«Мы павінны прапаведаваць, а не баяцца». Каталіцкі святар пра тое, чаму не чуваць голасу Царквы
У многіх краінах Каталіцкая Царква была актыўнай удзельніцай грамадскага жыцця, а часам і палітычнага. У Польшчы Царква была часткай супраціву нацысцкай акупацыі, а ў гады камуністычнай дыктатуры стала ядром барацьбы за свабоду; у эпоху кіравання Франсіска Франка чальцы «Opus Dei» былі ва ўрадзе і спрыялі эвалюцыі Іспаніі. Нарэшце падчас пратэстаў 2020 года Каталіцкая Царква ў Беларусі актыўна выступала за сумленныя выбары і спыненне гвалту над пратэстоўцамі; 9 святароў сумарна адбылі 68 содняў арышту. Чаму ж падчас вайны не чуваць голасу Каталіцкай Царквы як у Расеі, так і ў Беларусі? Абмеркавалі гэта з айцом Вячаславам Барком.
– Айцец Вячаслаў, вы ў выгнанні за вашу палітычную дзейнасць?
– Я б не сказаў так. Так, я ў выгнанні, выезд быў вымушаным, але гэта не за палітычную дзейнасць. Я ніколі не займаўся палітыкай, я толькі прапаведаваў слова Божае і называў рэчы сваімі імёнамі. У Беларусі ў 2020–2021 гадах, ды і цяпер, калі ты называеш чорнае чорным, белае – белым, кажаш, што вайна – гэта дрэнна, а людзей нельга біць без усялякай прычыны – цябе абвінавацяць у тым, што ты займаешся палітыкай.
– Раней вы ўдакладнялі, што выступалі «не супраць уладаў, а супраць беззаконня ўладаў». Дзе гэтая мяжа і чым дрэнна выступаць супраць уладаў?
– Не можа святар Каталіцкай Царквы і любы хрысціянін быць супраць улады, улада ў гэтым свеце павінна быць. Але выступаць супраць таго беззаконня, якое ўлада робіць, – гэта зусім іншая справа. Я крытыкаваў тое, што ўлада адвярнулася ад законаў, не кіруецца заканадаўчай базай, а толькі паняццямі і загадамі зверху, якія не адпавядаюць заканадаўству Беларусі. Царква не выступае за тую ці іншую партыю, не лабіруе інтарэсы тых ці іншых палітычных дзеячаў. І я ніколі не казаў у пропаведзях, за каго трэба галасаваць. Але я казаў, што нельга падтрымліваць тое ці іншае дзеянне, таму што яны супярэчаць хрысціянскай маралі – і гэта ўжо не палітыка, я ж не змагаўся за ўладу.
– Пры гэтым у сваім Instagram вы крытыкавалі настальгію па СССР, пісалі, што калі дарослыя пакланяюцца Леніну, чаго чакаць ад дзяцей. Хіба гэта не крытыка канкрэтнай ідэалогіі, а не дзеянняў?
– Так, я крытыкую менавіта ідэалогію. Калі яна дрэнная, калі ў яе падмурку зло і падман – вядома, я як прапаведнік хрысціянства павінен крытыкаваць такую ідэалогію. Сапраўды, тыя выявы служаць наглядным прыкладам таго, якое зло ўяўляюць сабой СССР і камуністычная ідэалогія. Каталіцкая Царква выпусціла некалькі афіцыйных дакументаў, у якіх выразна сказана: каталік не можа быць камуністам. Матэрыялістычная ідэалогія дрэнная, і я сказаў: калі падтрымліваеш камунізм, рана ці позна становішся яго рабом, а вектар хрысціянства – да свабоды.
– У расейскай мове ёсць выраз «рабы Божыя», ён актыўна выкарыстоўваецца ў праваслаўі. Таксама рабства?
– Я б не хацеў тут крытыкаваць РПЦ, але калі мы бачым, што яны стварылі такі вобраз, дзе кожны чалавек – раб Божы, гэта значыць, што нешта нядобра са зместам гэтай Царквы. У Евангеллі сказана, што Хрыстос у гэты свет прыйшоў не для таго, каб заняволіць нас ці сказаць, што мы рабы, а каб навучыць нас звяртацца да Госпада як да айца – мы дзеці Божыя. І калі хтосьці ставіць акцэнт на элемент рабства, забываючы пра тое, што хрысціяне перш за ўсё дзеці Божыя, нешта не так з гэтай Царквой.
– З камуністамі зразумела, але рэжым Лукашэнкі і рэжым Пуціна – не зусім ідэалогіі. Пры гэтым яны відавочна супярэчаць як мінімум 10 запаведзям. Але асуджэння Ватыканам гэтых рэжымаў няма. Што ў гэтай сітуацыі рабіць святару: казаць «Не галасуйце за іх» ці маўчаць?
– Калі мы жывем у Беларусі ці Расеі, ставім перад сабой такія пытанні, разумеем, што вучэння Царквы недастаткова, вымушаныя выкручвацца самі – гэта недапрацоўка самой Царквы, а за яе адказваюць біскупы. Яны павінны выразна агучыць правільны падыход Каталіцкай Царквы да той ці іншай ідэалогіі.
Калі ў Германіі да ўлады прыйшлі нацысты, каталіцкія біскупы Германіі звярнуліся ў Ватыкан. І Папа Рымскі выразна адказаў, як біскупам і святарам ставіцца да рэжыму, як прапаведваць. У мяне пытанне: чаму біскупы Беларусі не звярнуліся ў Ватыкан з пытаннем аб тым, як прапаведваць у цяперашніх умовах?
– У Менск прыязджала дэлегацыя царкоўных дыпламатаў, адстаўка арцыбіскупа Кандрусевіча была спакойна ўспрынятая. Можа, гэта і было адказам Ватыкану – сядзіце ціха, захавайце структуры?
– Магчыма. На жаль, мне няма чаго запярэчыць. Таму яшчэ раз кажу: дрэнна, што няма такога адказу. Адказ Папы нямецкім біскупам быў публічным, яго зачыталі ў кожным храме. Калі і цяпер ёсць адказ Ватыкану, агучаны арцыбіскупам Галахерам падчас візіту восенню 2020 года, чаму яго не зачытаюць?
– Гэта значыць, вы крытыкуеце не толькі свецкія ўлады, але і царкоўныя?
– Я дапускаю, што магу памыляцца, але я так успрымаю Царкву. Я выхаваны ў сям’і, дзе заўсёды былі адкрытасць, любоў і разуменне. І я мог запярэчыць бацьку ці маці, я меў поўнае права крытыкаваць. Калі я чагосьці не разумею – растлумачце. І я дапускаю, што цяпер я не разумею, што робяць біскупы ці што робіць Ватыкан – няхай мне растлумачаць даступна і даходліва. Праблема ў тым, што шырокія масы грамадства таксама не разумеюць.
Чаму я асмельваюся крытыкаваць Царкву? Таму што я належу да яе, я яе люблю, маё жыццё звязана з ёй, і я не хачу, каб у ёй рабілася бязладдзе.
Я хачу, каб Царква была верная Хрысту. Я не магу крывадушнічаць, і калі нешта бачу ці чагосьці не бачу, то выразна і ясна пра гэта кажу. Я не задумваўся пра тое, што мяне чакае заўтра праз тое, што я сёння зраблю правільна – гэта не хрысціянская логіка.
– Некаторыя святары з Расеі кажуць: «Табе лёгка выступаць супраць вайны ў сацсетках, а мы не можам – нас вышлюць з краіны, пасадзяць, і тады прыхаджане застануцца без пастыра». Які тады сэнс у пастырах, калі яны не прапаведуюць запаведзяў, баючыся наступстваў?
– Я не разумею. У нас усё перакруцілася. У галовах іерархаў, святароў таксама. Мы чуем тут, што святар задаецца пытаннем, як выратаваць Царкву. Але ратаваць Царкву – не задача святара, гэтым займаецца Хрыстос. Я веру, што Царква трымаецца не на святарах або епіскапах, ні нават на Папу Рымскім, а на Ісусе Хрысце.
Не павінна быць такога, каб біскуп ці святар казаў, што ён ратуе Царкву. Калі ён так кажа, то хітруе і не разумее прыроды Царквы, не верыць у Госпада. Ён проста падпісваецца пад тым, што Госпада няма ў гэтым свеце, гэта ад яго, святара, залежыць, ці будзе служба ў храме ці не. Але гэта ж не ад яго залежыць, а ад Госпада!
– Але святар кажа аб адказнасці за вернікаў.
– Гэта безадказнасць! Адказнасць кожнага з нас перш за ўсё перад Богам. Яна ў выкананні Закону Божага. А тут атрымліваецца, што чалавек перш за ўсё думае пра самога сябе, трымаецца за прыход не для таго, каб у ім служыць, а каб з яго жыць, каб прыход яго карміў. Калі ж святар думае, як служыць Госпаду і прапаведваць Евангелле, тады ён будзе зусім па-іншаму думаць.
Калі святар ці манашка кажуць, што называць рэчы сваімі імёнамі і выступаць супраць вайны безадказна, яны супярэчаць афіцыйнай пазіцыі Каталіцкай Царквы.
Няхай пачытаюць, што напісалі расейскія біскупы ў сваіх пасланнях 24 лютага і 28 верасня! Яны выразна выступілі супраць вайны.
– У другім звароце напісана, у прыватнасці: «Вайна ніколі не была і не будзе сродкам вырашэння праблем. Сёння нашы сэрцы напоўнены смуткам і бяссіллем ад няздольнасці зрабіць нешта ці нават проста знайсці патрэбныя словы». Гэтага дастаткова? Хіба не лепш было нагадаць запаведзь «Не забі», дадаўшы: не бярыце позваў, не ідзіце ў ваенкамат, не ідзіце ваяваць?
– Вядома, біскупы падбіралі словы, але складана іх вінаваціць у гэтым, калі прапаведуюць перад масамі, якія забыліся, што яны людзі. Біскупы выступілі супраць вайны, але сапраўды, не было выразна сказана, што мабілізацыя – гэта дрэнна. Было падкрэслена, што мабілізацыя ставіць перад маральным выбарам. Калі біскупы кажуць, што вайна – гэта дрэнна, а потым пішуць пра маральны выбар, у гэтым можна ўбачыць выклік грамадству і дзяржаве.
– Нягледзячы на тое, што словы аб сумленні і маральным выбары пакідаюць шчыліну Z-каталікам?
– Даруючы нам свабоду, Бог дапусціў, што мы зробім дрэнны выбар. Задача Царквы – навучыць рабіць правільны выбар. Нават калі Z-каталікі забыліся аб Божых запаветах, атрымліваюць позву і думаюць, што выбару няма, словы біскупа адказваюць ім: ёсць! Заўсёды ёсць выбар – застацца чалавекам ці не.
– У сваім Instagram вы некалькі разоў дапускалі цікавыя параўнанні. Напрыклад, выклалі фота збітага пратэстоўца з подпісам Ecce Homo – правялі аналогіі з Хрыстом. Або параўналі затрыманага пратэстанцкага філосафа з Янам Хрысціцелем. Гэта не блюзнерства?
– Вядома, я разумею, што розніца ёсць. Але мы не можам не заўважыць паралеляў: выконваючы свае хрысціянскае пакліканне, абодва заклікалі да пакаяння, змены жыцця, і абодва за гэта пацярпелі. Паказаўшы збітага і параўноўваючы з Сынам Божым… разумееце, я веру, што калі б цяпер Хрыстос прыйшоў у наш свет, Ён быў бы там, на Акрэсціна. Я веру ў такога Хрыста. Ён заўсёды з тымі, хто шукае праўду і справядлівасць.
– У 2020-м біскупы і святары былі на Акрэсціна, публічна выступалі, падтрымлівалі пратэстоўцаў. А што потым – актыўная падтрымка сышла на нішто, засталіся толькі малітвы?
– Вельмі балючае пытанне вы ставіце. На жаль.
– Гэта ператварэнне ў Царкву маўчання 2.0 або часовае дзеянне запалохвання?
– Гэта ўсё разам. І неразуменне таго, што адбываецца, і неразуменне місіі Царквы. Зноў вяртаемся да таго ж: чаму маўчаць? Думаюць, што трэба выратаваць Царкву, хоць яе ратуе Гасподзь, а не чалавек. Наша задача – даваць сведчанне сваёй веры. Мы павінны прапаведаваць, а не баяцца. Але і калі мы вымушаныя праз рэпрэсіі сысці ў катакомбы, ні ў якім разе нельга ісці на супрацоўніцтва з рэжымам і даваць сябе выкарыстоўваць.
Мы не чуем голасу Царквы, так. Але Беларусь акупаваная, на яе тэрыторыі расейскае войска, а калі мяне судзілі, я не мог дамагчыся ў гэтым несправядлівым судзе, каб мяне судзілі на беларускай мове. Ёсць некалькі прыкладаў, калі святары сядзелі ў турмах, беглі з краіны праз пераслед за пропаведзі.
– Выходзіць, калі ўсе святары перастануць маўчаць, і іх пасадзяць або вышлюць – святароў не застанецца.
– Ну, лепш ужо так.
– Для каго?
– Для Царквы. Тэртуліян пісаў: «Кроў мучанікаў – насеньне Царквы». Калі царква пакутуе, калі святары пераследуюцца, адбываецца рост Каталіцкай Царквы. А маўчаннем Царква кампраметуецца. Мы не ўнікальныя ў тым, што перажываем працэс фашызацыі грамадства, калі з аўтарытарнай краіны будуецца таталітарны рэжым, і фашызм на дзяржаўным узроўні ўсё выразней бачны што ў Расеі, што ў Беларусі.
Была ў Германіі манашка Эдыт Штайн, якая пісала Папу Рымскаму і казала, што нельга маўчаць. Яе потым кананізавалі. Царква не мае права думаць, як выбудаваць пазіцыю, каб, прапаведуючы Слова Божае, не быць абвінавачаным у чым-небудзь. І Хрыстос казаў: «Мяне пераследавалі і вас будуць».
Калі ў грамадстве няма законнасці, а святароў не пераследуюць – у мяне пытанне да гэтых святароў.
Я рады, што большасць святароў у цяперашняй Беларусі пераследуюць, на іх аказваюць каласальны ціск.
– У Беларусі святары гавораць і іх пераследуюць, а ў Расеі як быццам цішыня. Пры гэтым узрост і менталітэт у іх, напэўна, падобныя, як і адукацыя. Чаму тады ў Расеі каталіцкія святары маўчаць?
– Я не думаю, што ўсе маўчаць. Я ўжо ўспамінаў зварот Канферэнцыі каталіцкіх біскупаў, ён гучны і не ўпісваецца ў схему маўчання. Так, святароў не саджалі, не штрафавалі – гэта пытанне. Магчыма, справа ў тым, што ўплыў Каталіцкай Царквы ў Беларусі мацнейшы, чым у Расеі, і голас аднаго святара губляецца ў шматмільённай масе. Усё ж у Беларусі каталікоў каля 15 %, а ў Расеі няма і 1 %, напэўна.
Я перакананы, што не ўсе святары ў Расеі маўчаць, і ёсць праведныя, якія супраць фашызацыі, «русского мира» і вайны, якія хацелі б бачыць Расею развітой. Але ў Беларусі не было такіх выпадкаў, каб хтосьці са святароў відавочна падтрымаў беззаконне, выступіў з падтрымкай вайны – а ў Расеі мы такое бачылі. Вось гэта дрэнна.
– Вы гаворыце пра айца Дзяніса Марчышыне, які выступае за вайну і якога знялі з пасады прэфекта семінарыі па выхаванні, верагодна, пасля абурэння міранаў?
– Нават ён не захацеў адкрыта гаварыць, тлумачыць сваю пазіцыю. Я з ім размаўляў па тэлефоне, я яму пісаў, прасіў пракаментаваць яго заявы. Але ён спаслаўся на занятасць і ў той жа дзень выдаліў той пост – няма смеласці публічна прызнацца ў тым, што ён кажа. Магчыма, гэта было з меркантыльных меркаванняў, калі такія заявы ў падтрымку ўлады аплачваюцца нейкімі бонусамі. На жаль, такое таксама бывае. Не кожны святар святы, некаторыя ідуць на супрацоўніцтва з дзяржавай. Гэта дрэнна для Царквы, але мы павінны разумець, што гэта ёсць.
– Заклік ісці на выбары ці галасаванне на пяньках за перапісванне Канстытуцыі – гэта супрацоўніцтва з дзяржавай?
– Абавязак Царквы – выхоўваць чалавека, грамадзяніна, які бярэ адказнасць за сваё жыццё, сям’ю, грамадства і ўсю краіну. Але калі мы разумеем, што ўжо даўно ў нашых краінах выбары ператварылі ў фарс, заклік удзельнічаць у гэтай клаўнадзе не з’яўляецца клопатам пра людзей, гэта паслуга рэжыму. Калі робіш не тое, што Гасподзь загадвае, а што ўлада хацела б бачыць – не таму Госпаду служыш.
– Вы пісалі, што ў Беларусі недахоп пакліканняў да святарства, таму што забыліся пра пакутнікаў камуністычнага рэжыму. Як бы паўплывала памяць пра іх?
– Сведчанне мучанікаў ХХ стагоддзя ў нас забылася. Пры камунізме мноства святароў, манашак, вернікаў расстралялі, адпраўлялі ў лагеры, з іх здзекаваліся. Калі мы забываемся на гэта, калі няма такога моцнага падмурку, будучага таксама няма. Не можа быць такога, што «няма ні зла, ні дабра, усе адносна». Вобраз лавіруючай Царквы, якая да ўсяго прыстасоўваецца, не прывабны маладому пакаленню, таму што маладыя людзі па сваей прыродзе максімалісты: «так – так, не – не». Ім патрэбныя прыклады, дзе ўсе выразна і ясна.
Прыклады мужнасці, вернасці і прыстойнасці рэпрэсаваных святых былі б прывабныя маладым людзям – дзякуючы ім яны б згаджаліся ахвяраваць сваім свецкім жыццём і служыць Госпаду. Чаму няма старання Царквы, каб гэтыя прыклады паказваць, каб за імі ісці, – вялікае пытанне. Магчыма, хтосьці імкнецца служыць некалькім гаспадарам.
– Што рабіць з палітыкамі-каталікамі? Дэпутатамі, чыноўнікамі, якія падтрымліваюць усе рэпрэсіўныя законы.
– Я зноў бачу недахоп афіцыйнай пазіцыі Царквы ў дачыненні да ідэалогіі «русского мира», якая прывяла да вайны з Украінай. Калі б была выразная пазіцыя, у якой было б сказана, што такія погляды супярэчаць веравучэнню, было б прасцей не дапускаць да Камуніі і адлучаць такіх вернікаў. Настаяцель абавязаны сказаць, што яго прыхаджане не маюць права падтрымліваць зло. Калі такія каталікі галасуюць за законы, якія супярэчаць хрысціянству, яны павінны разумець, што аўтаматычна выходзяць з Царквы.
– Што будзе пасля вайны?
– Непазбежна ў будучыні пытанне ачышчэння, люстрацыі. І павінен быць па заканчэнні вайны трыбунал над тымі, хто пачаў вайну і падтрымліваў. Яны павінны адказаць па законах. Мы, хрысціяне, з любові да іх павінны адабраць у іх уладу і адправіць іх пад трыбунал. І калі святары ў чымсьці ўдзельнічалі, яны таксама павінны адказваць.
– Магчыма, у вас быў досвед служэння ў супольнасцях, расколатых па якім-небудзь пытанні, не абавязкова з-за вайны. Як вы такія грамады мірылі?
– Актуальнае пытанне. Ёсць прыклады ў Беларусі, калі як бы прыхаджане пішуць даносы на святароў за тое, што тыя прапаведуюць Божае слова. Яднанне парафіі магчыма толькі вакол Хрыста, праўды, на аснове Евангелля, але не на дамове «давайце не будзем пра гэта казаць».
Калі ў нас нешта баліць, нешта нас раздражняе, мы тым больш павінны пра гэта казаць, таму што свет у прыходзе – як і ў грамадстве – не можа будавацца на аснове замоўчвання, якое з’яўляецца шляхам да вайны, а не да міру. Прынцыпы праўды і справядлівасці – вось на чым магчыма прымірэнне.
Іван Аляксееў / Авер belsat.eu
