Казахстан: надзвычайнае становішча скасавалі, расейцаў няма, але ва ўладзе неспакойна
Мінулі два тыдні з буйных пратэстаў у Казахстане. Такаеў застаўся, Назарбаеў сышоў, расейскіх войскаў няма. Але нельга казаць, што ўсё стала стабільна.
Усё спакойна, усё скончылася?
Прэзідэнт Казахстану Касым-Жамарт Такаеў з 19 студзеня скасаваў надзвычайнае становішча ў Нур-Султане, Алматы і пяці вобласцях на поўдні краіны. Пра страляніну на вуліцах ужо не паведамляюць. Расейскія войскі – «міратворцы АДКБ» – сыходзяць з краіны.
Міністэрства абароны Расеі заявіла, што 19 студзеня чатыры самалёты вывезлі апошніх «міратворцаў». Беларускія «міратворцы» вярнуліся на радзіму яшчэ 14-га. Пра тое, каб «міратворцы» разганялі пратэсты, дакладных сведчанняў не было, хоць казахі падазраюць, што расейцы маглі страляць па пратэстоўцах у Алматы.
На дзень раней былы прэзідэнт Нурсултан Назарбаеў выступіў з відэазваротам, у якім сказаў, што нібыта яшчэ з 2019 года ён звычайны пенсіянер, што цяпер поўную ўладу мае Такаеў, які цяпер старшыня Савету бяспекі і неўзабаве будзе выбраны старшынём партыі «Nur Otan».
Чаму пасля пратэстаў ён сышоў з пажыццёвай пасады і знік на два тыдні, а ягоных сваякоў пазбаўляюць дзяржаўных пасадаў, Назарбаеў не патлумачыў.
Такаеву наўрад ці можа расслабіцца
Казахскі праваабаронца, прэзідэнт грамадскага фонду «Liberty» Галым Агелеуаў, які на ўласныя вочы бачыў пратэсты і пагромы ў Алматы, пацвярджае «Белсату»: цяпер на вуліцах усё спакойна, ніякага шуму, на плошчах няма пратэстоўцаў, кантроль з боку ўладу поўны.
Але казаць, што Такаеў спакойна і ўпэўнена сябе адчувае, не даводзіцца:
«У насельніцтва ёсць вялікая стома ад таго, што ён нічога не сказаў пра палітычныя рэформы, пра тое, чаго чакалі людзі, пра нейкія канкрэтныя змены», – тлумачыць Агелеуаў.
Паводле эксперта, у насельніцтва ёсць адчуванне, што Такаеў і Назарбаеў – адна сістэма, таму ад Такаева не даводзіцца чакаць вялікіх зменаў:
«Пакуль ён робіць папулісцкія заявы: адносна памеру аплаты працы, адносна невялікіх рэчаў. Так, здымае з пасадаў. Але не закранае агулам сістэмы, збудаванай Назарбаевым. «Грашовых мяшкоў», алігархаў, якія кантралююць багацце сям’і Назарбаева, здымае з пасадаў, але не прыцягвае іх да крымінальнай адказнасці. Не робіць моцных хадоў».
Тое, што Такаеў даў публічны загад страляць па людзях і дапусціў катаванні затрыманых, ставіць яго ў складаную пазіцыю. Такаеў спрабуе змякчыць сітуацыю, кажа адпускаць тых, хто не чыніў моцных злачынстваў.
Могуць з’явіцца нагоды для наступных пратэстаў
Агелеуаў тлумачыць, што Казахстан браў вялікія замежныя крэдыты на нібыта добрыя справы: на транспарт, водазабеспячэнне, перапрацоўванне смецця… Ды за рэалізацыю гэтага адказваюць мясцовыя ўлады (акіматы), а там грошы «з’ядае» карупцыя. Даўгі перакладваюцца на насельніцтва праз рост камунальных тарыфаў (якія ўжо павысіліся ў 2021 годзе, а пасля пратэстаў іх забаранілі павышаць да 1 ліпеня 2022-га).
З наступнага года эканамічная сітуацыя можа пагоршыцца, насельніцтву давядзецца расплаціцца за вонкавую запазычанасць – магчыма, ростам камунальных тарыфаў у 2–3 разы. А пакуль «карупцыйная псіхалогія» чыноўнікаў застаецца, нічога не зменіцца.
Праваабаронца спадзяецца, што калі пачнуцца новыя пратэсты, то не сілавікі і бандыты не будуць дыскрэдытаваць мірных пратэстоўцаў такім гвалтам, які быў у пачатку 2022-га.
Будзе як у Туркменістане ці проста Назарбаеў-2?
На думку Агелеуава, Такаеў не стане рабіць сістэмы больш жорсткай і больш дыктатарскай. Тое, што Такаеў аддаў загад страляць па пратэстоўцах, што рабіў бяздоказныя заявы пра «тэрарыстаў» і «адрэзаныя галовы», праваабаронца называе вельмі дзіўным.
«Так, ёсць страх, што рэакцыя надыдзе, – разважае Агелеуаў. – Але як чалавек Такаеў больш кампетэнтны, больш разумее, што такое правы чалавека. Усё ж ён міжнародны дыпламат, мае добрую адукацыю. А Назарбаеў глядзеў на ўсё з пазіцыі аўтарытарнай моцы: наколькі ён можа знішчыць грамадскае поле, выціснуць, каб ніхто не перашкаджаў яму».
Цяпер важна, каб Такаеў не ператварыўся ў Назарбаева-2 і не сфармаваў такога ж культу асобы, кажа праваабаронца. У медыях і парламенце ўжо з’явіўся «хор», які кажа хваліць «моцную руку» Такаева, забыўшы пра Назарбаева, і казаць пра татальнае падтрыманне Такаева.
Галоўнае – палітычныя рэформы, а іх няма. Паводле Агелеуава, Такаеў кажа пра невялікія эканамічныя рэформы. І кажа пра іх як папуліст. А сапраўдныя эканамічныя рэформы звязаныя з палітычнымі: дэмакратызацыяй, парламенцкаю рэспублікаю, свабодаю слова, выбарнасцю мясцовай улады, добрым бюджэтам мясцовага самакіравання…
Уплыў Крамля вырасце?
На думку Галыма Агелеуава, уплыў Расеі залежыць ад народу Казахстану: калі народ не будзе ціснуць на Такаева і дасць таму стаць Назарбаевым-2 або суперханам, то і роля Крамля вырасце. Такаеў будзе тады больш прыслухвацца да Пуціна. Дый у Такаева ў Маскве ўласнасць, сын і былая жонка, сябры, а да казахскіх кланаў ён не належыць.
«Такаеву важна, набраўшы ўсе пасады, пайсці на дэмакратычныя рэформы, а не будаваць аўтарытарнага рэжыму, – мяркуе Агелеуаў. – Іначай ён кладзецца пад Пуціна і прымае рашэнні, што негатыўна адаб’юцца на развіцці нашага грамадства і нашай краіны, якія будуць адломваць па кавалках наш суверэнітэт».
Такаеў можа запісаць на свой рахунак тое, як хутка выйшлі з Казахстану войскі АДКБ: «з мінусу зрабіць плюс». Але шмат што залежыць ад таго, што паспелі нарабіць «міратворцы».
Некаторыя казахі падазраюць, што сілавікі, якія расстрэльвалі машыны на цэнтральнай плошчы Алматы, былі расейцамі. У залежнасці ад таго, што скажа следства, і пазіцыя ўладаў Казахстану адносна АДКБ можа застацца станоўчай, а можа стаць рэзка негатыўнай і пайсці ў мінус Такаеву.
АА belsat.eu
