Сёння, 10 снежня, нашаму тэлеканалу спаўняецца 14. Апошнія два гады сталі самымі складанымі за ўсю гісторыю «Белсату». Узмацненне рэпрэсіяў супраць журналістаў, прызнанне нас экстрэмістамі, пераезд шмат каго з белсатаўцаў у іншыя краіны. Нашыя калегі застаюцца за кратамі толькі за тое, што прафесійна выконвалі сваю працу. Разам з тым за гэты год мы сталі мацнейшымі, больш згуртаванымі – не толькі ў камандзе, але і з нашымі гледачамі ды чытачамі. Нам давяраюць, нас цэняць, і гэта вельмі важна для нас. Сёлета мы даказалі, што нас не зламаць. І мы працягваем сваю працу, каб даносіць людзям праўду. З верай у тое, што крок за крокам мы набліжаем Беларусь да свабоды.
У дзень народзінаў «Белсату» мы запыталі нашых калегаў, з якімі словамі ў іх асацыюецца гэты год і якою будзе незалежная журналістыка ў найбліжэйшай будучыні.
«Шыза». Дасюль здавалася, што яна захапіла аднаго пажылога чалавека ў краіне. Цяпер відавочна: ахвяраў – сотні, «шыза» не шкадуе і маладых. Інакш я не магу патлумачыць дзеянні пэўнага 32-гадовага суддзі з Менску. Патупіўшы позірк, ён кідаў журналістку на чарговыя 15 содняў. Ведаючы, што паказанні «сведак» такія ж фальшывыя, як і іхныя імёны. Ведаючы, што журналістку трымаюць у двухмясцовай камеры, дзе, апроч яе, яшчэ тузін людзей, у тым ліку бяздомніцы з блохамі. Такіх суддзяў шмат, такіх «сведак» яшчэ больш.
Параноя / абачлівасць. Паміж гэтых словаў цяжка выбраць. Калі збіраешся састрыгчы даўгія валасы, каб у камеры было лягчэй іх мыць, – гэта параноя ці абачлівасць? Калі часцей прыбіраеш у кватэры, бо можа быць ператрус (ды яшчэ з відэарэгістрацыяй), – гэта параноя ці абачлівасць? Калі прымяраеш у краме новае худзі, а ў галаве міжволі пралятае думка, што трэба браць, бо каптуром можна будзе схавацца ад 24-гадзіннага святла ў камеры, – гэта параноя ці абачлівасць? Я не ведаю. Аднак здагадваюся, што гэткая параноя / абачлівасць ужо ўкаранілася і ў думках тых людзей, у якіх «шыза».
Прыгажосць. Прыгажосць прыроды, слова, мастацтва, імгнення. Гэта тое, што ратуе ад «шызы» і параноі. Падаецца, сёлета мы навучыліся шукаць добрае нават у самым кепскім.
Падаецца, на волі ў Беларусі не засталося вядомых журналістаў (тое, што робяць дзяржаўныя медыі, у разлік не бярэм). Добрыя рэдактары і журналісты – у турме, за мяжою ці сышлі з прафесіі. Журналістыка застанецца партызанскай, апрацаванаю за мяжою, непаўнавартаснай і пакалечанай. Але ж нам не прывыкаць! Адно ведаю на 100 %: ананімным героям «экстрэмісцкіх» медыяў людзі вераць, а адкрытым тварам з БТ і ОНТ – не. Таму, нягледзячы ні на што, збіраюся працягваць сваю працу. Так, як атрымліваецца. Столькі, колькі спатрэбіцца.
Год быў адным з самых цяжкіх у жыцці, гэтае самае жыццё перакулілася з ног на галаву. Няма магчымасці надоўга нешта планаваць, бо не ведаеш, што будзе нават праз тыдзень. У Беларусі мы жылі пад сталым ціскам: затрыманні, суды, ператрусы, сачэнне сілавікоў, пераслед. І ў выніку – выбар: альбо турма, альбо замежжа. Да новага жыцця я яшчэ не прывык, але разумею, што гэта не на адзін месяц. Так што стараюся жыць, працаваць і рабіць усё, што залежыць ад мяне, каб мы ўсе маглі вярнуцца дадому.
Тры словы. Эміграцыя, бо гэта мая сённяшняя рэальнасць. Салідарнасць, бо шмат розных людзей стараліся нам нечым дапамагчы, і гэта было адчувальна і вельмі кранальна, я ўдзячны ўсім людзям за гэтую дапамогу. І надзея, бо без надзеі жыць немагчыма.
Беларуская журналістыка будзе такой, якою была апошні час: цэлыя рэдакцыі з’ехалі, але не спынілі працы. Хаця шмат каму з маіх калегаў прыйшлося нават мяняць прафесію. Пры гэтым я ўпэўнены, што беларуская незалежная журналістыка – гэта вялікая сіла, якой трэба падтрыманне, маральнае і фінансавае, каб людзі не сыходзілі з прафесіі ды маглі несці праўду ў гэты цяжкі час.
Рэпрэсіі, салідарнасць, рэлакацыя – гэта тыя тры словы, якія могуць апісваць 2021-ы для мяне асабіста і для шмат каго з белсатаўцаў ды калегаў з журналісцкаму цэху. Мы ўсе атрымалі неймаверна магутны ўдар ад уладаў – па свабодзе слова, па чалавечых лёсах. Але, як гаворыцца, важна не тое, як ты ўпаў, а як ты падымаешся. Нас не спынілі, нас не знішчылі як інстытуцыю, як кола аднадумцаў і прафесіяналаў. Наступны год таксама будзе складаны. Я не бачу аніводнага сігналу, які б намякаў на тое, што рэпрэсіі будуць спыненыя.
Мы ўсе ўжо цяпер вельмі згаладаліся па класічнай рэпарцёрскай журналістыцы: паехаць, убачыць сваймі вачыма, зняць відэа, сфатаграфаваць, запісаць сведчанні людзей, напісаць рэпартаж. Вылазіць з той ямы, у якую рэжым спіхнуў усю краіну, мы будзем доўга. Але што самае важнае – нам усім нельга спыняцца, нельга заміраць, нават калі на нас ціснуць. Трэба шукаць шляхі і сілы для развіцця. Мы мусім быць больш якаснымі і больш цікавымі за прапаганду, мы гэта павінныя свайму гледачу, чытачу, падпісантам у сацсетках. Яны ў нас паверылі.
Адвага, гонар, уцёкі. Гэта нашая карціна года: бязмежная адвага калегаў, тых, хто аддана працаваў, уцякаў праз лясы, наважыўся змяніць сваё жыццё, і тых, хто свядома вырашае сесці, але не зʼехаць. І бязмежны гонар за ўсе гэтыя ўчынкі.
Крызіс – гэта заўжды магчымасць. Цяпер час пошукаў новых формаў, спосабаў працы. «Белсат» тут у лепшай сітуацыі, бо мы з пачатку пабудавалі сістэму працы ў таталітарнай дзяржаве, але як працаваць без карэспандэнтаў? Будзе развівацца грамадзянская журналістыка, калі даслаць навіну медыям – гэта ўжо ўчынак і акт супраціву. Журналістыкі, якую мы ведалі дасюль, больш не будзе.
У сярэдзіне лета я вымушаны быў з’ехаць з краіны, знайсці сабе новае месца для жыцця і працы. Што не так проста, калі табе ўжо больш за пяцьдзясят і ты ніколі не збіраўся жыць не ў Беларусі.
Сярод усіх словаў я выбіраю тры «с»: салідарнасць, сцяг і свабода. Салідарнасць, бо быў вельмі ўражаны тою салідарнасцю, тою падтрымкай, якую ўбачыў у Беларусі і сярод беларусаў за апошні час. Гэта і ў адносінах да сябе, і наагул у адносінах паміж беларусамі. Сцяг, бо за невялікі прамежак часу наш сцяг стаў сімвалам новай Беларусі. І пасля перамогі (а яна абавязкова будзе!) у нашым грамадстве ўжо не будзе вялікай дыскусіі, які сцяг павінен рэпрэзентаваць Беларусь і беларусаў. Свабода, бо гэта тое, што чакае Беларусь і за што беларусы павінны змагацца. Пакуль яе няма ў нашай краіне, але я веру, што яна абавязкова будзе, бо па-іншаму проста быць не можа.
Думаю, нягледзячы на ўсе складанасці, якія перажыла беларуская журналістыка за апошні год, яна стане толькі лепшаю. Нам трэба навучыцца, і мы ўжо вучымся працаваць у новых умовах, калі ты далёка ад месца падзеяў ды не можаш туды паехаць.
Сябры, радзіма, перамога. Апошні год быў вельмі цікавым, аж занадта: не паспявала прывыкнуць да адных выпрабаванняў, як прыходзілі новыя. Падзеі ў краіне моцна адбіліся на асабістым жыцці. Былі суды за сюжэты для «Белсату» і за мітынгі. Давялося пакінуць радзіму малодшаму сыну, перарваўшы навучанне ва ўніверсітэце. Я нават і не думала пакідаць Беларусі, рабіла, што магла, каб наблізіць перамогу святла над цемрай. Але прыйшоў дзень, калі не было выбару, ехаць ці заставацца, а хуценька давялося сабраць валізу і з’ехаць. Зімовых рэчаў не брала, бо думала, што за гэты час прыйдзе перамога і я вярнуся дадому, дзе засталіся родныя і сябры.
Для незалежнай журналістыкі год быў складаны. Але журналісты яшчэ больш сталі моцнымі і згуртаванымі. Абставіны прымусілі вучыцца працаваць у новых умовах.
Гэты год у мяне асацыюецца з трыма словамі. Першае – гэта нацыя. За гэты час адбылося тое, што не ўдавалася зрабіць за ўсе 27 гадоў, пакуль Лукашэнка пры ўладзе. Тое, за што змагалася беларуская апазіцыя, палітыкі, журналісты, праваабаронцы і ўсе адукаваныя ды свядомыя людзі. Урэшце змянілася мысленне людзей, і мы зрабіліся нацыяй. Гэта нашае найвялікшае дасягненне, якое праяўляецца ў тым ліку ў вялізнай дапамозе адно аднаму. Я добра гэта бачу на прыкладзе нашай праграмы «Беларус беларусу», у межах якой дзясяткам людзей дапамаглі нашыя гледачы, неабыякавыя беларусы. Я перакананая, што найвялікшая нашая сіла – гэта салідарнасць.
Другое слова – свабода. Хутчэй, шлях да свабоды, які цяпер праходзяць беларусы. Мы думалі, што гэта спрынт, але аказалася – марафон. Не ўва ўсіх хапае на яго сілаў, натхнення і матывацыі. Але большая частка гэтага доўгага шляху ўжо пройдзеная.
Гэты шлях няпросты, таму трэцяе слова – гэта боль. Немагчыма лёгка прапусціць усё праз сэрца, бо мы нясем ахвяры. Гэта людскія жыцці выдатных, сумленных людзей, для якіх годнасць – істотнае слова. Гэта палітзняволеныя, забітыя, закатаваныя, згвалчаныя. Гэты боль немагчыма ні забыць, ні прабачыць. Разам з тым гэта дае сілы ў моманты дэпрэсіі ды бяссілля.
Тое, што адбываецца ў Беларусі, – гэта нават не вайна, а бойня: людзі выйшлі з мірнымі намерамі, а іх проста знішчаюць. У такіх умовах місія незалежных журналістаў – быць жаўнерамі праўды. Гэта супергероі, у якіх ёсць звышзадача – уратаваць праўду і данесці яе да людзей.
У мяне ёсць непахісная вера ў праўду і перамогу дабра. Але журналістам цяпер трэба быць гнуткімі і рэагаваць на новыя выклікі, нават на ўзроўні фарматаў. Нас прызнаюць экстрэмістамі, але гэта не значыць, што мы апускаем рукі і ніякай інфармацыі з Беларусі цяпер не будзе. Не. Мы прыдумаем новы фармат, будзем працаваць. І цяпер «Белсат» настолькі заваяваў давер гледачоў, што нават калі мы здымаем кагосьці з закрытым тварам, нашым гісторыям усё роўна давяраюць. Мы дастаем гэтую інфармацыю з неймавернымі складанасцямі. Гэта тая каштоўнасць, якую трэба вельмі цаніць і падтрымліваць.
СП belsat.eu