Сто дзён таму, 9 жніўня, на канферэнцыі «Новая Беларусь» у Вільні было абвешчана аб стварэнні новай структуры беларускіх дэмакратычных сілаў – Аб’яднанага пераходнага кабінету. Чальцы Кабінету паставілі амбітную мэту: забяспечыць транзітны пераход улады ў рукі народу і скасаванне таталітарнага рэжыму Лукашэнкі. Пра тое, чаго ўдалося дасягнуць за тры месяцы працы, а таксама пра скандалы вакол Кабінету, якія апошнім часам ідуць адзін за адным, мы пагутарылі з палітолагам Аляксандрам Класкоўскім, бізнесоўцам і блогерам Аляксандрам Кныровічам і адмыслоўцаю у галіне PR, лектаркаю ЕГУ, калумністкаю «Forbes» Ганнай Мірочнік.
Аб’яднаны пераходны кабінет распачаў сваю працу 9 жніўня 2022 года як калектыўны выканаўчы орган беларускіх дэмакратычных сілаў. У яго ўвайшлі: Святлана Ціханоўская – кіраўніца Кабінету, Валер Кавалеўскі – намеснік кіраўніцы і прадстаўнік Кабінету ў замежных справах, Павел Латушка – намеснік кіраўніцы і прадстаўнік Кабінету ў транзіце ўлады, Аляксандр Азараў – прадстаўнік Кабінету ў аднаўленні правапарадку, Валер Сахашчык – прадстаўнік Кабінету ў абароне і нацыянальнай бяспецы.
Пасля абвяшчэння першапачатковага складу на Кабінет абрынулася хваля крытыкі за адсутнасць у ім жанчын. Неўзабаве на пасаду прадстаўніцы ў пытаннях эканомікі і фінансаў была прызначаная прадпрымальніца і заснавальніца кампаніі «Laava Tech» Таццяна Зарэцкая і ў якасці прадстаўніцы ў справе нацыянальнага адраджэння – былая журналістка тэлеканалу «Белсат» Аліна Коўшык. Таксама было анансавана з’яўленне прадстаўніка ў пытаннях сацыяльнай палітыкі, аднак гэтая пасада дагэтуль незанятая.
Аб’яднаны кабінет абвесціў пяць асноўных мэтаў:
Цягам трох месяцаў адбыліся некалькі скандалаў, звязаных з Кабінетам і яго прадстаўнікамі. Спачатку выявілася, што ў прадстаўніка ў абароне і нацыянальнай бяспецы Валера Сахашчыка маецца расейскі пашпарт. Спадар Валер не цураўся размоваў з журналістамі, адказаў на ўсе пытанні і распачаў працэдуру выйсця з расейскага грамадзянства.
На пачатку лістапада прадстаўніца Кабінету ў пытаннях эканомікі і фінансаў Таццяна Зарэцкая абвесціла пра свой сыход. Неўзабаве «Наша Ніва» апублікавала тэкст, у якім паставіла пад сумнеў паспяховасць бізнеса Зарэцкай. Таццяна, у адрозненне ад Валера Сахашчыка, не адразу пайшла на адкрыты кантакт з журналістамі, пагражала судом, чым спрычынілася да яшчэ большага распальвання скандалу.
Далей амаль адначасова ўсплыло пытанне з падпісаннем супрацоўнікамі Кабінету дамоваў аб невыдаванні – гэтак званых NDA, а таксама скандал з «Чорнай кнігай Беларусі». Кабінету выставілі прэтэнзіі, што яго чальцы былі праінфармаваныя пра выкрыццё ў шэрагах «ЧКБ» супрацоўніка ГУБАЗіКу, але ніякай рэакцыі на гэта не было. Агентам ГУБАЗіКу аказаўся Артур Гайко – кіраўнік праекту «ЧКБ» і эксперт у бяспецы ў ініцыятыве «Інфапойнт», якую заснаваў дарадца Святланы Ціханоўскай Франак Вячорка. Верыфікацыю і допуск да працы Гайко праводзіў супрацоўнік «Інфапойнту».
Наколькі атрымалася наблізіцца да пастаўленых мэтаў, якія канкрэтныя крокі былі зробленыя за тры месяцы, чаму не канчаюцца скандалы, звязаныя з Кабінетам, і як яны ўплываюць на яго дзейнасць? Разважаем разам з экспертамі.
Бізнесовец і блогер Аляксандр Кныровіч кажа, што вынікі першых трох месяцаў працы Аб’яднанага пераходнага кабінету ацаніць цяжка, бо з самага пачатку яго дзейнасці не былі пададзеныя выразная праграма і мэты.
«Я чакаў, што будзе праграма, канкрэтныя вынікі, якіх яны хочуць дасягнуць. Але гэтага так і не было зроблена, – кажа спадар Аляксандр. – Таму незразумела, як увогуле ацэньваць працу Кабінету».
Беларускі бізнесовец звяртае ўвагу на слабы ўзровень камунікацыі Кабінету з беларускім грамадствам, падкрэслівае, што ў беларусаў сёння няшмат магчымасцяў нешта патрабаваць ад дэмакратычных палітыкаў.
«Фактычна, мы ў сітуацыі, калі можам толькі любіць ці не любіць Ціханоўскую, Латушку ці іншых, верыць ім ці не верыць, – кажа спадар Аляксандр. – Беларусы не бачаць, у чым Кабінет можа рэальна нешта змяніць у Беларусі. Таксама не даюць магчымасці выпрацаваць у грамадства давер скандалы, якімі адзначыўся Кабінет».
Непрыемнай і непразрыстай, на думку блогера, стала сітуацыя з Таццянай Зарэцкай.
«Калі быў скандал з пашпартам Сахашчыка, ён сябе павёў проста ўзорна: даваў адказы на ўсе пытанні, распавядаў, нічога не хаваў, – кажа Аляксандр Кныровіч. – З Зарэцкай усё інакш. У Кабінету была вельмі вялая рэакцыя на гэты скандал, і гэта іх памылка. У выніку, думаю, ім будзе цяжка знайсці некага на гэтую пасаду, бо дасведчаныя людзі, якія вельмі добра разбіраюцца ў фінансах, проста не захочуць туды ісці ў сітуацыі, калі папярэдніка аблілі брудам».
Пра дамовы аб невыдаванні Аляксандр Кныровіч кажа, што агулам і камерцыйная кампанія, і НДА маюць права вызначаць інфармацыю, якая не падлягае выдаванню, і ў гэтым дакуменце няма нічога, што выходзіла б па-за межы юрыдычных нормаў.
«Але паўстае маральна-этычнае пытанне: калі гэта публічная палітыка, то яна нібыта павінна быць празрыстай, – кажа спадар Кныровіч. – Але далей паўстае яшчэ адно пытанне. Мы не можам асуджаць СМІ, «ЧКБ» ці «Інфапойнт» за выдаванне персанальных звестак беларусаў, якія прывялі да сумных наступстваў, і адначасова патрабаваць празрыстасці ад грамадскіх структураў. Мы мусім вызначыцца: калі мы на вайне, тады рэжым сакрэтнасці з магчымымі пакараннямі за выдаванне інфармацыі – гэта нармальна; калі мы ў нармальнай сітуацыі, тады раскрыццё інфармацыі нічым не пагражае. Мне падаецца, што мы перабываем у стане вайны, і таму такія дакументы – цалкам прымальная рэч».
Адначасова спадар Кныровіч перакананы, што першы ж суд у выпадку парушэння дамовы NDA стане заканчэннем палітычнай кар’еры Франка Вячоркі, а магчыма, і Святланы Ціханоўскай.
«Немагчыма, каб прэтэнзіі Офісу Ціханоўскай за раскрыццё інфармацыі сёння падтрымалі беларусы, – кажа блогер. – Я маю на ўвазе не інфармацыю, якая можа падставіць беларусаў, але пра цёмныя месцы працы Офісу. Я не магу сабе ўявіць такую справу ў судзе. Беларусы тады адмовяць Святлане Ціханоўскай нават у той маральнай падтрымцы, якая сёння яшчэ ў яе ёсць».
Найбольш сур’ёзнае пытанне на сённяшні дзень, паводле спадара Кныровіча, – скандал з «Чорнай кнігай Беларусі» і выдаваннем асабістых звестак беларусаў, якія дасылалі інфармацыю, ды сумныя наступствы, да якіх гэта ўсё прывяло.
«Данііл Багдановіч і Яніна Сазановіч паказалі перапіску, у якой паведамілі Офісу пра існаванне агента ў шэрагах «ЧКБ», і Офіс не зрабіў ніякіх дзеянняў, – зазначае спадар Аляксандр. – Сёння ўсе асуджаюць чалавека, які асмеліўся выйсці на публіку і распавесці пра тое, што адбылося, і не звяртаюць увагу на тое, што ўся гэтая інфармацыя была перададзеная ў Офіс, і рэакцыя на гэты конт адсутнічала. Гэта нашмат страшней, чым NDA. Напэўна, пасля гэтага выпадку Кабінету трэба добра падумаць пра змяненне сістэмы правярання і бяспекі».
Аляксандр Кныровіч зазначае, што не расчараваны адсутнасцю вынікаў працы Кабінету за сто дзён, бо не чакаў істотных прарываў.
«Мы цяпер агулам у сітуацыі, калі ўсё кепска так, што незразумела, куды ўжо горш. Беларусам нашмат цікавей змяненне шыльды «Макдональдсу», чым тое, што адбываецца ў Кабінеце, – зазначае блогер. – У той жа час лепш з Кабінетам, чым без яго. Радуе, што яны здолелі стварыць такую структуру, сабраць дасведчаных людзей, у дачыненні якіх усё ж ёсць спадзяванні, што яны змогуць нешта зрабіць».
На пытанне пра тое, якія вынікі працы Аб’яднанага кабінету хацелася б бачыць праз наступныя сто дзён, Аляксандр Кныровіч кажа, што гэта мусіць быць нешта канкрэтнае, што выявілася б у паляпшэнні жыцця беларусаў як за мяжой, так і ўнутры Беларусі.
«Няхай гэта будуць дробныя пытанні, як, напрыклад, спрыянне атрыманню візаў, – кажа прадпрымальнік. – Ці, напрыклад, калі ўжо з’явілася прадстаўніцтва ў нацыянальным адраджэнні, хацелася б убачыць адкрыццё беларускамоўных школаў і іншых адукацыйных інстытуцыяў за мяжой. Аднак, вяртаючыся да пачатку, ва ўмовах, калі няма вядомых канкрэтных мэтаў, вельмі цяжка фармуляваць запыты і чаканні. Найперш хацелася б убачыць праграму з дакладнымі крокамі».
Журналіст і палітолаг Аляксандр Класкоўскі лічыць, што Аб’яднаны кабінет робіць тое, што можа ў сённяшніх умовах, а вось грамадскасць часам выстаўляе завышаныя патрабаванні.
«Гэта зразумела, бо ўсім хочацца, каб рэжым у Беларусі нарэшце змяніўся, – зазначае палітолаг. – Аднак трэба разумець, што ў сітуацыі, якую стварыў Лукашэнка задушэннем пратэстаў, высокім узроўнем рэпрэсіяў, немагчыма прыдумаць нейкую цудадзейную стратэгію, якая б прывяла да хуткага зрынання рэжыму».
Спадар Класкоўскі лічыць вельмі важным і паказальным з’яўленне ў Кабінеце двух «умоўна сілавых міністраў» – Валера Сахашчыка і прадстаўніка «ByPol» Аляксандра Азарава. Іх прызначэнне, паводле палітолага, стала адказам на запыт у грамадстве на сілавы варыянт змены ўлады.
«Але пра вынікі іх працы пакуль што цяжка казаць, бо на сённяшні дзень сілавы сцэнар выглядае праблематычным, – зазначае спадар Класкоўскі. – Так, гавораць пра полк Каліноўскага, харугвы, якія ствараюцца ў Польшчы, Літве. Аднак цяжка ўявіць сабе, што ў нейкай агляднай перспектыве гэтыя вайсковыя адзінкі пойдуць пераможным маршам на Менск. Гэткія ж сумненні выклікае і план «Перамога», пра які гаворыць Азараў».
На думку Аляксандра Класкоўскага, адным з самых важных крокаў Кабінету было стварэнне пасады прадстаўніка ў нацыянальным адраджэнні.
«Гэта быў адказ Ціханоўскай і яе каманды на крытыку за тое, што нібыта абмінаюцца ўвагай нацыянальныя пытанні. Вельмі важна, што цяпер гэты кірунак развіваецца», – зазначае эксперт.
Як важнае дасягненне Кабінету Аляксандр Класкоўскі вылучае поспехі на міжнароднай арэне, усталяванне дыпламатычных стасункаў з іншымі краінамі.
«Вельмі знакавае нядаўняе ўсталяванне супрацы з Радай Еўропы. Гэта ўнікальны выпадак, бо Беларусь прадстаўленая не афіцыйнымі асобамі, а дэмакратычнымі сіламі. Увогуле, трэба аддаць належнае, што ва ўмовах вайны, дыскрымінацыі беларусаў за мяжой, калі ўзніклі дадатковыя цяжкасці з легалізацыяй у краінах Еўразвязу, Кабінет зрабіў вельмі шмат, каб давесці ўрадам краінаў ЕЗ, што рэжым Лукашэнкі і беларускі народ – гэта розныя рэчы, і што трэба максімальна дапамагаць людзям, якія паводле сваіх палітычных поглядаў апынуліся за межамі сваёй радзімы, – кажа эксперт. – Цешыць, што і з Украінай апошнім часам наводзяцца масты».
У той жа час, паводле палітолага, Аб’яднаны кабінет не здольны эфектыўна ўплываць на сітуацыю ўнутры Беларусі. І гэта можа выклікаць незадаволенасць беларусаў, аднак гэта не віна Кабінету ў існых умовах.
Што датычыць скандалаў, Аляксандр Класкоўскі раіць не драматызаваць сітуацыяў.
«Скандалы суправаджаюць любы ўрад у любой краіне. Калі паглядзець на ЗША, еўрапейскія краіны, то ў кожнай ёсць падобныя гісторыі, якія раскопвае прэса, калі нейкія высокія асобы выглядаюць у непрывабным святле, таму што ўсе яны жывыя людзі і памыляюцца, – кажа палітолаг. – Можна толькі зрабіць заўвагу, што рэакцыя на памылкі ў пэўных сітуацыях, як кейс з Зарэцкай, была запозненай, адчувалася, што людзі з Кабінету нейкі час стараліся адмаўчацца. Бракуе досведу і стратэгіі камунікацыі з медыямі, грамадскасцю. Але ніхто не застрахаваны ад памылак, тым больш калі Кабінет знаходзіцца ў эміграцыі, у экстрэмальных умовах, і супраць яго актыўна працуюць беларускія і расейскія спецслужбы».
Спецыялістка ў галіне піяру, лектарка ЕГУ, калумністка Forbes, аўтарка ўласнага тэлеграм-каналу Ганна Мірочнік лічыць стварэнне Кабінету вельмі разумным крокам з боку Святланы Ціханоўскай, які сведчыў пра гатовасць супрацоўнічаць, дамаўляцца нават са сваімі крытыкамі. Спадарыня Ганна пазітыўна ацэньвае прызначэнне Паўла Латушкі з ягоным палітычным досведам, уключэнне ў склад Кабінету былых сілавікоў.
«Аднак шкада, што ў Кабінеце не знайшлося месца радыкальным крытыкам з ліку дэмакратычных палітыкаў і прафесіяналаў кшталту Паўла Лібера. Такая канструкцыя была б больш устойлівай, а ўцягнутасць выбарцаў – вышэйшай», – кажа экспертка.
Спадарыня Ганна не бачыць прафесійнай працы Кабінету ў камунікацыі з грамадскасцю.
«Мэтавыя групы не вызначаныя і акрэсліваюцца Кабінетам досыць невыразна – адсюль хістанні ў камунікацыях, а таксама вялікая лічба нявыкарыстаных шанцаў за гэты час. Два гады таму Ціханоўскую прымалі Ангела Мэркель і Джо Байдэн. Параўнайце гэта з узроўнем актуальных кантактаў Кабінету, – кажа экспертка. – Кабінет пазбягае канкрэтыкі, выкарыстоўвае дэпутацкія клішэ і адгароджваецца ад зваротнай сувязі. Не дзіва, што ў беларусаў узнікаюць перасцярогі адносна адарванасці Кабінету ад іхных рэальных патрэбаў».
Паводле Ганны Мірочнік, скандалы з Сахашчыкам і «Чорнай кнігай Беларусі» выклікаюць пытанні да службы бяспекі Кабінету.
«Калі казаць пра выпадак з Сахашчыкам, то тут апраўданні Ціханоўскай у духу «я не ведала пра расейскі пашпарт» паказваюць Кабінет у скрайне нявыгадным святле, нібыта служба бяспекі не можа якасна праверыць патэнцыйных супрацоўнікаў, – зазначае экспертка. – Скандал з Сазановіч і «ЧКБ» дадае сумневаў у кампетэнтнасці службы бяспекі».
Сітуацыя з падпісаннем NDA, на думку Ганны Мірочнік, уздымае пытанне аб празрыстасці дзейнасці Кабінету.
«Дыскусіі і публічная крытыка палітыкаў не толькі нармальныя, але і неабходныя ў дэмакратычным грамадстве, – кажа экспертка. – Я жыву ў Нямеччыне, таму прывяду прыклад гэтай краіны. Тут транслюецца жорсткая сатыра на палітыкаў усіх узроўняў на грамадскім тэлебачанні – іх не шкадуюць. Дапушчальнасць публічнай крытыкі топавых палітыкаў патрэбная абодвум бакам – і народу, і палітыкам. Асабліва палітыкам. Для іх гэта магчымасць у рэжыме рэальнага часу маніторыць настроі мэтавых групаў. Палітык, які апелюе да шырокіх масаў, павінен мець смеласць глядзець рэчаіснасці ў твар».
Паводле Ганны Мірочнік, ключавая асаблівасць аўтарытарнай прапаганды – запэўніць чалавека ў тым, што ад яго нічога не залежыць, таму «не трэба высоўвацца, разгойдваць лодку і задаваць неразумныя пытанні, інакш вы – вораг».
«На жаль, паводле гэтага сцэнара будуе PR каманда Ціханоўскай – фактычна, накладаючы забарону на адкрытую крытыку, паколькі кансультанты не ўмеюць пісьменна апрацоўваюць негатыў і з яго дапамогай расціць фігуру прэзідэнткі ў інфармацыйным полі, – кажа экспертка. – Гэта горкая спадчыны жыцця пры дыктатуры, калі любы, хто сумняецца, успрымаецца як вораг. Такая камунікацыйная палітыка шкодзіць і асабіста Ціханоўскай, і Кабінету. На жаль, у сітуацыі са скандаламі Кабінет займае пазіцыю «мая хата з краю» і «мы не ведалі», і такім чынам паказвае сябе яе ненадзейнага партнёра».
Ганна Мірочнік зазначае, што на фоне скандалаў вакол Кабінету, не бачна нейкіх вынікаў працы за тры месяцы з моманту яго стварэння.
«Нават калі аб’ектыўныя дасягненні ёсць, яны не бачныя – уся ўвага прыкаваная да бураў у шклянцы вады, а не да канструктыўнага парадку дня, – зазначае адмыслоўца. – Недакладная камунікацыя з мэтавымі групамі і адсутнасць камунікацыйнай стратэгіі не дазваляе Кабінету ўплываць нават на жыццё беларусаў у выгнанні, не тое што нейкім чынам падтрымліваць іх у Беларусі. Тэма беларускай рэвалюцыі ў свеце сышла на нуль. У ключавых сусветных медыях Ціханоўскую называюць пераважна «апазіцыйным палітыкам». Але калі яна прадстаўнік апазіцыі, то хто прадстаўнік большасці? Гэта страта легітымнасці ў вачах еўрапейскай аўдыторыі. Нашае гора знялі з парадку дня, і я пакуль не бачу рацыянальных крокаў, якія б прыняў Кабінет для развязання гэтай праблемы».
Ганна Ганчар belsat.eu