Хто спрабуе «перавярнуць стол» у Закаўказзі? Што стаіць за канфліктам паміж Арменіяй і Азербайджанам
У ноч з 12 на 13 верасня адбылося чарговае абвастрэнне паміж Азербайджанам і Арменіяй. Паведамляецца аб дзясятках загінулых. Пры гэтым віну за эскалацыю бакі ўскладаюць адзін на аднаго. «Белсат» разбіраўся ў тым, што адбываецца.
Сутыкненні паміж Арменіяй і Азербайджанам перыядычна адбываюцца на тэрыторыі самаабвешчанай армянскай Нагорна-Карабахскай Рэспублікі, якую Баку лічыць сваёй тэрыторыяй. Цяпер жа канфлікт адбываецца на мяжы Азербайджану непасрэдна з Арменіяй.
Хто на каго напаў
Паводле звестак Мінабароны Арменіі, падраздзяленні УС Азербайджану 13 верасня а 00:05 пачалі інтэнсіўны абстрэл армянскіх пазіцый з дапамогай беспілотнікаў, артылерыі і буйнакаліберных гармат. Армянскія вайскоўцы сцвярджаюць, што Азербайджанскія падраздзяленні па некаторых напрамках мяжы спрабавалі прасунуцца ўглыб Арменіі, але іх спынілі.
Заяўляецца, што азербайджанскія вайскоўцы наносяць удары па грамадзянскіх аб’ектах. З армянскага боку, па папярэдніх дадзеных, 49 загінулых. Ёсць і параненыя, у тым ліку трое мірных жыхароў.
У Баку свая версія таго, што здарылася. Так, у МЗС Азербайджану заявілі, што, пачынаючы з ночы 12 верасня, падраздзяленні УС Арменіі «здзейснілі шырокамаштабныя дыверсіі на трох кірунках азербайджана-армянскай мяжы, мінуючы нейтральную тэрыторыю і інтэнсіўна абстрэльваючы пазіцыі азербайджанскай арміі». У сваю чаргу Азербайджан прыняў «рашучыя захады ў адказ дыслакаванымі ў гэтым кірунку падраздзяленнямі Узброеных Сілаў у мэтах падаўлення агнявых кропак узброеных сілаў Арменіі».
У МЗС Азербайджану таксама зняпраўдзілі заявы аб абстрэле грамадзянскіх аб’ектаў у Арменіі і ўсклалі ўсю «адказнасць за правакацыі, якія адбыліся, за сутыкненні і страты» на ваенна-палітычнае кіраўніцтва суседняй краіны.
Старшыня камітэту парламента Азербайджану па абароне, бяспецы і барацьбе з карупцыяй Зіяфят Аскераў дык наогул заявіў, што «Арменія павінна быць прымушаная да міру», а яе вайскоўцаў трэба вывесці з тэрыторыі Азербайджану. Таксама, па ягоных словах, «неабходна стварыць бяспечную зону паблізу азербайджанскай мяжы».
Каментуючы тое, што адбываецца, прэм’ер-міністр Арменіі Нікол Пашыньян заявіў, што Азербайджан у працэсе дэлімітацыі і дэмаркацыі мяжы хоча падняць некаторыя пытанні аб нібыта незаконна перададзеных Арменіі тэрыторыях. Таксама, з ягоных словаў, у Баку патрабуюць ад Ерэвана даць калідор у Нахічэваньскую аўтаномію, якую ад асноўнай часткі Азербайджана аддзяляе тэрыторыя Арменіі. А вось пытанне Нагорнага Карабаха для Азербайджана «вырашанае, або, як мінімум, гэта ўнутраная справа і яны не хочуць абмяркоўваць яго з Арменіяй».
Вінаватая Расея
Разыходзяцца ў ацэнках сітуацыі і палітолагі з Арменіі і Азербайджану, апытаныя карэспандэнтамі «Белсату». Так, эксперт армянскага Інстытуту міжнародных адносін і бяспекі Рубэн Мэґраб’ян адзначыў, што эскалацыя канфлікту адбываецца «на фоне фактычна ганебнага разгрому расейскіх войскаў на ўсходзе Украіны, прычым каскаднага, які працягваецца ў дадзеную хвіліну і незваротнага», і зʼяўляецца «спробай кансалідацыі аўтарытарных рэжымаў».
«Фактычна мы бачым, што аўтарытарныя рэжымы павышаюць стаўкі. Азербайджан пайшоў на гэта з адмашкі Расеі. Таму што без упэўненасці ў тым, што з боку Расеі, па меншай меры, будзе маўчанне, Азербайджан бы не пайшоў на агрэсію супраць суверэннай тэрыторыі Рэспублікі Арменіі. На гэты раз размовы пра тое, што мы нешта акупуем на тэрыторыі Азербайджана, ужо ніяк не ўваходзяць у кантэкст цяперашняга супрацьстаяння. Проста абсалютна відавочны факт агрэсіі з боку рэжыму Ільхама Аліева. Такога ж карумпаванага, такога ж крымінальнага, як і рэжым Уладзіміра Пуціна», – заявіў Мэґраб’ян.
Ён адзначыў, што Аліеў некалькі апошніх тыдняў канструяваў ілжывы інфармацыйны фон, кажучы пра правакацыі Арменіі, «каб зрабіць тое, што было зроблена сёння». На думку палітолага, «фактычна пераварочанне стала ў нашым рэгіёне [у Закаўказзі. – Belsat.eu] дае магчымасць Расеі думаць аб тым, што на фоне поўнага дыпламатычнага байкоту хоць бы па гэтай тэме Захад будзе з ёй размаўляць».
У сваю чаргу кіраўнік азербайджанскага Цэнтру палітычных даследаванняў Мубарыз Ахмедаглу галоўнай прычынай таго, што адбываецца, бачыць правакацыі прэм’ера Арменіі з мэтай заручыцца падтрымкай ўсё той жа Расеі.
«У Бруселі [на перамовах. – рэд. Belsat.eu] Пашыньян даў згоду і на падрыхтоўку мірнай дамовы, і на пасяджэнне камісіі па дэлімітацыі, і на адкрыццё паведамлення. А ва Уладзівастоку праз пару дзён Пашыньян усё гэта адмаўляў. Маўляў, не даў ніякай згоды. А потым заяўляў, што і ў нармалізацыі адносін з Азербайджанам, і ва ўрэгуляванні карабхскага канфлікту, і ў нармалізацыі адносін з Турцыяй абапіраецца толькі на Расею. У пытаннях бяспекі галоўная фігура для Пашыньяна – гэта Расея. Таму Пашыньян павінен паказваць, што ў Арменіі ёсць ваенная сіла супрацьстаяць войску Азербайджану. Ва ўчорашнім інцыдэнце ён хацеў гэта паказаць, але, як заўсёды, Азербайджан быў моцны і паказаў сваю моц. І правакацыя, якую меў на ўвазе Пашыньян, не толькі не атрымалася, але і мела адваротны эфект», – мяркуе Азербайджанскі палітолаг.
Ад АДКБ толку не будзе
Практычна з самага пачатку эскалацыі канфлікт прыцягнуў да сябе міжнародную ўвагу. Прэмʼер Арменіі Пашыньян ужо правёў тэлефонныя перамовы з лідарамі ЕЗ, ЗША, Францыі і Грузіі. Таксама ён стэлефанаваўся з прэзідэнтам Расеі, краіны, якая дэ-факта ўзначальвае арганізацыю дамовы аб калектыўнай бяспецы( АДКБ), і прэзідэнтам Ірана Эбрагімам Раісі, які супрацьстаіць у рэгіёне Саюзнай Азербайджану Турцыі.
Акрамя таго, Пашыньян паведаміў аб звароце да Расеі з мэтай рэалізацыі палажэнняў Дамовы аб дружбе, супрацы і ўзаемнай дапамозе, у АДКБ і Савет Бяспекі ААН. Францыя ўжо склікае пасяджэнне Рады бяспекі ААН у сувязі з абвастрэннем сітуацыі на мяжы Азербайджану і Арменіі. Збярэцца на пасяджэнне і сталая Рада АБСЕ.
У сваю чаргу Азербайджан ужо заручыўся безумоўнай падтрымкай Турцыі. Так, міністр замежных спраў Турцыі Мэўлют Чавушаглу пасля гутаркі са сваім азербайджанскім калегам заявіў, што «Арменія мусіць неадкладна спыніць правакацыі» і «мусіць засяродзіцца на мірных перамовах і супрацы ў рамках дамоўленасці, дасягнутай з Азербайджанам».
У АДКБ ж толькі напісалі, што лічаць «непрымальным ужыванне сілы», не ўдакладняючы таго, хто першым ужыў сілу. Праўда, дадалі, што ў сувязі са зваротам Арменіі аб аказанні дапамогі, у АДКБ «арганізавалі працу па задзейнічанні механізмаў АДКБ для ўрэгулявання сітуацыі».
Армянскі палітолаг Рубэн Мэґраб’ян адзначыў у каментары «Белсату», што апеляцыя Арменіі да Расеі і АДКБ «на гэты момант дыпламатычна апраўданая». Аднак, паводле яго, «не трэба мець ілюзіі наконт таго, што з гэтага будзе нейкі толк».
«Іншая справа – зварот у Савет бяспекі ААН. Арменія з’яўляецца паўнапраўным чальцом гэтай арганізацыі і мае права звярнуцца ў Раду Бяспекі з заклікам аб пазачарговым пасяджэнні па гэтым пытанні. Са спасылкай на адпаведныя пункты Статута ААН, таму што тое, што цяпер адбываецца, адбываецца насуперак міжнародным абавязацельствам Азербайджана як чальца ААН», – заявіў ён.
Не верыць у эфектыўнасць звароту Арменіі ў АДКБ і азербайджанскі палітолаг Мубарыз Ахмедаглу, хоць «у армянаў заўсёды ў ваенных пытаннях галоўнай зʼяўляецца Расея».
«Але ўжо апошнім часам Расея разумее “фарысейства” Арменіі і не падтрымлівае пашыньянскую ўладу. Арменія і раней палохала Азербайджан, што звернецца ў АДКБ і да Расеі. Але пасля 2020 года яна ўжо некалькі разоў заяўляла, што падрыхтуе заяву да АДКБ і Расеі. Ну няхай будзе яшчэ адна», – заявіў Ахмедаглу.
Паводле яго, замежныя лідары, у тым ліку і Пуцін, мусяць прымусіць улады Арменіі сесці за стол перамоваў з Азербайджанам і пачаць падрыхтоўку мірнае дамовы.
Ці прымуць армяне азербайджанскі свет?
Ахмедаглу падкрэсліў, што Баку хоча да канца года дамагчыся падпісання мірнай дамовы з Ерэванам. І выстаўляе наступныя ўмовы:
«Суседнія дзяржавы павінны прызнаць тэрытарыяльную цэласнасць адно аднаго, адкрыць камунікацыю і хай працуюць эканамічныя адносіны, каб жылі разам».
Па словах азербайджанскага палітолага, у такім выпадку Арменія зможа ўсталяваць добрасуседскія адносіны з Азербайджанам, якія ўжо ёсць у Грузіі, «таксама зможа выкарыстоўваць нашыя багацці».
«Але Арменія думае, што будзе нейкі цуд і вернецца 1988 год. І ў армян будзе падтрымка і з боку ЗША, і з боку Еўропы, і з боку Расеі. І Арменія даб’ецца поспеху над Азербайджанам. Але я думаю, што гэтага ніколі не будзе», – падкрэсліў Ахмедаглу.
Аднак у Арменіі у азербайджанскія абяцанні міру не вераць.
«Аліеў заяўляе, што Арменія практычна існуе незаконна, паводле яго логікі, і тое, што цяпер зʼяўляецца Арменіяй – гэта старажытная азербайджанская зямля. У тым ліку і Ерэван. Калі для Пуціна ўсе тэрыторыя былога Савецкага Саюза – гэта руская зямля, тое ж самае з Аліевым. Маем прамую экстрапаляцыю гэтых двух дыктатараў», – адзначыў у сваю чаргу Меграбян.
Тым часам, паводле заявы Мінабароны Арменіі, сітуацыя на некаторых участках армяна-азербайджанскай мяжы застаецца вельмі напружанай, нават «нягледзячы на істотнае паслабленне артабстрэлаў».
Макар Мыш /MM belsat.eu
