Алімпійскі бег. Самыя вядомыя выпадкі ўцёкаў спартоўцаў з сацыялістычнага лагеру
Лукашэнкаўскія чыноўнікі хацелі гвалтоўна вывезці лёгкаатлетку Крысціну Ціманоўскую з Алімпійскіх гульняў у Токіа, аднак бягуння не скарылася і звярнулася па абарону да японскіх уладаў.
Мы даўно забыліся на падобныя сітуацыі, аднак яны не былі рэдкія ў нашай частцы свету некалькі дзесяцігоддзяў таму – у час існавання таталітарнай савецкай сістэмы і яе панавання на прасторы ад Ціхага акіяну да Берліну. Самы гучны выпадак, хіба, усе памятаюць – як Рудольф Нурыеў (і хоць ён не быў спартоўцам) адмовіўся вяртацца ў СССР з гастроляў у Парыжы. Але гэтак зрабіў не толькі ён. Згадаем найбольш гучныя выпадкі, калі спартоўцы з сацыялістычнага лагеру адмаўляліся вяртацца пад уладу камуністаў – бо фактычна толькі ўдзел у замежных спаборніцтвах быў для іх магчымасцю трапіць за мяжу.
Першыя гады жалезнай заслоны
«Над кантынентам ад Шчэціна на Балтыцы да Трыесту на Адрыятыцы апусцілася жалезная заслона… Варшава, Берлін, Прага, Вена, Будапешт, Бялград, Бухарэст і Сафія – усе гэтыя знакамітыя гарады і насельніцтва вакол іх застаюцца ў савецкай сферы і ў той ці іншай форме існуюць не толькі пад савецкім уплывам, але ў шэрагу выпадкаў ва ўсё большай ступені кантролю з боку Масквы», – заявіў прэм’ер-міністр Вялікай Брытаніі Ўінстан Чэрчыл у 1946 годзе, папярэджваючы свет пра ўсталяванне камуністычных рэжымаў ва Усходняй Еўропе.
У 1948 годзе ў Лондане, на сусветных гульнях, адбыўся першы выпадак, калі прадстаўнік усходнееўрапейскай каманды застаўся на Захадзе. Гэта была Марыя Правазнікова – адна з вышэйшых прадстаўнікоў спорту ў Чэхаславаччыне, трэнерка нацыянальнай жаночай каманды па гімнастыцы, прэзідэнт Міжнароднай федэрацыі гімнастыкі.
Ужо пасля таго, як каманда заваявала залатыя медалі, Правазнікова адмовілася вяртацца ў Чэхаславаччыну, якая за некалькі месяцаў да Алімпіяды перажыла камуністычны пераварот і аказалася пад поўным палітычным і вайсковым кантролем камуністаў. Жанчына дажыла да 100 гадоў і ўбачыла аксамітную рэвалюцыю ў сваёй краіне ў 1989 годзе.
Алімпіяда падчас нацыянальнага паўстання
Алімпійскія гульні ў аўстралійскім Мельбурне ў 1956 годзе праходзілі падчас нацыянальнага антыкамуністычнага паўстання ў Вугоршчыне, супраць якога ў краіну былі ўведзеныя савецкія войскі. Сустрэчы вугорцаў з савецкімі спартоўцамі прыводзілі да вострага супрацьстаяння, а матч па водным пола нават меў вынікам раненні гульцоў – хоць вугорцы ў ім і перамаглі каманду СССР. Потым каманда Вугоршчыны па пола стала алімпійскім чэмпіёнам.
У сувязі са здушэннем паўстання дзясяткі вугорскіх спартоўцаў, то бок недзе палова ўсёй нацыянальнай алімпійскай зборнай, адмовіліся вяртацца пад уладу камуністаў. Сярод іх быў Эрвін Задар – зорка вугорскай зборнай па водным пола.
Ход канём
У час халоднай вайны шахматы ў СССР былі аднымі з найбольш папулярных відаў спорту – на тэлебачанні выходзілі адмысловыя праграмы, шахматысты былі вядомыя ўсёй краіне. Гульню ў мастацкіх творах нават фігуральна параўноўвалі з самой халоднай вайной, у якой перамагае найлепшы гросмайстар.
Адным з самых знакамітых савецкіх спартоўцаў, які вырашыў не вяртацца ў СССР, стаў шахматыст Віктар Карчной, чатырохразовы чэмпіён СССР па шахматах, пяціразовы чэмпіён Еўропы, шасціразовы пераможца шахматнай Алімпіяды.
Ягоны канфлікт са спартовымі чыноўнікамі быў падобным на канфлікт Крысціны Ціманоўскай – у 1974 годзе ён даў югаслаўскім медыям інтэрвʼю, у якім даў зразумець, што на яго ціснулі «зверху», каб ён саступіў у матчы з Анатолем Карпавым у тым жа годзе. Гросмайстра адразу публічна асудзілі, знізілі заробак, на два гады забаранілі пакідаць СССР. Аднак у 1976 годзе, падчас матчу ў Амстэрдаме, Карчной адмовіўся вяртацца ў камуністычную дзяржаву і папрасіў палітычнага прытулку ў Нідэрландах.
Гульня для смелых
«У хакей гуляюць сапраўдныя мужчыны, палахлівец не гуляе ў хакей», – казала жыхарам СССР звышпапулярная песня. І сапраўды, гульня была і часткова застаецца культавай на прасторы былой краіны Саветаў. Хакеісты, якія біліся ў зборнай СССР, былі героямі ўсёй дзяржавы, пра іх здымалі і дагэтуль здымаюць фільмы, яны мелі прывілеяваны статус.
Аднак і яны, бачачы іншае жыццё за мяжою падчас міжнародных турніраў, былі схільныя да ўцёкаў з «сацыялістычнага раю». Гэтак, Аляксандр Магільны, алімпійскі чэмпіён 1988 года і чэмпіён свету 1989 года, у тым жа 1989 годзе вырашыў застацца ў ЗША, папрасіўшы палітычнага прытулку. Пазней Магільны распавядаў:
«Я быў алімпійскім чэмпіёнам, чэмпіёнам свету, трохразовым чэмпіёнам СССР. Пры гэтым не меў нават метра жытла. Каму патрэбнае такое жыццё? І гэтыя граматы з медалямі?»
Уцёкі з «дэмакратычнай» Нямеччыны
Камуністычная ўсходняя частка Нямеччыны называлася Германскай Дэмакратычнай Рэспублікай. Жыхарам гэтай рэспублікі было афіцыйна забаронена наведваць Заходнюю Нямеччыну – каб людзі туды не збягалі, быў нават пабудаваны сумнавядомы Берлінскі мур, а таксама ўзведзеныя смяротна небяспечныя перашкоды, ад калючага дроту да мінаў.
Спартоўцы пры гэтым лічыліся гонарам і сродкам прапаганды сацыялістычнага ладу, яны былі элітай грамадства, але пры гэтым заставаліся пад поўным кантролем, аточаныя інфарматарамі і назіраннем спецслужбоўцаў.
«Мы былі жаўнерамі на палітычным фронце, якія змагаліся за сацыялістычную бязглуздзіцу», – распавядаў лыжнік Ганс-Георг Ашэнбах, залаты медаліст Алімпіяды 1976 года.
Пры гэтым за 41 год існавання ГДР ажно 615 усходнегерманскіх спартоўцаў збеглі за мяжу. Гэтак, Аксэль Мітбаўэр, удзельнік алімпійскай зборнай на гульнях у 1968 годзе, у 1969 годзе пераплыў 22 кіламетры праз Балтыйскае мора, каб трапіць у свабодную частку краіны. Збег ад камуністаў і той самы лыжнік, алімпійскі чэмпіён Ашэнбах – у 1988 годзе.
Выпадкаў, калі спартоўцы з Захаду збягалі ў ГДР (ці СССР), не вядома.
РЛ belsat.eu
