Народная майстрыца: «Выцінанка – гэта тая з’ява, якую беларусы самі ў сабе ўзрасцілі»
Міністэрства культуры Беларусі пастанавіла надаць беларускай выцінанцы статус гістарычна-культурнай каштоўнасці.
Народная майстрыца, загадчыца секцыі выцінанкі Беларускага саюзу майстроў народнай творчасці, сябра міжнароднага клубу «Бумажные традиции» (Расея) і сябра Guild of American Papercutters (ЗША) Вольга Бабурына распавяла нам, чаму і як беларуская выцінанка мае развівацца і ў чым яе каштоўнасць.
Што такое выцінанка?
Майстрыца адзначыла, што выцінанка – гэта значна больш, чым проста ажурны ўзор, выразаны з паперы: «Калі паглядзець працы майстроў і мастакоў, то мы заўважым: па-за прыгожым узорам ёсць яшчэ і глыбокі перададзены сэнс. У беларускай выцінанцы выкарыстоўваецца шмат сімвалаў беларускай традыцыі: з вуснага фальклору, вышыўкі, ткацтва, маляванкі – увесь гэты сінкрэтызм мыслення беларускай традыцыі прысутнічае і цяпер».
Вольга Бабурына распавяла, што сёння мастакі адчуваюць і пераасэнсоўваюць наваколле і падзеі, таму выцінанка – гэта больш станковае мастацтва, чым утылітарнае: «Хаця ў нас ёсць і майстры, якія падтрымліваюць дэкаратыўную функцыю, робяць каруначкі, сурвэткі ды іншае».
Тышорткі з прынтамі на матывы выцінанкі Вольга лічыць добрым развіццём традыцыі: «Выцінанка ў тым выглядзе, якой яна была сто гадоў таму, у цяперашніх умовах не выжыве. Раней папяровыя фіранкі на вокны рабілі ад нястачы. А цяпер калі ў горадзе кожны месяц-два мыць вокны, то гэта будзе раскоша. Не кожны чалавек зробіць гэта прыгожа, а калі звяртацца да мастака, то атрымаецца доўга і будзе каштаваць нават болей, чым звычайныя фіранкі набыць».
Карані выцінанкі ў Беларусі
Экспертка распавяла, што ў Беларусі было шмат напрамкаў выцінанкі, якіх дагэтуль не даследавалі. А некаторыя з іх маглі б быць карыснымі і цяпер: «Найбольш старажытная форма папяровага выразання адносіцца да XVI стагоддзя. Тады рабілі кустодыі – гэта ажурныя папяровыя выразкі недзе 18 на 20 сантыметраў. Магла быць нейкая гербавая выява ці проста ўзоры. Гэта была ахова для сургучнай ці васковай пячаткі – каб зняць пячатку, трэба было парваць кустодыю.
Магнаты мелі адмысловага чалавека, які пісаў граматы і выразаў кустодыі. Яны былі і сціплыя, а былі і сапраўдныя творы мастацтва. І ў нас у Беларусі гэта было пашырана, але цяпер тэма не даследаваная. А гэтую тэму можна развіваць. Я лічу, што прыдумаць, як сёння выкарыстоўваць кустодыю, мажліва».
Яшчэ адзін амаль забыты кірунак папяровага мастацтва – сілуэтнае выразанне. Яно было больш уласцівае шляхцянкам. Яны рабілі гэткія выразкі і ўпрыгожвалі імі свае альбомы.
Трэці напрамак зусім не звычайны: «У нас жа праходзіла мяжа габрэйскай аселасці. І ў мястэчках было шмат жыдоўскага насельніцтва. А ў іх была традыцыя рэйзэле – з паперы выразаліся адмысловыя абрамленні, напрыклад, для шлюбнае дамовы. Тут ёсць свае каноны, свая тэматыка. У народ нічога з гэтага пазней не перайшло».
Рэйзэле даследуюць у Польшчы, а кустодыямі займаюцца ва Украіне. У нас жа пакуль тут застаецца белая пляма.
Калі ў Беларусі з’явіліся папяровыя мануфактуры і самая папера зрабілася больш дасяжнаю, пачаўся росквіт выцінанкі. «Гаспадар ці гаспадыня пачалі пераносіць свой досвед на працу з новым матэрыялам. Часам выкарыстоўвалі нават нажніцы для стрыжкі авечак. У мяне нават такія ёсць. А людзі нават майго ўзросту не ведаюць, што гэта. Хаця я ў дзяцінстве такімі карысталася па прызначэнні», – распавяла майстрыца.
Традыцыя выцінанкі пашыралася пачынаючы з ХІХ стагоддзя, у міжваенныя гады і зведала ўсплёск пасля Другой сусветнай. «Рабілі з той паперы, якая была. Нават з газеты выразалі, з жоўтай паперы, з каляровай. Сястра маёй бабулі выкарыстоўвала гільзы ад куляў рознага калібру і выбівала кружочкамі рознага памеру малюнкі», – згадвае расповеды маці Вольга Бабурына.
Яна самая памятае, як выцінанкаю бабуля ўпрыгожвала драўляныя вазоны ў хаце, а ейная маці да кожнага свята рабіла ажурныя папяровыя карункі для абразоў. І гэта была распасюўджаная практыка.
Статус каштоўнасці
Вольга Бабурына была сярод майстрыц, якія прэзентавалі выцінанку на нарадзе ў Міністэрстве культуры, каб тое пагадзілася надаць гэтаму кірунку мастацтва статус культурнае каштоўнасці.
«Цягам двух гадоў збіраліся матэрыялы, каб паўнавартасна прадставіць выцінанку, як артэфакт нашай традыцыйнай культуры. Была сабраная інфармацыя па майстрах з усіх рэгіёнаў. Тры майстры зрабілі міні-выставу і абаранялі выцінанку. Адзінагалосна было прынятае рашэнне аб наданні статусу, бо гэта ўжо даўно павінна было быць», – згадвае экспертка.
Рыхтаванне дакументаў для надання статусу можа заняць некалькі месяцаў. Наступным крокам можна рэгістраваць выцінанку як унікальную з’яву культуры ў ЮНЭСКО.
«Цяпер ад нас залежыць, як мы зможам выкарыстаць гэты статус выцінанкі, як зможам развіць гэты від мастацтва. Бо ў нас ёсць такая рыса – нібы там недзе ўсё лепей, а нашае – не такое добрае. І модныя тэндэнцыі да нас прыходзяць з-за мяжы. А выцінанка – гэта тая з’ява, якую беларусы самі ў сабе ацанілі і ўзрасцілі. Бо на маіх вачах адбыўся гэты рост зацікаўленасці», – адзначыла майстрыца.
1000 анёлаў для Беларусі
Жывая цікавасць людзей да выцінанкі яскрава выявілася, калі Вольга Бабурына прыдумала флэш-моб, а той пачаў жыць сваім жыццём.
«Гэта не было нейкай задумай ці праектам. Быў проста імпульс, калі я пабачыла, што па Партызанскім праспекце калона развярнулася ў іншы бок. Не было нікога з мегафонам, хто б казаў «паварочвайце», «кругом». Я адчула, што гэтая барацьба адбываецца не толькі на чалавечым узроўні, а яшчэ недзе вышэй. І яна адчуваецца і цяпер, – тлумачыць Вольга. – Трэба даць працэсам адбыцца, не ўсё адбываецца так хутка, як нам бы хацелася. Але перажыць гэтыя працэсы бывае вельмі цяжка. І я вырашыла выразаць 1000 анёлаў кожны дзень, колькі змагу. Напісала пра гэта ў «Фэйсбуку», што за тры гады да перамогі дам рады.
Мне пачалі пісаць, што людзі не згодныя столькі чакаць і будуць дапамагаць».
Вользе пачалі дасылаць анёлаў не толькі з Беларусі, але з 24 краінаў – ад Японіі да Бразіліі. 1000 анёлаў сабралі за чатыры з паловаю месяцы.
«Людзі сталі прапаноўваць нешта, прысвячаць анёлаў, дасылаць іх у лістах палітвязням. Сталі прасіць варштаты онлайнавыя. Адна жанчына пісала сыну лісты кожны дзень і ўкладала анёлаў. Яна потым сказала, што ўсе лісты з анёламі даходзілі. А сын потым перадасылаў гэтых анёлаў далей, іншым людзям. Пачалося сваё жыццё», – распавяла майстрыца.
«Гэта якраз пра тое, што беларусы самі ў сабе знайшлі каштоўнасці, за якія могуць сябе паважаць», – абагульніла экспертка.
Пачынаць выцінаць можна ў любым узросце
«У маёй дачкі ў паўтара года былі нажніцы ў вольным дасягу. Я купляла нашыя магілёўскія нажнічкі з круглымі кончыкамі, і яна імі нешта рэзала. У паўтара года ўжо можна пачынаць», – згадвае Вольга Бабурына. Яна прызнаецца, што ў самой нажніцаў больш, чым у якой жанчыны – памадаў.
«Я варштаты праводзіла для дарослых людзей, якія зусім не ўмелі маляваць ці выразаць. Я тлумачу нейкія базавыя аснову на шэрагу сустрэч. І я бачу, як за некалькі сустрэч у людзей атрымліваюцца шэдэўры. Гэта рэальна. Усё залежыць ад нашай зацікаўленасці», – адзначыла майстрыца.
МГМ, belsat.eu
