Любоў Кавалёва – мама асуджанага на смяротнае пакаранне Уладзіслава Кавалёва – на размову пагаджаецца не адразу. Кажа, за столькі гадоў сказала ўсё, што хацела, а зносіны з журналістамі даюцца складана. А калі ўсё ж пагаджаецца, просіць не пытацца пра сям’ю і пра іншых удзельніках рэзананснага працэсу.
У маленькай віцебскай кватэры мы размаўляем дзве гадзіны. У асяроддзі кніжных паліц і фотаздымкаў расстралянага Уладзіслава.
«Іншай я ўжо не буду»
– У вашым жыцці здарылася за гэтыя 10 гадоў нешта харошае?
– Здарылася. Унучак у мяне. Але я не хачу пра гэта размаўляць.
– Акрамя гэтага?
– Не, усё неяк так… Жывеш па накатанай і ўсё. Адзінае, чакаю. Чакаю, што нешта памяняецца. Я разумею: людзі ведаюць, што хлопцы не вінаватыя, што яны гэтага не рабілі. Але я хачу, каб іх афіцыйна рэабілітавалі.
– Якую самую вялікую змену ў сабе за 9 гадоў, якія прайшлі пасля расстрэлу, вы заўважаеце?
– Я стала больш разумець у гэтай сітуацыі. Думаць мне ніхто не забароніць. Да выпадку з Уладам я не цікавілася ні палітыкай, ні тым, што адбывалася ў краіне. А пасля ўсяго я зусім па-іншаму гляджу на рэчы. І іншай я ўжо не стану.
«Нашую справу адновяць»
– Вы неаднаразова казалі, што пры гэтай уладзе праўды дамагчыся не атрымаецца. А калі ўлада зменіцца, лічыце, што і стаўленне да расследавання гэтай справы зменіцца?
– Я на гэта разлічваю і спадзяюся. Калі зменіцца ўсё, нашую справу адновяць, бо там усё сфабрыкаванае ўладамі. Будзе магчымасць правесці новае расследаванне і даказаць невінаватасць нашых дзяцей. Пакуль нам не даюць такой магчымасці.
– А на якім этапе цяпер гэтая справа?
– А ні на якім, усё заціхла. Ды узгадваць амаль перасталі.
– А ў які момант усё заціхла? Ды якога года быў хоць нейкі рух?
– Першыя пяць гадоў, так, дакладна. Ну, можа, крыху больш за пяць гадоў яшчэ што-небудзь спрабавалі зрабіць, яшчэ кудысьці пісалі, звярталіся.
– А ўлады стваралі ў нейкі перыяд выгляд, што яны штосьці робяць?
– Было. Калі хлопцаў расстралялі ў 2012 годзе. Якраз гэта здарылася ў момант разгляду матэрыялаў крымінальнай справы. І калі з адвакатам мы ў Вярхоўны Суд завезлі гэтую наглядную скаргу, яны ў нейкі момант зрабілі выгляд, што яны яе вывучаюць. [На момант падачы нагляднай скаргі Уладзіслаў ужо мог быць расстраляны. – Рэд.] Насарэч яны проста пачакалі і потым адказалі, што ніякай справы аднаўляцца не будзе.
– Ці з’явілася за гэтыя 10 гадоў новая інфармацыя, якая б навяла вас на думкі, што справа можа быць перагледжаная і што ў будучыні можа стаць зразумела, што насамрэч адбылося?
– Інфармацыі выходзіла вельмі шмат і падчас працэсу і пасля. Я так думаю, што дзесьці нейкія дакументы ёсць. Бо людзі ж разумелі, што хлопцы невінаватыя, што іх падводзяць пад гэты артыкул расстрэльны. Калі нешта зменіцца, людзі будуць неяк сябе рэабілітаваць.
– Пра якіх людзей вы кажаце, хто павінен будзе сябе рэабілітаваць?
– Следчыя, той жа пракурор Швед, які фабрыкаваў гэтую крымінальную справу. Я думаю, час зменіцца, і ўсё стане на свае месцы. Але трэба час.
«Мы нічога не можам зрабіць»
– Ці лічыце вы, што ў 2011 годзе нейкім чынам можна было паўплываць на гэты прысуд?
– Напачатку была надзея на той жа Вярхоўны Суд. Але калі пачаўся працэс, ужо было зразумела, што мы нічога зрабіць не зможам, таму што гэта ўказанне зверху. Памятаеце, калі Лукашэнка сказаў: хуценька гэта ўсё разгледзець, прывесці прысуды. Ён два тыдні адводзіў на гэтую справу. А суд доўжыўся два з паловай месяцы.
Гэта мы цяпер разумеем, што ўсё было пад катаваннямі і збіццём. Нам паказвалі відэазапісы Дзімы Канавалава, калі ён нібыта прызнаваўся ў выбуху: ён не тое што казаць не мог, ён сядзець не мог. Ён быў да такой ступені скалечаны. Улад на першым жа пасяджэнні адмовіўся ад сваіх паказанняў і патлумачыў, што яны былі ўзятыя пад катаваннямі, што быў псіхалагічны ціск.
Улад адмовіўся ад паказанняў а 16-й гадзіне. Суддзя Федарцоў суд закрывае і пераносіць яго на панядзелак. І перад панядзелкам мы даведваемся, што Лукашэнка здымае міністра юстыцыі Галаванава. Усё ішло не так, як ён задумаў. Ён думаў, што яны хутка прызнаюцца, іх асудзяць…
Калі чыталі прысуд, тыя ж пацярпелыя крычалі: «Што вы робіце? Што вы робіце?» Калі б нармальная прававая дзяржава ў нас была, дэмакратычная, я думаю, што грамадзянская актыўнасць і грамадская думка маглі б штосьці змяніць. Але ў сённяшняй Беларусі, пакуль ва ўладзе адныя сілавікі, мы нічога не можам зрабіць.
– Зусім нічога?
– Я не ўпэўненая, што для мяне бяспечна адказваць на гэтае пытанне, давайце апусцім.
– Вы сказалі, што цяпер улады рэдка згадваюць пра гэты тэракт. З чым вы гэта звязваеце?
– На той момант, калі сітуацыя была напружаная, калі падаў беларускі рубль, калі не давалі крэдытаў, уводзілі санкцыі, трэба было штосьці зрабіць, каб адцягнуць увагу людзей. І здарыўся выбух.
– А зараз як вы ацэньваеце сітуацыю ў краіне?
– І цяпер такая ж. Паглядзіце, што адбываецца. Заводы стаяць, людзі на вуліцах, за рысай галечы многія, шмат хто з’язджае на заробкі, пакідаючы тут свае семʼі. Нічога не памянялася ў гэтай краіне, толькі горш і горш.
– Ці магчымы такі тэракт у сучаснай Беларусі?
– Цалкам магчыма. Ну, трэба неяк людзей супакоіць, трэба штосьці рабіць. Вы ж бачыце, людзі не супакойваюцца, людзі ўсё роўна ідуць. І ўжо не змяніць нічога.
«Свядомасць людзей ускалыхнулася»
– Ці паўплываў неяк гэты расстрэльны прысуд на грамадства?
– На стаўленне да смяротнага пакарання. Калі ў дзень пакарання людзі выйшлі на плошчу, памятаеце, што там адбывалася? Свядомасць людзей трошкі ўскалыхнулася, і большая колькасць людзей была за адмену смяротнага пакарання. Нашая справа трохі павярнула свядомасць людзей.
– Але большасць беларусаў усё ж выступае за смяротнае пакаранне. Нават пасля расстрэльнага прысуду і катаванняў у дачыненні вашага сына і Дзімы Канавалава, нават пасля ўсяго таго, што адбылося ў 2020 годзе.
– Насамрэч людзі жорсткія. Здавалася, ужо столькі ўсяго перажылі. Я не ведаю, што павінна адбыцца, каб людзі ставіліся адзін да аднаго з павагай і літасцю.
– Але за 10 гадоў вырасла новае пакаленне. Яно нейкае іншае?
– Іншае. Яны больш вольныя. Яны адстойваюць сваю пазіцыю, яны не баяцца выходзіць, не баяцца сядзець у турмах. Яны іншыя. І гэта добра. Не такія закамплексаваныя, як нашае пакаленне.
– Я часам размаўляю з людзьмі вашага ўзросту, і некаторыя з іх кажуць, што адчуваць асабістую віну за тое, што ў нас такая ўлада. Што ў свой час яны хадзілі на выбары, яны аддалі свой голас. Ці ёсць такое ў вас?
– На выбары я не хадзіла да 2006 года. У 2006 годзе маёй дачцэ было 18 гадоў, гэта былі ейныя першыя выбары. Мы галасавалі за Казуліна. Я магу зразумець, адкуль у людзей гэтае пачуццё віны. Але ў той час не было інтэрнэту, было толькі тэлебачанне і радыё, дзе з кожнага каналу нам вяшчалі: усе дрэнныя, усе карупцыянеры. «Я прыйду, я навяду, я ўсё зраблю». Думалі, свой, з народам. Вось ён і прыйшоў. Тады за яго прагаласавала вельмі шмат людзей. На першых выбарах дакладна ён перамог.
«Ужо наступіла тая мяжа»
– У размове з нашай журналісткай Кацяй Андрэевай вы сказалі, што лічыце Лукашэнку забойцам. За гэтыя гады нешта змянілася?
– Маё меркаванне не змянілася і не зменіцца. Я яшчэ сказала, што я б яго парвала сваймі рукамі, калі б у мяне была такая магчымасць.
– Каця сядзіць разам з яшчэ адной нашай журналісткай, Дар’яй. Сядзіць журналістка Каця Барысевіч. Сядзіць неймаверная колькасць людзей…
– Гэта жудасна, што адбываецца. Такім чынам яны спрабуюць людзей напалохаць, каб не выходзілі, бо яны не могуць нічога зрабіць з народам. Нягледзячы на гэтыя жахі, што сядзяць па столькі содняў, там жа і здзекуюцца з х, і асуджаюць на розныя тэрміны… Усё робіцца, каб запалохаць. Каб маўчалі і без пярэчання выконвалі ўсе.
– Атрымлівацца запужаць?
– Я думаю, што не. Ужо наступіла тая мяжа, калі трыванню прыходзіць канец.
– Вы доўга спрабавалі дабіцца змянення артыкулу пра тое, што целы прысуджаных да смяротнага пакарання не аддаюць родным. Ці змаглі вы хоць нейкім чынам зрушыць гэтую справу з мёртвага пункту?
– Не, яны спасылаюцца на артыкул 185 або 184 КК, дзе прапісана, што пакараныя не выдаюцца сваякам. Я не разумею, чаму. Я так думаю, што яны замятаюць сляды свайго злачынства. Ну, чаму не аддаць? Ды і сваякоў караюць.
Алена Дубовік, belsat.eu
