«Белсат» двойчы «экстрэмісцкі». Тлумачым, якая розніца між «матэрыяламі» і «фармаваннем»
За захаванне ці распаўсюд «экстрэмісцкіх матэрыялаў» – адміністратыўна адказны той, хто захаваў ці распаўсюдзіў. За «фармаванне» – крымінальная адказнасць… незразумела, каго.
Міністэрства ўнутраных справаў Беларусі 3 лістапада прызнала «экстрэмісцкім фармаваннем» неакрэсленую групу грамадзянаў, «аб’яднаных з дапамогай інтэрнэт-рэсурсаў «Белсат». А яшчэ 27 ліпеня матэрыялы «Белсату» прызналі «экстрэмісцкімі».
Разбіраемся, якая юрыдычная і практычная розніца.
«Экстрэмісцкі матэрыял»
Матэрыял прызнае «экстрэмісцкім» суд. У нашым выпадку гэта быў суд Чыгуначнага раёну Гомля. З заявамі сілавікоў суды звычайна пагаджаюцца, але, напрыклад, суд адмовіў праваабаронцу Паўлу Левінаву ў разглядзе матэрыялаў вядоўцы СТВ Грыгорыя Азаронка на прадмет экстрэмізму.
Матэрыялам можа быць што заўгодна: кніга, фільм, артыкул, цэлы сайт ці суполка ў сацсетцы, увесь чат і ўсе паведамленні ў ім, фраза ці абрэвіятура, манета ці паштовая марка, графічны ці відэафайл.
Адказнасць – адміністратыўная. Паводле арт. 19.11 КаАП РБ, мінімальнае пакаранне – штраф (без ніжняй мяжы). Максімальнае – штраф да 30 базавых велічыняў (870 рублёў) для фізічнай асобы і да 500 базавых велічыняў (14 500 рублёў) для юрыдычнай асобы, канфіскацыя лічбавай тэхнікі і арышт, які могуць працягваць на некалькі месяцаў.
За падпіску на «экстрэмісцкі канал» ці прагляд «экстрэмісцкага відэа» караць не могуць. Караюць за распаўсюд «экстрэмісцкага матэрыялу», яго выраб, выданне, захоўванне або перавозку з мэтай распаўсюду. Рэпост, перасылку ў прыватным паведамленні і нават лайк могуць палічыць за «распаўсюд». Але сілавікі нярэдка правяраюць у затрыманых іхныя тэлефоны – часам падпіску на «няправільны» Telegram-канал (не абавязкова «экстрэмісцкі») выкарыстоўваюць як нагоду для затрымання, а караюць за нешта іншае (напрыклад, «непадпарадкаванне»).
Пакараць могуць і за матэрыял, які раней не прызнавалі «экстрэмісцкім». Калі суд прызнаў матэрыял «экстрэмісцкім» упершыню, дзее ч. 1 арт. 19.11 КаАП, дзе штрафы меншыя, а арышт не прадугледжаны. Калі судзяць за штосьці, што ўжо было ў спісе «экстрэмісцкіх матэрыялаў», магчымы арышт і большыя штрафы.
Спіс «экстрэмісцкіх матэрыялаў» можна паглядзець тут, яго вядзе Міністэрства інфармацыі.
«Экстрэмісцкае фармаванне»
Фармаванне прызнаюць «экстрэмісцкім» без суда самі сілавікі. У нашым выпадку гэта МУС, таксама прызнаваць «фармаванні» можа КДБ. Рашэнне можна паспрабаваць абскардзіць праз само Міністэрства ўнутраных справаў, але скаргу могуць пакінуць без разгляду з мноства прычынаў.
Фармаваннем мусіць быць група грамадзянаў, але гэта ўжо парушаюць. У законе наўпрост напісана: «экстрэмісцкае фармаванне – група грамадзянаў, якая чыніць экстрэмісцкую дзейнасць, або аказвае іншае спрыянне экстрэмісцкай дзейнасці, або прызнае магчымасць яе ўчынення ў сваёй дзейнасці, або фінансуе экстрэмісцкую дзейнасць». Ды ў спісе «фармаванняў» цяпер «група грамадзянаў, аб’яднаная праз сайт dze.chat» – гэта могуць быць як адміністратары сайту, так і больш за 300 тысяч чалавек з дваровых і гарадскіх чатаў, на якія спасылаецца сайт. Таксама «фармаванне» – «група грамадзянаў, якія чыняць экстрэмісцкую дзейнасць праз інтэрнэт-рэсурсы Nexta». Як гэта, не зразумела: закон не дае тлумачэнняў, як залічваць ва «ўдзельнікі». Але відавочна, што гэта супярэчыць закону.
Адказнасць – крымінальная. За «экстрэмісцкае фармаванне» могуць пакараць стваральніка або кіраўніка паводле арт. 361-1 КК РБ, пакаранне ад абмежавання волі без ніжняй мяжы тэрміну да 10 гадоў пазбаўлення волі. За «ўдзел з мэтай учынення злачынства» – паводле часткі 3 таго ж артыкулу, пакаранне ад абмежавання волі без ніжняй мяжы да пазбаўлення волі да 6 гадоў. За «фінансаванне экстрэмісцкай дзейнасці» – паводле арт. 361-2 КК РБ, пакаранне ад арышту да 8 гадоў. За «спрыянне экстрэмісцкай дзейнасці» – паводле арт. 361-4 КК РБ, пакаранне ад абмежавання волі без ніжняй мяжы да пазбаўлення волі на 7 гадоў. У кантэксце медыяў прэцэдэнтаў пакуль яшчэ не было.
Падпісантаў «экстрэмісцкіх фармаванняў» хочуць караць, але гэта незаконна. Падпісантаў прыраўняў да ўдзельнікаў ГУБАЗіК, а Лілія Ананіч прапанавала трактаваць падпіску як «спрыянне». Ды пакараць без суда ўсё яшчэ фармальна не могуць, а ў судзе мусяць давесці, што ўдзел быў у мэтах учынення злачынства экстрэмісцкага кірунку (ці абгрунтаваць, што «падпіска = спрыянне», ды такога яшчэ не было).
Пакараць могуць да таго, як стане вядома пра «экстрэмісцкасць». Тэарэтычна, можа скласціся такая сітуацыя, калі пра прызнанне фармавання «экстрэмісцкім» стане вядома толькі праз тры-чатыры дні пасля рашэння, а за гэтыя дні затрымаць удзельнікаў ці кіраўнікоў, якія і не падазравалі пра сваю «экстрэмісцкасць». Пакуль такога не было.
Спіс «экстрэмісцкіх фармаванняў» можна паглядзець тут, яго вядзе Міністэрства ўнутраных справаў, сайт якога недасяжны за межамі Беларусі.
Што на практыцы?
Некаторыя юрысты называюць сітуацыю ў Беларусі прававым дэфолтам. Рэч не толькі ў тым, што на практыцы могуць пакараць за падпіску на Telegram-канал, назваўшы гэта «спрыяннем экстрэмізму», а і ў тым, што могуць не пакараць за забойствы, катаванні, наўмысныя заражэнні каронавірусам у ізалятарах.
Спіс «экстрэмісцкіх матэрыялаў» на практыцы цяжка будзе пільнаваць простаму чытачу навінаў, як і цяжка будзе прыбраць усе рэпосты «экстрэмісцкіх» TUT.by і «Белсату». Выходзіць, прасцей быць у інтэрнэце ананімным, чым сачыць за «экстрэмісцкімі матэрыяламі». У «экстрэмісцкія фармаванні», магчыма, залічылі амаль мільён чытачоў Nexta. Ды выходзіць, пасадзіць мільён чалавек у 9-мільённай краіне праблематычна. А на практыцы любога і без «экстрэмізму» могуць пакараць за «непадпарадкаванне».
АА belsat.eu
