схавацца, а хтосьці так не можа і намагаецца паказаць хоць якія свае працы, што прайшлі праз тры колы цэнзуры: унутраную самацэнзуру, арганізатарска-куратарскую і ідэалагічную. Калі ты прайшоў усе гэтыя колы, то ёсць рызыка, што цябе ссунуць у першы ж дзень ці за пару гадзінаў да адкрыцця. І не праз твой твор, а праз выказванне ў сетках гадавой даўніны. Тут нельга адназначна сказаць: выстаўляцца і шукаць шляхі супрацы ці замаўчаць. Кожны мастак абірае свой шлях паміж гэтымі плюсамі», – разважае Сяргей Будкін.

«Дзяржаўная палітыка ў сферы культуры забуксавала даўно»

На фоне грубага знішчэння і цэнзуравання беларускай культуры Мінкульт пастанавіў надаць дранікам і бабцы статус гістарычна-культурнай каштоўнасці.

Hавiны
Што думаюць беларусы пра прызнанне дранікаў культурнай каштоўнасцю – і якія стравы свету ўжо маюць такі статус
2022.05.17 15:41

«Асабіста я не маю нічога супраць драніка. Але тут відавочная падмена паняццяў і скажэнне гістарычнай памяці: прызнанне драніка каштоўнасцю – як сказаць, што гісторыя Беларусі пачалася з 1917 года ці з 1945-га. Гэта сведчыць пра неглыбокае веданне пытання. А калі гэта адбываецца ў вузкаспецыялізаванай установе, якая адказвае за сферу, то застаецца толькі паціскаць плячыма. Праблема гэта не новая.

Дзяржаўная палітыка ў сферы культуры забуксавала даўно. І з той простай прычыны, што няма разумення, што такое культура, у гэтых установах і ў прынцыпе ў дзяржавы.

Бо культура трактуецца як сфера абслугоўвання. Адсюль усе праблемы. Гэта лішняе сведчанне, што людзі, пастаўленыя вырашаць пытанні культуры, да культуры не маюць ніякага дачынення, няма смеласці выказацца», – падкрэслівае Сяргей Будкін.

«Хто змагаецца супраць беларускай культуры, не могуць звацца беларусамі»

Кіраўнік Беларускай рады культуры звярнуў увагу на мілітарызацыю афіцыйнага белкульту. У Літаратурны музей Янкі Купалы прызначылі новую дырэктарку – былую намесніцу дырэктара ў навуковай працы Музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны Ганну Галінскую, а дырэктарам Нацыянальнага гістарычнага архіву прызначылі сілавіка – генерал-маёра Алега Воінава:

«Нядаўнія прызначэнні, а яшчэ дырэктар «Харошак» – палкоўнік, гарадзенскім тэатрам паставілі кіраваць былога вайскоўца з атачэння дыктатара – карціна парадаксальная. Гэта ўсё ідзе ў рэчышчы афіцыйнай палітыкі, калі беларускую гісторыю адлічваюць ад Вялікай айчыннай. Вядома, змаганне беларусаў падчас Другой сусветнай – істотная тэма, але гэтае звужэнне і скажэнне вядзе культуру ў нейкую бездань».

В центре Варшавы открылась выставка протестного искусства
Інсталяцыя з партрэтамі палітвязняў, барыкада як напамін пра вогненныя дні ў Серабранцы, лічбавае мастацтва і карціны. У беларускім Моладзевым хабе адкрылася выстава пратэставага мастацтва «REBELarus». Варшава, Польшча. 18 лютага 2022 года.
Фота: ВО / Белсат

На думку Сяргея Будкіна, цяперашнія падзеі ў сферы культуры давядзецца яшчэ доўга выпраўляць. У той жа час рэжыму няма на чым трымацца:

«Па сітуацыі да 2020 года прызнавалася, што ў нас ёсць нейкая агульная лінія, агульны падмурак. То цяпер рэжым застаўся без падмурку, бо бязглузда грунтавацца на Сувораве, на Сталіне, ці хто ў іх там куміры. Гэта не ёсць падмуркам Беларусі».

Цяперашнія падзеі – гэта вайна культураў. Так вызначыў знішчэнне беларускіх ініцыятываў і прастораў кіраўнік БРК:

«Тыя, хто змагаецца супраць беларускай культуры, не могуць звацца беларусамі, беларускімі сілавікамі ці беларускімі ідэолагамі. Гэта, відавочна, людзі расейскай культуры, яны зацікаўленыя, каб выціскаць беларускую і пашыраць расейскую культуру. Гэта фактычна акупанты для нас».

Сяргей Будкін мяркуе, што рэпрэсіямі знішчыць культуру немагчыма, яна ўсё адно знойдзе шлях да самазахавання і развіцця:

«Уся гісторыя сведчыць пра тое, што можна кнігі паліць, садзіць у турмы няўгодных людзей, якія кажуць тое, што не падабаецца тым, хто мае ўладу і сілу. Але ўсё гэта прарастае ўсё адно: праз рэпрэсіі, праз гвалт, праз асфальт фактычна. Відавочна, што гэтае змаганне бессэнсоўнае, бо з культуры пачынаецца ўсё. Гэта не проста сфера забаваў. Гэта і ёсць мы. З культуры прарастае і эканоміка, самавызначэнне, разуменне нацыі ў прасторы. Таму гэта як змагацца з ветранымі млынамі».

«Час для падпольнай дзейнасці ўнутры краіны»

На думку суразмоўцы, беларускую культуру можна ў пэўнай ступені захаваць за межамі Беларусі:

«Шмат што робяць розныя ініцыятывы і мы таксама. Можна захаваць культуру і стварыць мадэль для далейшага развіцця. Мы не спыняем працы над стратэгіяй далейшага развіцця беларускай культуры і падтрыманнем творцаў ды ініцыятываў. Так, пакуль што па-за межамі Беларусі, бо ў Беларусі ёсць рызыка падставіць тых, хто застаўся. Тут, магчыма, час для падпольнай дзейнасці ўнутры краіны. Бо вельмі шкада тых ініцыятыўных людзей, якія яшчэ намагаюцца нешта рабіць у Беларусі. Прыклад Янушкевіча самы паказальны».

Кніга Віктара Марціновіча «Рэвалюцыя» на 28-й Менскай міжнароднай кніжнай выставе ў Беларусі. 20 лютага 2021 года.
Фота: ТК / Белсат

Сяргей распавёў, што Рада культуры працуе ў трох кірунках:

«Па-першае, мы стварылі падмуркі рэсурснага цэнтру беларускай культуры, які будзе забяспечваць як экспертызай і аналітыкаю, будзе даследаваць праблемы беларускай культуры, так і неабходнаю дапамогаю творцаў, калі яны трапляюць у цяжкія абставіны. І доўгатэрміноваю дапамогай – адукацыйныя праекты, перакваліфікацыя і гэтак далей. Тое, што можа спрацаваць надалей і дапамагчы творчым асобам знайсці сябе. Другое вымярэнне – гэта стварэнне камунікацыйнай пляцоўкі, якая ў будучыні можа ператварыцца ў культурніцкі сойм, дзе будуць знаходзіць рэальныя выйсці з праблемаў культуры і выпрацоўвацца дакументы. Гэта спрацуе на тое, каб у будучым дзяржава не кіравалася прынцыпамі астаткавасці, калі на культуру выдаткоўваецца з бюджэту тое, што засталося. І лаяльнасці – падтрымліваюць тых, хто любіць дзяржаву. Трэці напрамак – гэта інстытут прамоцыі Беларусі праз культуру. Мы тут бачым вялікую ролю міжнародных кампаніяў: Тыдзень беларускай культуры, Ноч паэтаў, Кампанія ў справе «Еўрабачання». Варта, каб пра Беларусь дазнаваліся з лепшага боку. Гэта дапаможа ў будучыні зарыентавацца, дзе мы і як».

Гэтым займаюцца і арт-менеджары, і мастакі, і актывісты. Што дазваляе не толькі выжыць, захаваць сілы і натхненне, але і бачыць перад сабою будучыню, да якой імкнуцца людзе культуры ды не толькі.

Марыя Мурашка, belsat.eu

 

Стужка навінаў