«Я магу быць карысным проста тым, што не з’еду, а застануся дома» – вялікая гутарка з Паўлам Аракелянам
Тысячы чалавек пабачылі мультыінструменталіста Паўла Аракеляна на жывых канцэртах у час дваровай актыўнасці. Можа быць, ён агулам сабраў стадыён «Дынама»? А можа быць, два? Сам Павел назваў выступы ў дварах правілам добрага тону, праўда, пасля аднаго з такіх ветлівых жэстаў яго «свінцілі» і пасадзілі на пятнаццаць содняў.
Вядомы музыкант, якому заўсёды нешта [дзяржава] перашкаджала самарэалізоўвацца на радзіме, гэтым разам сам абмежаваў сцэнічную дзейнасць і сканцэнтраваўся на праектах, адпаведных нашаму часу. Нядаўна ў яго выйшла песня «Заўтра» са словамі «Заўтра я пайду паміраць, мяне заб’юць наўпрост на вуліцы». Мы пагаварылі з Паўлам пра пустую лядоўню ў 2011-м, адмову ад гатовых прапаноў эміграваць, галоўнае пытанне ў Сярэднявеччы, найлепшы камплімент пасля дваровага выступу і што яшчэ не зрабілі беларускія сілавікі.
– Як цяпер даводзіцца жыць і зарабляць непажаданаму ўладзе музыканту?
– Мы ў такіх умовах жывем даўно. У 2010 годзе я таксама шчыльна выступаў – хутка нешматлікія кліенты пачалі адмаўляцца ад нашых паслуг. Шчыра скажу, гэтыя месяцы я не магу прымаць запрашэнні паіграць джазочак у рэстаранчыках. Мне гэта падаецца нейкім джазавым фестывалем у Аўшвіцы. Я нават у трэнажорнай залі больш не працую, бо не магу посціць у «Інстаграме» дупкі і пісаць, каб елі тваражочак з бананчыкам. І пакуль сітуацыя ў краіне не вырашыцца, сумняюся, што паўнавартасна прыступлю да працы. Я прадаў некалькі інструментаў і цяпер у асноўным займаюся праектамі салідарнасці, так званай сацыяльшчынай, хоць раней сацыяльныя праблемы мяне мала цікавілі.
– Інструменты ад сэрца адарвалі?
– Я спакойна да гэтага стаўлюся. У мяне былі някепскія гады, і я мог дазволіць сабе набываць шмат, бо апроч музыкі мяне ў жыцці рэальна мала што цікавіць. Асноўныя інструменты, тэнар і сапрана саксафоны, і яшчэ два на продаж у мяне засталіся, а ў лепшыя часіны з’явяцца і іншыя, нічога страшнага. У Аўшвіцы няма сэнсу іх складзіраваць, тым больш калі ты імі не карыстаешся.
– А ці вярнулі вы сінтэзатар, які ў вас забралі падчас затрымання?
– Не, мяне папярэдзілі, што калі я за ім прыйду, 99 адсоткаў, што ўжо не выйду. Я не з тых людзей, хто пойдзе ў палон і будзе крычаць там пра свае правы, Канстытуцыю і канвенцыю ААН. Ды і спецыяльна для такіх выпадкаў я браў стары і танны сінтэзатар.
– Музыкант у Беларусі ўвогуле можа жыць за кошт музыкі?
– Сумняюся. Хіба, можа быць, зоркі тыпу Лявона Вольскага, але і ён, наколькі я ведаю, не жыве багата суадносна свайму статусу і папулярнасці, калі параўнаць з музыкантамі такой жа вядомасці ў Заходняй Еўропе.
– Па вас тады ў 2011-м ударыла, што адсекліся карпаратывы?
– Канешне, былі нават часы перад пустой лядоўняй. Я неяк перабіваўся, а потым вымушана змяніў прафесію, хоць, канешне, не шкадую. Некалькі гадоў у Беларусі ў мяне наогул не было музычнай працы, і ўсе мае творчыя і фінансавыя стасункі былі звязаныя з замежжам: як джазавы музыка я іграў па ўсёй Еўропе.
– Што да вашай апошняй песні, дык калі наступіць заўтра?
– Калі беларусы пазбавяцца Лукашэнкі ўнутры сябе. Але гэта, мне здаецца, ужо адбываецца, прычым масава, таму можна сказаць, заўтра ўжо наступіла. А вось паслязаўтра прыйдзе, калі мы пачнем адэкватна ацэньваць сітуацыю і будзем гатовыя ісці на непажаданыя, але неабходныя рызыкі.
– У чым праяўляўся гэты калектыўны Лукашэнка?
– У пафігізме, разрозненасці і звычцы ўсталёўваць сваю дыктатуру паўсюль. У нас кожная структура, ад прыватнага бізнесу да дзяржустановы, будавалася па такім жа прынцыпе, што і дзяржаўная мадэль кіравання. Але зараз людзі пачынаюць размаўляць адно з адным пра праблемы, жаданні і чаканні і не саромеюцца гэтага.
– У песні ёсць словы «заўтра я пайду паміраць, мяне заб’юць наўпрост на вуліцы». Вы чакаеце нейкай эскалацыі?
– Усё ўжо эскалавана, межаў больш няма, трэба прымаць як дадзенасць, што нас працягнуць забіваць на вуліцах. Сілавікі гатовыя да гэтага больш, чым цалкам. Мяне бянтэжыць, калі кажуць: «Ну Паша, ну толькі дзесяць чалавек забілі, гэта ж не масава». А колькі трэба, каб можна было казаць пра масавасць? Якая нарматыўная сетка? Па факце: адзін раз забіў – забойца, адзін раз скраў – злодзей. А колькі яшчэ раз ты заб’еш ці скрадзеш – ужо дэталі. Да таго ж усё было невыпадкова: калі паслухаць розныя злівы, зразумела, што гэта свядомая палітыка акупантаў.
«Не трэба думаць: «Я чалавек маленькі»
– Як вам камунікацыя з прадстаўнікамі турмы і сукамернікамі ў тыя пятнаццаць содняў?
– Гэта як размаўляць з дзіцячым садком і прафесурай ва ўніверсітэце – проста розныя ўзроўні. Каб працаваць у сілавых структурах, ва ўсім свеце патрабуецца асаблівы склад характару з паніжанай эмпатыяй. Але ў цывілізаваных краінах ты яшчэ мусіш быць вельмі адукаваным, да таго ж маеш татальны кантроль з боку грамадства. Таму ўсё робіцца па пратаколе – калі трэба звярнуцца да бамжа, яму кажуць «сэр», і гэтак далей. У нас гэта звычайна наадварот самыя нізкаадукаваныя людзі, якія захраслі на ўзроўні падлеткаў, што робяць балюча, каб самасцвердзіцца ў зграі. А калі няма ніякай арыентыроўкі на мараль і ніякай падкантрольнасці грамадству, пачынаецца з таго, што міліцыянт падыходзіць да бамжа і кажа: «Э, казёл, бл***ь, а ну пайшоў». Сёння гэта бомж, а заўтра хіпстар, потым айцішнік, нарэшце, сталая жанчына альбо інвалід. Калі не зважаць на закон і Канстытуцыю, можна значна спрасціць сабе працу, зрэшты, яны іх і не ведаюць. Чым гэтыя падлеткі апелююць? – «Таму што». А калі ты не разумееш гэтае «таму што», ты дэбіл. Таму там камунікаваць асабліва няма аб чым, а вось сукамернікамі былі сталыя асобы, якія шмат чаго ведаюць, могуць і шмат праз што прайшлі.
– За апошнія месяцы ў вас змяніліся нейкія светапоглядныя рэчы?
– Не, пра гэты рэжым мне даўно ўсё зразумела. Адзінае, у чым я памыляўся, дык ва ўпэўненасці, што сілавікі – а ў мяне было кола знаёмых з гэтай сферы – разумеюць розніцу паміж падаўленнем пратэсту і грамадзянскай вайной. Не разумеюць. Яны развязалі грамадзянскую вайну. Да вар’ятаў у вярхах у мяне пытанняў няма, а да астатніх вельмі шмат, і чым ніжэй структура, тым больш. Што казаць пра сілавікоў, калі некаторыя сёння ідуць на пратэст, а заўтра ў Палацы рэспублікі іграюць для людзей, якія ўчора па іх шмалялі. Альбо пішуць пратакол, альбо даюць хабар, каб яму бізнесок адкрылі, – гэта ўсё ўтварае сістэму, яна складаецца не з тузіна людзей, гатовых за свае прэферэнцыі паліць людзей. Не трэба думаць: «Я чалавек маленькі», – такіх у нас дзевяць з паловай мільёнаў.
– З тымі знаёмымі сілавікамі вы яшчэ камунікуеце?
– Не. Я проста выкрэсліў іх з жыцця і сумняюся, што яны ў ім яшчэ калі-небудзь з’явяцца. Можа, гэта не вельмі правільна, але грамадству трэба пагадзіцца, што пэўная яго частка мусіць быць нерукапаціскальнай, хоць яно можа быць балюча, бо ў некага гэта калегі, сябры і нават сваякі.
– А ці ёсць музыканты, якім вы больш не падасце рукі?
– Апроч гэтых блазнаў сістэмы, з якімі я і так не перасякаўся, мне вельмі крыўдна, што значная частка маіх калег «светанулася» на ўсялякіх урадавых балах і міліцэйскіх мерапрыемствах. Я не буду асуджаць, але працаваць з імі больш не змагу. Ну што ж, хлопцы, гэта ваш выбар, і ён у вас сапраўды быў.
– Што вы рабілі ў 2010 годзе?
– Выступаў, даваў інтэрв’ю, пёрся іграць на Плошчу. У нас была дамова са штабам Някляева, але штаб Някляева забралі. На Плошчы я, канешне, не заспяваў, але знаходзіўся там ад пачатку да канца. Было рэальна страшна, але мяне адтуль вывелі, сам я, можа быць, і не выбраўся б. У 2011-м я зрабіў праект салідарнасці на вершы Някляева. Пасля выбуху ў метро арганізаваў канцэрт у падтрымку ахвяр, на якім мы сабралі невялікія грошы і змаглі дапамагчы двум людзям, але ў клуб, дзе мы ігралі, пасля прыехалі з канторы з пагрозамі.
– А чаму іх раздражняюць дабрачынныя канцэрты?
– Іх раздражняе ўсё, чаго яны не разумеюць. Ну якая творчасць у Сярэднявеччы? Прыйшоў, захапіў зямлю суседа, згвалтаваў яго жонку, выставіў сваю ахову, паскакаў з бубнамі – вось гэта творчасць. Наша сістэма ў Сярэднявеччы, тут не разумеюць мараль, этыку, эмпатыю, а галоўнае пытанне заўсёды: «Што ты з гэтага маеш?». Калі нічога, то ты для іх дэбіл. Мяне не моцна пакоцалі, калі бралі, таму што некаторыя з сілавікоў мяне ведалі і ведалі, што я нічога не маю – хаты, машыны, працы, таму вырашылі, што я проста звярнуў не на тую дарожку, мяне падманулі, «Светка мяне скарыстала».
«Калі б мой тата быў жывы, а я б быў амапаўцам, ён бы мяне забіў»
– Вы геданіст – ці атрымліваецца ў гэтых умовах ім заставацца?
– Не, і мяне здзіўляюць людзі, што пару тыдняў пазмагаліся і такія: «Ай, ладна, можна пабухаць, патусавацца». Можа быць, камусьці так лягчэй, а я не магу атрымліваць кайф ад жыцця, пакуль знаходжуся ў такой краіне. І сумняюся, што гэта было б мажліва за мяжой: па тых, хто з’ехаў, бачу, што іх сэрца ўсё роўна тут.
– Вы, напэўна, таксама маглі з’ехаць.
– Калі ў мінулым годзе я выйшаў з содняў, мне зрабілі гатовыя прапановы, то бок прыязджаеш на працу, у кватэру, усё наладжана. Поўны пакет і ўпэўненасць у заўтрашнім дні. Увосень яшчэ запрасілі на гастролі, але я ад усяго адмовіўся, бо мне здавалася, што тут больш важная праца. Думаю, сапраўдная мужнасць праяўляецца не ў тым, што ты можаш пхнуць слабага, даць ляшча гопніку ці сказаць жанчыне: «Ведай сваё месца». А ў тым, што калі ты разумееш, што правільнае небяспечнае, усё роўна прытрымліваешся гэтага боку, а не саскокваеш, маўляў, «вы ж усё разумееце». Мне здаецца, я магу быць карысным проста тым, што не з’еду, а застануся дома.
– Які момант пасля жніўня для вас быў самым цяжкім?
– Калі скончыліся ўсе ілюзіі. Гэта адбылося, калі, здаецца, у Лябяжым мужчыну адарвалі ад дзіцячай каляскі і адвезлі ў пастарунак, кінуўшы дзіця на вуліцы. Вось тады я зразумеў, што гэта не людзі. Можна так ці інакш зразумець забойствы, прынамсі ўявіць, пра што чалавек у гэты момант думаў, а тут днішча, ніжэй за якое апусціцца немагчыма. Хіба толькі яны не згвалтавалі тое дзіця – гэта апошняе, чаго яшчэ не зрабілі мясцовыя сілавікі.
– Ці ёсць у вас пазітыўныя прагнозы на будучыню?
– Частка людзей заўсёды чакае: «Ну, скажы-скажы, што застаўся месяц». Пазітыўна тое, што гэта, відавочна, канец, проста працягваецца змаганне двух эпох. Але як класна згадаў Віктар Шэндэровіч, распад Рымскай імперыі заняў некалькі стагоддзяў, таму мне б не хацелася заражаць людзей тупарылым аптымізмам.
– Што вашая мама кажа пра падзеі ў Беларусі?
– А што яна можа сказаць? «Сынок, не хадзі»? Мяне выхоўвалі так, што ты сам прымаеш рашэнне і нясеш за яго адказнасць, а родныя і блізкія цябе ў ім падтрымліваюць, калі, канешне, яно не мяркуе збіццё і гвалт. Калі б мой тата быў жывы, а я б быў амапаўцам, 10 жніўня ён бы мяне выклікаў і забіў. Я без жартаў кажу, так і было б.
«Першым, думаю, будзе велічэзны канцэрт у памяць ахвяраў»
– Як думаеце, музыка можа паўдзельнічаць у пратэсце?
– Самі музыканты, будучы ваярамі гэтай музы, да канца не разумеюць, наколькі яна магутная. Я неяк працаваў з адным вядомым піяністам, і ён расказаў мне, як даваў дабрачынны канцэрт у Тайландзе пасля вялікага цунамі. Яму паставілі кепскі інструмент, усё абы як працавала, ён адлабаў свае сорак пяць хвілін без імпэту і скончыў па таймеры. А пасля да яго падышоў мужчына і падзякаваў: «Некалькі месяцаў таму цунамі на маіх вачах знесла жонку і двух дзяцей. Ваш канцэрт – адзіныя сорак пяць хвілін, калі гэтая карціна не стаяла ў мяне перад вачыма». З таго моманту я стараюся заўсёды рабіць свой максімум і нават больш. Я лічу, што музыка можа дапамагаць ісці наперад і нават фармаваць маральныя каштоўнасці. Па тых жа сілавіках мы бачым, што ні адукацыйна, ні ў плане творчасці яны ніколі нічога не бачылі і ўжо, напэўна, не ўбачаць.
– Нехта пажартаваў, што ўвосень беларусы нарэшце даведаліся пра існаванне беларускай музыкі.
– Так і ёсць. Аказалася, сваё можа быць класным: і паслухаць ёсць што, і паглядзець, і пачытаць. А навошта чакаць, калі прыедзе нейкае чмо з Расеі і будзе пад фанаграму скакаць на сцэне мясцовага ДК, яшчэ і п’яным?
– Вы працавалі ў розных калектывах. Чаму такая разнастайнасць?
– Мне рэальна падабаецца розная музыка, да таго ж разнастайнасць дапамагае быць жывым і трэніраваць прафесійныя скілы. Гэта савецкі перажытак казаць: «Я рок-музыкант і люблю толькі олдскул рок». Так ты сам сябе ў межы заганяеш. А калі любіш усё ад поп-музыкі да авангарднага фры-джаза, гэта цябе ўзбагачае. Цяпер прыязджаеш на фестываль, і цябе ўключаюць у тры ці чатыры розных праекта, бо ведаюць, што ты арганічна ўпішашся ў кожны.
– Які каментар пасля дваровых канцэртаў вам найбольш запаў у душу?
– Такога было шмат і я памятаю ўсё – твары людзей і што мне казалі. Большую частку апошняга канцэрта, пасля якога мяне забралі, складалі дзіцячыя песні з мультфільмаў. Я спеў і пару сваіх, у тым ліку песеньку «Йеці». Пасля канцэрта да мяне падышла дзяўчынка і сказала, што песня пра снежнага чалавека ёй спадабалася больш за ўсё. Мне было вельмі прыемна.
– Як вы ўяўляеце свой першы канцэрт у свабоднай Беларусі?
– Першым, думаю, будзе велічэзны канцэрт у памяць ахвяраў – тых, хто загінуў і каго катавалі. На ім будуць выступаць дзясяткі, калі не сотні музыкаў, і я б таксама сыграў адну песеньку.
Ірэна Кацяловіч, фота Агата Квяткоўская belsat.eu
