У судзе Фрунзенскага раёну Менску 17 лютага пачынаецца трэцяе паседжанне ў справе журналістак «Белсату» Кацярыны Андрэевай і Дар’і Чульцовай. Нашых каляжанак вінавацяць паводле ч. 1 арт. 342 Крымінальнага кодэксу («Арганізацыя і рыхтаванне дзеянняў, што груба парушаюць грамадскі парадак»). Кацярыне Андрэевай і Дар’і Чульцовай пагражае да 3 гадоў пазбаўлення волі. Справу разглядае суддзя Наталля Бугук.
13:40 Прысуд агучаць 18 лютага а 10:00.
13:20 Кацярына Андрэева і Дар’я Чульцова выступілі з апошнім словам.
Дар’я Чульцова:
«Высокі суд, прашу вас дасканальна разабрацца і даць непрадузятую ацэнку матэрыялам справы. Усе матэрыялы ўказваюць на маю невінаватасць. Я спадзяюся на сумленны, справядлівы і законны апраўдаўчы прысуд».
Кацярына Андрэева:
«Мне 27 гадоў, шэсць з іх я прысвяціла любімай прафесіі – журналістыцы.
Мінулым летам я ператварылася ў рэпарцёра з гарачай кропкі. Кожны раз, калі я працавала, я рызыкавала не толькі сваёй свабодай, але і здароўем, жыццём. Для маёй сям’і гэта значыла, што аднойчы я магу не вярнуцца дадому. І тым не менш я ішла ў вір падзеяў, каб паказаць гледачу ўсё без межаў. Мне ўдавалася ўхіляцца ад гумовых куляў і працягваць весці рэпартаж, працягваць выконваць свае прафесійныя абавязкі.
Маім калегам пашчасціла менш. Іх білі ў жывот, ім ламалі насы, у іх стралялі з некалькіх метраў. І дагэтуль паводле фактаў гвалту над журналістамі не заведзена ніводнай крымінальнай справы, як і над мірнымі грамадзянамі, якія пратэставалі».
13:05 Сяргей Зікрацкі адзначае, што ў словах Кацярыны няма ніводнага, якое б магло быць успрынятае як заклік да масавых беспарадкаў, і ў іхных дзеяннях таксама. А бок абвінавачвання не падаў ніводнага пацверджання гэтага парушэння. Адвакат кажа пра тое, што журналісткі добра і мірна выконвалі сваі абавязкі, а калі іх вінавацяць за іхную працу, то гэта парушае міжнародныя нормы свабоды слова.
12:55 Сяргей Зікрацкі пытаецца, чаму паглядзелі толькі тыя запісы, якія запатрабавала пракурор.
«Мы ж не можам убачыць агульную карціну, і ўжо даказана, што ў Каціных словах няма заклікаў».
Ён адзначае, што Дар’я – гэта іншыя гісторыя, бо яна ўвогуле маўчала.
«Калі журналістка палічыла патрэбным спаслацца на нейкі тэлеграм-канал, то гэта цалкам ейнае права».
Зікрацкі зачытаў словы Кацярыны, як яна кажа пра зброю ў сілавікоў, што людзям патрэбная дапамога і што ім няма чым абараняцца.
«І гэта бок абвінавачання лічыць грубым парушэннем парадку?»
12:35 Адвакат Сяргей Зікрацкі згадвае запісы тэлефанаванняў «мясцовых жыхароў», якія праслухоўвалі 16 лютага, але гэтыя людзі не называлі ніводнага дзеяння, што груба парушае грамадскі парадак.
«Калі следчы рабіў запыт у «Менсктранс», ён адразу папрасіў ацаніць шкоду, якая была нанесеная перакрыццём дарогі праз масавыя беспарадкі. І гэта той доказ, паводле якога ў судзе выносіцца абвінавачанне». Інфармацыя аб памеры шкоды – гэта наогул загадка».
Зікрацкі адзначае, што 16 лютага стрым прагледзелі фрагментамі, а не цалкам.
11:55 Слова бярэ адвакат Кацярыны Андрэевай Сяргей Зікрацкі. Ён падрыхтаваў для свайго выступу вялікую прэзентацыю. Юрыст згадвае падзеі паслявыбарнага перыяду і забойства Рамана Бандарэнкі.
«Улады ведалі, што на плошчу Пераменаў прыйдуць людзі, і павінны былі арганізаваць іх бяспеку. Тысячы людзей не маглі б змясціцца на тратуары, і цалкам лагічныя былі дзеянні з боку людзей выйсці на праезную частку. Улады мусілі выконваць права людзей на мірны сход. Нават калі сход быў не арганізаваны, гэта не павінна перашкаджаць журналістам асвятляць яго. […] Я ўпэўнены, што ніякіх дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, не было. Аднак следчыя ўсё ж распачалі крымінальныя справы на журналістак і нават «расследавалі» іх.
[…] Каб лічыць, што журналісткі здзейснілі дзеянні, якія груба парушаюць грамадскі парадак, там павінна была быць трэцяя асоба, якая б пацвердзіла іхную віну, калі б хтосьці прыйшоў сюды ў залу і сказаў, што, маўляў, «так, праз дзеянні Бахвалавай і Чульцовай я выйшаў і стаў у счэпку». Такіх людзей не было… Нам яшчэ трэба высветліць факт прыпынення грамадскага транспарту, хто канкрэтна гэта зрабіў. Ніхто з «Менсткрансу» дакладна не мог высветліць, а каторай і чаму спыніўся рух грамадскага транспарту: ці спачатку людзі перакрылі рух транспарту, ці нехта іншы перакрыў дарогу, пасля чаго спыніўся грамадскі транспарт».
11:45 Адвакат Дар’і Чульцовай Аляксандр Хаецкі кажа, што дыскі з доказам не былі апячатаныя, таму ёсць сумневы, адкуль у следства ўвогуле гэтыя запісы; ператрус праводзілі не зразумела як, без санкцыі пракурора. Ён дадае, што няма ўцямнага тлумачэння розніцы, што такое проста парушэнне грамадскага парадку і грубае парушэнне грамадскага парадку. Таксама адзначае, што няма доказаў таго, што Дар’я і Кацярына выходзілі на праезную частку. Трансляцыя не можа ўтрымліваць у сабе прыкметаў закліку да дзеянняў, і адвакат кажа, што на месцы не было мабільнага інтэрнэту, таму дзяўчыны не маглі арганізаваць масавых беспарадкаў.
11:35 Адвакат Дар’і Чульцовай Аляксандр Хаецкі кажа, што прадстаўленыя абвінавачанні не могуць быць доказам правапарушэння.
11:30 Дзяржаўная абвінаваўца сцвярджае, што Кацярына ведала, што на месца прыехала міліцыя. Пра гэта сведчыць тое, што дзяўчыны хаваліся ад праваахоўнікаў у кватэры і хаваліся ад дронаў, клаліся на падлогу.
Паводле Аліны Касьянчык, адвакаты спрабуюць пазбавіць іх адказнасці ад здзейсненага злачынства.
«Гэта павышаны характар небяспекі правапарушэння», – сцвярджае Касьянчык.
Яна запатрабавала для Кацярыны Андрэевай і Дар’і Чульцовай 2 гады пазбаўлення волі кожнай. Просіць канфіскаваць усю тэхніку на карысць дзяржавы.
11:25 Дзяржаўны абвінаваўца зачытвае, што дзяўчыны рабілі ў кватэры, апісвае тэхніку, з якой яны былі 15 лістапада. Зноў згадвала незадаволенных «мясцовых жыхароў», якія званілі на нумар 102.
«З карыслівых меркаванняў у камізэльцы «Прэса» і з дапамогаю тэлефонаў яны здзейснілі гэтае злачынства», – сцвярджае дзяржаўная абвінаваўца.
Дзяржаўная абвінаваўца Аліна Касьянчык кажа, што дзяўчыны выходзілі на праезную частку дарогі і бралі там каментар, таму транспарт спыніўся. Нібыта гэта выклікала масавы выхад людзей на праезную частку дарогі, а значыць, і арганізацыю масавых беспарадкаў.
11:15 Адвакат падаў хадайніцтва аб перапынку, каб звязацца з яшчэ адным спецыялістам-лінгвістам. Дзяржаўная абвінаваўца была супраць, і суддзя адмовіў. Судовае следства скончанае, пачынаюцца спрэчкі бакоў.
11:10 Да справы далучылі ліст ад брытанскай праваабарончай арганізацыі Article19. У ім напісана, што журналісткі выконвалі свае журналісцкія абавязкі, не заклікалі да дзеянняў. Арганізацыя выступае з патрабаваннем вызваліць журналістак і выконваць права на свабоду слова.
10:55 Разбіраюць фразу «Заставайцеся з намі». Лінгвіст тлумачыць у экспертызе, што гэтая фраза распаўсюджаная і не заклікае да дзеянняў. Суд прагледзеў усе матэрыялы справы. Адвакат дадае да справы копію дыплому Дар’і.
Адвакат Кацярыны Андрэевай Сяргей Зікрацкі просіць дадаць да справы запыт у БАЖ, аналіз прафесійнай этыкі журналістак.
Камісія па этыцы Беларускай асацыяцыі журналістаў сцвярджае, што Каця не заклікала гледачоў да аніякіх дзеянняў, прытрымлівалася прынцыпаў аб’ектыўнасці, якія адпавядаюць прынцыпам прафесійнай этыкі журналіста.
10:40 Суддзя Наталля Багук зачытвае на беларускай мове лінгвістычны аналіз стрыму, які замовілі адвакаты. Эксперт, прадстаўнік Акадэміі навук, акадэмік Аляксандр Лукашанец, у дакуменце адзначыў, што словы Кацярыны Андрэевай не ўтрымліваюць заклікаў да нейкіх актыўных дзеянняў, яна апісвае сітуацыю. У экспертызе сцвярджаецца, што адсутнічаюць прыкметы арганізацыі дзеянняў і звароты да ўдзельнікаў. Відаць, што Кацярыне складана гэта чуць.
«Рэпартаж накіраваны на тых людзей, якія застаюцца дома і не прысутнічаюць на месцы падзей», – яшчэ адна вытрымка з экспертызы.
10:25 Цяпер у cудзе праглядаюць і называюць рэчы, з якімі журналістак затрымалі: штодзённікі, сшыткі, штатыў, мікрафон, флэшкі, плэер, дыктафон, тэлефоны, камера, акумулятарны блок, перадатчык, камізэлькі сіняга колеру з надпісам «Прэса». Дзяржаўны абвінаваўца дастае гэтыя рэчы з вялікай торбы. Дастае вялікі бел-чырвона-белы сцяг і разгортвае яго, прысутныя ўсміхнуліся.
10:15 Суддзя прыняў адмову ўсіх фінансавых прэтэнзіяў «Менсктрансу». Паводле гэтай арганізацыі, была нанесеная шкода прадпрыемству больш як на 18 тысячаў рублёў, якую цалкам кампенсавалі сваякі Кацярыны і Дар’і. Вытворчасць паводле грамадзянскага пазову суддзя спыніў.
Відаць, што Кацярына і Дар’я хвалююцца, але ўсміхаюцца і трымаюцца бадзёра. У калідоры засталіся 8–10 чалавек аховы і некалькі наведнікаў, якіх не пусцілі ў судовую залу.
10:05 Людзей пачалі запускаць у судовую залу. Кацярына і Даша ўжо там.
10:00 На паседжанне, як і на папярэднія два, зноў прыйшло шмат людзей, якія хочуць падтрымаць дзяўчат. Шмат сілавікоў у цывільным, выстаўленыя рамкі. Пад будынкам суда бус з АМАПам.
Кацярына Андрэева і Дар’я Чульцова былі затрыманыя 15 лістапада 2020 года за стрым, падчас якога паказалі жорсткі разгон акцыі памяці Рамана Бандарэнкі і разбурэнне сілавікамі народнага мемарыялу на плошчы Пераменаў.
Стрым яны вялі з кватэры на 14-м паверсе дому, што на Сморгаўскім тракце, куды іх пусцілі гаспадары. Пасля завяршэння акцыі спецназаўцы са зброяй выламалі дзверы ў кватэру і затрымалі дзяўчат.
20 лістапада журналісткам выставілі абвінавачанне паводле ч. 1 арт. 342 Крымінальнага кодэксу («Арганізацыя і рыхтаванне дзеянняў, што груба парушаюць грамадскі парадак»). Для дзяўчат абралі меру стрымання ў выглядзе ўтрымання пад вартай ды этапавалі ў жодзінскую турму. У Жодзіне трымалі ў асобных камерах. Напярэдадні суда дзяўчат этапавалі ў Менск.
Кацярына і Дар’я сваёй віны не прызналі. Акрамя таго, Каця наагул адмовілася даваць паказанні падчас следства.
Кацярыну і Дар’ю прызналі палітвязнямі ўжо праз чатыры дні пасля выстаўлення ім абвінавачання. А ў снежні дзяўчаты сталі лаўрэаткамі прэміі праваабарончай супольнасці Беларусі «Журналіст года». Брытанская праваабарончая арганізацыя «Article 19» у адмысловай заяве падкрэслівае, што абвінавачанні, выстаўленыя журналісткам, супярэчаць міжнародным стандартам у галіне правоў чалавека, а іхны пераслед – парушэнне права на свабоду выказвання думкі.
У абарону журналістак выступіла Беларуская асацыяцыя журналістаў, ПЭН-цэнтр Беларусі, Асацыяцыя польскіх журналістаў, Нацыянальны саюз журналістаў Украіны і Еўрапейская федэрацыя журналістаў, расейскія няўрадавыя арганізацыі «Свабоднае слова» і ПЭН-Масква. Саюз журналістаў Літвы ўзнагародзіў журналістак прэміяй «Надзея свабоды».
У межах міжнароднага праекту салідарнасці з палітвязнямі «хросным» Кацярыны Андрэевай стаў сусветна вядомы нямецкі філосаф Юрген Габэрмас (Jürgen Habermas). А Дар’ю Чульцову пад апеку ўзяла дэпутатка літоўскага Сейму Даля Асанавічуце (Dalia Asanavičiūtė).