«Акенца – тры кубікі армаванага шкла і труба для паветра». Былы палітвязень пра турму № 4 у Магілёве
Працягваем распавядаць, як выглядае жыццё ў пенітэнцыярных установах Беларусі. Былы палітвязень, бабруец Яўген Васьковіч правёў у зняволенні 4,5 года, з іх 3 – у «крытай» Магілёўскай турме № 4, пра асаблівасці побыту ў якой ён і распавёў «Белсату».
На вокнах – пласціны з круглымі дзіркамі, праз якія праходзіла святло
Яўгена разам з двума сябрамі затрымалі 17 студзеня 2011 года, праз тры месяцы пасля таго, як хлопцы кінулі ў будынак КДБ у Бабруйску бутэльку з запальнай сумессю. Яўгену тады было 19 гадоў, ён быў на сесіі ў Магілёве, дзе завочна вучыўся на факультэце журналістыкі.
Спачатку бабруйца завезлі ў мясцовы ІЧУ, дзе на той момант былі неблагія ўмовы ў параўнанні з бабруйскім, прыгадвае Яўген: свежы рамонт, гарачая вада.
Праз 8 дзён хлопца перавялі ў СІЗА № 4 у Магілёве.
– Камера на 6 чалавек, толькі халодная вада, – распавядае Яўген. – Там я прабыў недзе да сярэдзіны лютага, пасля чаго мяне этапавалі ў СІЗА ў Бабруйск. Там умовы былі ўвогуле жудаснымі на той момант. Вельмі вільготна, камеры вялікія, нават на 18 чалавек, трох’ярусныя ложкі, душ быў у скляпенні.
На вокнах, акрамя кратаў, былі адмысловыя пласціны з круглымі дзірачкамі, праз якія праходзіла святло, прыгадвае Яўген. Іх ставілі дзеля барацьбы з міжкамернай сувяззю і камунікацыяй «з воляй».
Суд прызнаў Яўгена Васьковіча вінаватым у злосным хуліганстве і пашкоджанні маёмасці і прысудзіў яму 7 гадоў пазбаўлення волі. У калонію нашага суразмоўцу перавялі яшчэ да ўступлення прысуду ў сілу – ён сам на гэта пагадзіўся і падпісаў адпаведную паперу.
– Я ведаў, які будзе вынік апеляцыі, што ўсё гэта не мае сэнсу, таму хацеў хутчэй «на зону» – як-ніяк, там больш прасторы, свежае паветра, – кажа Яўген. – Так і атрымалася – апеляцыйны суд пакінуў прысуд у сіле.
За адмову ад працы – 3 гады ў «крытай» турме
Васьковіча этапавалі ў папраўчую калонію № 15 у Магілёве – ён прыехаў туды 29 траўня 2011 года. Яшчэ ў «каранціне» Яўген трапіў у ШІЗА, куды потым яго адпраўлялі рэгулярна за невыкананне рэжыму – хлопец адмаўляўся ад працы. За сістэматычнае непадпарадкаванне адміністрацыі калоніі ў кастрычніку 2011 года Яўгена асудзілі на 3 гады ў «крытай» турме са строгім рэжымам утрымання – дазвалялася толькі адна бандэроль і адно кароткатэрміновае спатканне на 2 гадзіны цягам года. 12 кастрычніка хлопца этапавалі ў Магілёўскую турму № 4.
– Будынак турмы і СІЗА № 4 складаюць адзін комплекс, аднак турма стаіць асобна ад корпусу СІЗА, яна меншая памерам. Там звычайна чалавек 200 утрымліваецца, – кажа Яўген. – Спачатку, памятаю, мяне завялі да начальніка, той запытаўся, чаму мяне перавялі сюды. Я паўтарыў тое самае, што ў калоніі, што не збіраюся працаваць на рэжым, таму адмаўляўся ад працы. Начальнік тады вельмі раззлаваўся, адразу – 10 содняў. Усе здзівіліся, маўляў, ніхто яшчэ так не заязджаў адразу са старту на «кічу».
«Кіча», ці ШІЗА, у турме № 4 месціцца ў скляпенні, распавядае Яўген.
– Гэта камера 4,5 на 1,7 метраў. Адно невялічкае акенца за кратамі, што складаецца з трох кубікаў тоўстага армаванага шкла і доўгай трубы для паветра, – прыгадвае хлопец. – Уздоўж падлогі ішла батарэя. Сцены адштукаваныя «шубай», зусім няроўныя. Пад столлю, у сцяне над дзвярыма, вісела звычайная жоўтая лямпачка. Што было добрым – падлога была пакрытая дошкамі.
У камеры смажылі бліны і гналі самагонку
Адразу «са старту» Яўген правёў у ШІЗА 30 содняў. Праз 18 дзён хлопца зноў пасадзілі туды яшчэ на 20 содняў.
Былы палітвязень кажа, што ў ШІЗА ён «ездзіў» рэгулярна, за любую дробязь – напрыклад, за завешванне спальнага месца ў камеры. У ШІЗА Яўген сустрэў свой першы турэмны Новы год і дзень народзінаў. Са жніўня 2012 года яго сталі кідаць у штрафны ізалятар штомесяц – такі быў загад зверху. Яўген зазначае, што на той момант прасядзеў у ШІЗА больш, чым хто з «братвы» – агулам 360 дзён за час у турме і калоніі. Хлопец таксама заўважае, што ўспрымаў побыт у ШІЗА як магчымасць адпачыць ад адных і тых жа людзей, якіх штодня бачыў цягам двух гадоў.
– Калі ты вяртаешся з «кічы», ты рады ўсіх бачыць, да таго ж, табе ладзяць урачыстую сустрэчу, цыгарэтамі частуюць ды інш., а калі-нікалі і торт гатуюць, – распавядае Яўген.
У камеры была свая міні-пліта – хтосьці неяк скраў дзве міскі, і таму можна было рабіць бліны. А з цукру, выдаванага вязням, і хлеба начамі гналі самагон.
– У нас нават градуснік адмысловы быў – атрымлівалася самагонка на 70 градусаў, – зазначае Яўген.
У вольны час Яўген чытаў кнігі. Адной з забаваў было ліставанне з жанчынамі, камера якіх была пад камерай, дзе сядзеў наш суразмоўца. Акрамя таго, вязні гулялі ў гульні – карты, нарды, у покер кубікамі, карты хоць забароненыя, але былі. Гулялі на спорт – прысяданні, адцісканні, не курыць нейкі тэрмін.
– У нас нават DVD быў, мы глядзелі фільмы. Адміністрацыя тады на гэта заплюшчвала вочы, бо ім патрэбны быў спакой, без бунтаў, каб была сістэма, што сама сябе глядзіць. Калі я пайшоў адтуль, шмат што там заціснулі – сталі рабіць усё так, каб выгада была толькі для аднаго боку і пары чалавек з іншага, – кажа Яўген.
Паважалі за дзёрзкасць у адносінах з міліцыяй і адмову пісаць прашэнне аб памілаванні
Паўгода ў турме Васьковіч правёў на «трайніках» (частка турмы, дзе ў камерах стаялі трох’ярусныя ложкі – рэд.).
– Потым мяне размеркавалі ў 109-ю камеру, побач са 108-й – «катлавой хатай», дзе сядзеў «сматрашчы» за ўсёй крытай турмой («катлавая хата» – камера, дзе сядзяць «другаходы», турэмныя аўтарытэты і дзе збіраецца турэмны «абшчак» – цыгарэты, ежа, што потым размяркоўваецца па іншых камерах – рэд.), – распавядае хлопец. – Там у мяне склаліся добрыя адносіны з сукамернікамі. Мяне паважалі за мае паводзіны, што я магу дзёрзка адказаць міліцыянтам, за тое, што я адмаўляўся пісаць прашэнне аб памілаванні, хоць мог гэта зрабіць.
У кастрычніку 2014 года Яўген цалкам адседзеў тэрмін у турме і вярнуўся ў 15-ю калонію. Ад працы больш не адмаўляўся, бо вызначыў, што лепш нечым займацца, чым марнаваць час у непрацоўных атрадах. Размеркаваўся ў швейны атрад, там навучыўся шыць. Форму для сілавікоў Яўгенаў атрад не шыў – замовы былі для леснікоў, дарожных працаўнікоў, шылі розныя рэчы для ўнутраных патрэбаў калоніі.
У калоніі ў Яўгена была чырвоная бірка – ён стаяў на ўліку як схільны да нападу на адміністрацыю і захопу закладнікаў.
– 22 жніўня 2015 года ў Дзень супрацоўніка пенітэнцыярнай сістэмы мне сказалі: збіраешся на этап. Я хоць і здагадваўся, што мяне могуць вызваліць, але хто ведае, чаго ад іх чакаць? Я ўзяў сшыткі з адрасамі, большую частку адзення і кніг пакінуў там і пайшоў, – прыгадвае Яўген дзень свайго вызвалення. Палітвязня тады адпусцілі на волю раней на 2,5 года да сканчэння тэрміну паводле загаду Аляксандра Лукашэнкі.
«Палітычныя» не хочуць жыць на «зоне» паводле «паняткаў»
Нейкай асаблівай рэабілітацыі пасля турмы бабруйцу не спатрэбілася.
– Я параўнаў бы гэта з арміяй. Так, гэта пакідае свой адбітак. Пасля турмы застаюцца рэчы, якіх ты ўжо не робіш так, як раней, нейкія звычкі, – кажа Яўген. – Але я ўвесь час разумеў, што я – палітычны. Хоць і добра ведаў паняткі. Я там зрабіў сабе асноўную колькасць тату, але ніводнае з іх не было на зонаўскую тэму. Я разумеў, што я не буду жыць гэтым жыццём, але некаторыя побытавыя моманты засталіся, асабліва з самага яскравага перыяду – «крытай» турмы. Асабліва гэта датычыць адносінаў з людзьмі. Я для сябе вынес, што калі нейкія непаразуменні пачынаюцца, трэба ўсім разам сядаць за стол і выказваць, не пакідаць пытанні неразвязанымі, каб канфлікты не збіраліся і не пераходзілі ў незваротныя сваркі.
Яўген зазначае, што не ведае ніводнага «палітычнага», які б выйшаў на волю і працягваў жыць «паводле паняткаў». У той жа час, зазначае былы палітвязень, большая частка «палітычных» не жыве так і там, у месцах зняволення.
– І праз гэта яны маюць больш праблемаў, з імі менш кантактуюць, – зазначае Яўген. – Я сядзеў у камеры з наркаманамі, бандытамі і забойцамі. Я слухаў іх і спрабаваў зразумець. Гэта для твайго асабістага выжывання там патрэбна – разумець іншага, ягоныя матывы, чаму ён так робіць, ягоную натуру, які ён унутры. Яшчэ, каб выжыць, я з таго часу выпрацаваў для сябе такое адчуванне дому: дом там, дзе я цяпер. Для мяне той досвед не стаў траўматычным. Гэта школа жыцця, што змяніла мяне.
Каб не зламацца, лепш не закрывацца і прымаць новыя ўмовы жыцця
Яўген распавядае, што бачыў выпадкі, калі людзі «ламаліся» ў турме.
– На маіх вачах чалавек літаральна звар’яцеў. Каб гэтага пазбегнуць, я параіў бы не закрывацца, а прыстасоўвацца да тых умоваў, у якіх ты апынуўся, – кажа маладзён. – Я для сябе вызначыў, што заўсёды буду шукаць пазітыў і ўсміхацца. Мне нават казалі: зноў ты ўсміхаешся, што, смешна? Я адказваў: не, не смешна, але прыемна ўсіх бачыць. Я да ўсіх ставіўся прыязна. Як ты сябе настроіш, так і будзеш успрымаць людзей.
У той жа час Яўген раіць у турме памятаць пра правіла «не вер, не бойся, не прасі».
– Людзям там давяраеш, пакуль яны не даказалі адваротнага, – кажа былы палітвязень. – Ты заўжды гатовы да таго, што адміністрацыя можа нешта ў дачыненні цябе зрабіць, бо гэта рэпрэсіўны апарат. Сяброў у мяне там ніколі не было, хоць я нармальна з усімі камунікаваў. Тэмаў для размоваў шмат. Я цікавіўся ўсім і ўсімі. Са мной сядзеў мастак, які ў п’яным стане забіў чалавека. У калоніі ён навучыўся граць на бас-гітары. Вельмі прыгожа маляваў. Удзельнічаў у конкурсах. Там вельмі розныя людзі з розным лёсам.
Яўген мяркуе, што за 4 гады турмы ён змяніўся ў лепшы бок, шмат чаго даведаўся пра сябе і пра людзей.
– Што ў турме прасцей – там усе ведаюць правілы, і вядома, што будзе, калі гэтыя правілы парушаць. У жыцці на волі ўсё складаней, – кажа хлопец. – Я сутыкнуўся з тым, што людзі не хочуць адказваць за свае словы, з гэтым мне прыйшлося наноў звыкацца, што было зусім не так проста.
За 5 гадоў з моманту вызвалення ў 2015 годзе і да 2020 года Яўген Васьковіч ажаніўся, у яго нарадзіліся дзве дачкі. 10 жніўня 2020 года былога палітвязня затрымалі ў Бабруйску, збілі, праз некалькі содняў адпусцілі. Неўзабаве пасля гэтага Яўген з’ехаў разам з сям’ёй у Літву.
Ганна Ганчар belsat.eu
Здымак вокладкі: Саша Мінько / mspring.media
