«Залатое дно»: аўтары фільма пра багацце Лукашэнкі паляць напалмам. Як адрэагуюць беларусы і сам «герой»?

Фільм «Залатое дно», задуманы як выкрыццё багацця Аляксандра Лукашэнкі, які паводле дэкларацыяў бедны як царкоўная мыш, б’е рэкорды. На момант, калі пішуцца гэтыя радкі, колькасць праглядаў перавысіла два мільёны (гэта за няпоўныя суткі), што для Беларусі вельмі самавіта, піша Аляксандр Класкоўскі для «Вот Так».

Вядома, шмат у каго гэтая праца каманды Сцяпана Пуцілы — беларускага блогера, які жыве ў Польшчы — выклікае асацыяцыі з фільмам каманды Аляксея Навальнага пра палац Уладзіміра Пуціна. Пры гэтым некаторыя эксперты кажуць, што «Залатое дно» цяжка назваць расследаваннем: у ім, маўляў, трохі факталагічнага эксклюзіву, гэта хутчэй кампіляцыя вядомых фактаў, у той ці іншай форме фігуравалі на незалежных рэсурсах. Кажуць і пра залішне экспрэсіўныя эпітэты, яркія цэтлікі: маўляў, для сурʼёзнага расследавання гэта не камільфо.

Паліткарэктнасць да лямпачкі

Зрэшты, цалкам магчыма, аўтары наўмысна зрабілі стаўку на такі стыль, каб максімальна згуляць на эмоцыях аўдыторыі (асабліва моладзевай) і ў той жа час раззлаваць галоўную дзеючую асоба фільма.

Калі называць рэчы сваімі імёнамі, то «Залатое дно» – элемент інфармацыйнай вайны супраць рэжыму. Для аўтараў гэтай працы масты спаленыя, гуляць у паліткарэктнасць няма сэнсу. На Пуцілу ў Беларусі заведзеныя крымінальныя справы, яго тэлеграм-канал прызнаны экстрэмісцкім, Менск дамагаецца ад Польшчы экстрадыцыі блогера, а КДБ унёс яго прозвішча ў пералік арганізацый і фізічных асоб, якія маюць дачыненне да тэрарыстычнай дзейнасці.

Аўтары «Залатога дна», мабыць, мяркуюць, што на вайне як на вайне. Камусьці, асабліва з публікі маладзейшай, іх стыль напэўна зойдзе на ўра. Аднак больш вытанчаную частку тых, хто не падтрымлівае рэжым, можа пакарабаваць, у прыватнасці, залішне рэзкая, нават абразлівая лексіка, якой кішаць каментары да відэашэрагу (хоць у гэтым выпадку, хутчэй, па-майстэрску нарэзаны відэашэраг выглядае дадаткам да зʼедлівага вербальнага кампанента).

Па сутнасці, стваральнікі фільма ў нейкай ступені зеркаляць афіцыйную беларускую прапаганду, якая не шкадуе забойных характарыстык для «пратэстуноў» і «беглых» (так Лукашэнка называе сваіх палітычных праціўнікаў, выдушаных за мяжу). Аўтары «Залатога дна» таксама паляць напалмам.

Прапаганда заявіць, што гэта фальшыўка, зробленая ў Польшчы

Галоўнае ж пытанне – як гэта падзейнічае на аўдыторыю. Дакладней, тут варта паразважаць аб розных аўдыторыях.

Многія адэпты Лукашэнкі, імаверна, і не ўбачаць «Залатога дна». Сярод іх нямала людзей ва ўзросце, якія жывуць у глыбінцы і не сядзяць у Сетцы. Хутчэй за ўсё, яны даведаюцца пра фільм з каментароў дзяржаўнага беларускага тэлебачання ці самога правадыра: маўляў, гэта набор фэйкаў і абраз. Карацей, фальшыўка, зробленая ў Польшчы (так аднойчы выказаўся па іншаму нагоды сам Лукашэнка, і выраз стаў мемам).

Довады правадыра і прапаганды ў адказ на падобныя выкрыцці звычайна зводзяцца да таго, што ўсе гэтыя палацы, аўтамабілі і іншае — не асабістая, а дзяржаўная маёмасць.

Зрэшты, як заўважыў палітолаг Валер Карбалевіч, калі чалавек збіраецца кіраваць пажыццёва, то розніца паміж дзяржаўнымі і асабістымі рэзідэнцыямі знікае.

Наменклатура, мабыць, з цікаўнасцю азнаёміцца з новым творам Пуцілы і яго каманды, але наўрад ці даведаецца нешта новае для сябе. Да таго ж у яе самой рыльца ў пушку. Наогул вертыкаль Лукашэнкі, пры тым, што многія ў ёй напэўна не ў захапленні ад той жорсткасці, якую практыкуе правадыр, скаваная страхам і наўрад ці рыпнецца ў бліжэйшай перспектыве.

Тыя, хто катэгарычна супраць рэжыму, атрымаўшы такі канцэнтрат выкрывальнай фактуры, напэўна ўмацуюцца ў думцы, што сістэма гнілая і яе трэба хутчэй мяняць (так, але як, калі супраць лому няма прыёму?). Магчыма, да думкі, што так жыць нельга, прыйдзе і той-сёй з электаральнага балота.

Разам з тым прагляд фільма можа спарадзіць і такую выснову: нават калі гэта толькі напалову праўда, то зразумела, што галоўны герой будзе біцца за свой статус-кво як леў. А гэта ў часткі аўдыторыі ўмацоўвае фаталізм.

Больш за тое, на думку іншых каментатараў, фільм здольны выклікаць у Лукашэнкі такія эмоцыі, што рэпрэсіі стануць яшчэ больш лютымі, бязлітаснымі. Зрэшты, некаторыя аглядальнікі мяркуюць, што менавіта на гэта і разлічваюць аўтары «Залатога дна»: справакаваць кіраўніка рэжыму на неадэкватныя дзеянні, чарговыя грубыя памылкі, якія здольныя стаць трыгерамі аднаўлення пратэстаў.

Многія беларусы эмацыйна выгарэлі

І тут самы час вярнуцца да паралеляў з фільмам каманды Навальнага пра палац Пуціна. Той фільм стаў адным з трыгераў нядаўніх пратэстаў у Расеі. Але ім папярэднічала застойнае ўнутраная сітуацыя. На гэтым фоне арышт Навальнага і выкрывальны фільм пра кіраўніка тамтэйшага рэжыму сталі магутнымі раздражняльнікамі для палітызаванай часткі грамадства.

А вось сённяшняя Беларусь – гэткае поле пасля бітвы. Першая хваля беларускай рэвалюцыі разбілася аб маналіт рэжыму. І цяпер сілавікі вядуць метадычную, бязлітасную зачыстку ачагоў грамадзянскага супраціву і проста вальнадумства.

За час пасля выбараў 9 жніўня 2020 года беларусы, якія паўсталі супраць мярзотаў рэжыму, прайшлі праз паласу каласальных узрушэнняў: збіццё, катаванні, смерці ўдзельнікаў пратэстаў, чарада самых жорсткіх прысудаў… Шмат хто псіхалагічна выматаны, эмацыйна выгарэў, у рэшце рэшт — адаптаваўся да шокаў. І таму ўспрыманне усялякіх выкрыццяў прытупілася.

Новых «хросных батек» пакуль не прадбачыцца

Зрэшты, можна правесці і іншую паралель – з серыялам «Хросны бацька», які паказалі па НТВ перад беларускімі прэзідэнцкімі выбарамі 2010 года. Тады Лукашэнка атрымаў каласальную дозу піяраўскага мачылава за тое, што ў чарговы раз пайшоў на канфрантацыю з расейскім кіраўніцтвам.

Паглядзеўшы той жарсткач, шмат хто ў Беларусі вырашылі: ну ўсё, цяпер Крэмль ужо дакладна будзе валіць тутэйшага кіраўніка. Аднак незадоўга да выбараў той злятаў у Маскву, цудоўным чынам замірыўся з тагачасным прэзідэнтам Расеі Дзмітрыем Мядзведзевым і нават атрымаў эканамічныя бонусы. Карацей, у вырашальны момант сваяцтва рэжымаў пераважыла.

Сапраўды гэтак жа яно пераважыла ў жніўні мінулага года, калі Пуцін упісаўся за Лукашэнку, чыё крэсла пахіснулі небывала магутныя пратэсты. Падтрымка з боку Крамля цяпер мае вырашальнае значэнне для рэжыму Лукашэнкі. Пакуль яна захоўваецца, любыя фільмы тыпу «Залатога дна» (а каманда Пуцілы анансавала працяг працы ў тым жа духу) беларускаму правадыру не так ужо страшныя.

Рэжым каласальна ўзняў цану выхаду на вуліцу

Самы ж драматычны момант заключаецца ў тым, што незадаволеную частка грамадства цяпер заганяюць пад плінтус самым жорсткім чынам. Насаджаецца татальны страх.

Супраць удзельнікаў пратэстаў, журналістаў, блогераў, праваабаронцаў распачатыя мноства крымінальных спраў. У краіне ўжо 269 палітвязняў, і канвеер бязлітасных судоў працягвае працаваць. За тыя праявы грамадзянскай актыўнасці, якія ў «дарэвалюцыйны» час абыходзіліся штрафам або 15 суткамі, цяпер лепяць па два-тры гады калоніі. Да вясновай сесіі парламента рыхтуюцца драконаўскія папраўкі ў крымінальнае заканадаўства, каб ніхто наогул не рызыкнуў высунуцца.

Карацей кажучы, рэжым каласальна падняў для незадаволеных ім беларусаў цану выхаду на вуліцу. І калі раней многія паўтаралі як аксіёму, што ідзе гарачая вясна, маючы на ўвазе другую хвалю беларускай рэвалюцыі, то цяпер такой упэўненасці няма. Прынамсі ў аналітыкаў, паколькі каманда Святланы Ціханоўскай і іншыя штабы праціўнікаў рэжыму вымушаныя артыкуляваць бравурную рыторыку.

Шмат што пакажа Дзень Волі 25 сакавіка сакральная дата старой беларускай апазіцыі, гадавіна ўтварэння Беларускай Народнай Рэспублікі ў 1918 годзе. Да яе ўзмоцнена рыхтуюцца і найбольш рашучыя праціўнікі рэжыму, і сам рэжым, перш за ўсё сілавікі. Сёння старшыня КДБ Іван Церцель далажыў Лукашэнку, што чакаюцца спробы дэстабілізацыі сітуацыі ў краіне ў перыяд 25-27 сакавіка.

Калі можа трэснуць тонкі лёд?

Але цалкам магчыма, што вырашальныя падзеі грымнуць пазней. Лукашэнка ўжо анансаваў рэферэндум па новай канстытуцыі, які, хутчэй за ўсё, пройдзе ў пачатку наступнага года або нават у снежні гэтага. Плебісцыт, імаверна, сумесцяць з мясцовымі выбарамі, затым, па ідэі, могуць прайсці пазачарговыя парламенцкія і прэзідэнцкія.

І вось гэтая чарада электаральных кампаній ва ўмовах, калі ўлада вельмі непапулярная, а прагрэсіўная частка грамадства — як сціснутая спружына, можа спарадзіць новую, яшчэ больш магутную, чым у мінулым годзе, выбліск унутрыпалітычнага крызісу.

На нядаўнім Усебеларускім сходзе Лукашэнка, ацэньваючы сітуацыю перад сваімі прыхільнікамі, заявіў: мы, маўляў, зараз ідзем па тонкім лёдзе. Падчас будучых электаральных падзеяў гэты лёд цалкам можа раскалоцца. Прычым пад ім будзе зусім не залатое дно.

Аляксандр Класкоўскі, палітычны аглядальнік — для «Вот Так».