Армія і ўлады Кітайскай Народнай Рэспублікі адкрыта пагражаюць ЗША на фоне візіту спікеркі ніжняй палаты амерыканскага парламенту Нэнсі Пэлоўсі на Тайвань, які Пекін лічыць часткаю сваёй тэрыторыі. Узброеныя сілы КНР пачалі вучэнні ў Паўднёва-Кітайскім моры, а кітайскія дзяржаўныя медыі нават прапанавалі ўладам КНР збіць самалёт з Пэлоўсі, калі яна прыбудзе на Тайвань.
Што дае нагоду КНР так рэзка рэагаваць на магчымасць візіту трэцяй асобы ў амерыканскай уладнай іерархіі? Чым адметны статус сучаснага Тайваню?
Што такое Тайвань і пры чым тут Кітай?
Выспа Тайвань – даволі вялікае ўтварэнне ў Ціхім акіяне паміж асноўнаю тэрыторыяй Кітаю, Японіяй і Філіпінамі. Тэрыторыя выспы складае 35 808 квадратных кіламетраў.
Тайвань быў улучаны ў склад Кітаю ў ХІІ стагоддзі, пазней пачалася паступовая міграцыя кітайцаў на выспу, а мясцовае аўтахтоннае насельніцтва паступова зрабілася меншасцю. Першымі еўрапейцамі на выспе былі ў XVI стагоддзі партугальцы, якія далі Тайваню сваю назву – Фармоза («прыгожая»). У XVIІ стагоддзі выспа была часткова пад каланіяльнай уладай Нідэрландаў і Іспаніі.
У 1895 годзе ў выніку японска-кітайскай вайны выспа перайшла пад уладу Японіі, а пасля яе капітуляцыі ў 1945-м была вернута Кітайскай Рэспубліцы.
Грамадзянская вайна
Аднак яшчэ за 20 гадоў да таго, як Тайвань ізноў зрабіўся кітайскім, у мацерыковым Кітаі пачалася доўгая і крывавая грамадзянская вайна – змаганне паміж урадавымі войскамі міжнародна прызнанай Кітайскай Рэспублікі (КР) і войскамі Кітайскай кампартыі ў 1927–49 гадах. Перапынак у вайне пачаўся ў 1936-м, калі абодва бакі дамовіліся пра замірэнне, каб ваяваць супраць японскіх акупантаў. Аднак як толькі Японія пакінула Кітай, міжусобная барацьба аднавілася з яшчэ большаю сілаю.
У гэты час кітайскія камуністы, якіх моцна падтрымліваў СССР, карысталіся ўжо заўважнаю перавагаю.
Апошняю тэрыторыяй пад кантролем урадавых войскаў быў паўднёва-ўсходні Кітай, аднак і там утрымацца было цяжка. Таму ўжо ў 1948 годзе пачалося частковае перанясенне функцыяў сталіцы некамуністычнага Кітаю на выспу Тайвань. У 1949-м камуністычныя войскі ўвайшлі ў сталіцу краіны – Нань-Цзін – і працягвалі наступ.
Самалётамі і караблямі на Тайвань выправіліся некалькі мільёнаў чалавек – дзяржаўныя службоўцы, вайскоўцы, цывільныя. Гэтак утварыліся два Кітаі – камуністычная КНР і некамуністычная Кітайская Рэспубліка на выспе Тайвань. І яшчэ 167 невялічкіх выспаў вакол яе.
Халодны мір ці халодная вайна
Кітайская Рэспубліка мае 23,5 мільёна жыхароў, пабудавала высокатэхналагічную прамысловасць і ёсць адным з лідараў у свеце паводле шчыльнасці насельніцтва. Афіцыйнаю сталіцаю Кітайскай Рэспублікі так і застаўся Нань-Цзін, аднак часова (ужо больш за 70 гадоў) сталіцу перанеслі ў тайваньскі горад Тайбэй.
На Тайвані ўлады КР атрымалі амерыканскую вайсковую падтрымку, паступова перайшлі да дэмакратыі. Фармальна Кітайская Рэспубліка не супраць аб’яднання з КНР, аднак у самым Тайвані розныя партыі выступаюць альбо за дэмакратызацыю КНР як перадумову, альбо ўвогуле за абвяшчэнне незалежнасці пад назваю Рэспубліка Тайвань.
Да 1970-х гадоў менавіта Кітайская Рэспубліка мела прызнанне ААН і пераважнай большасці краінаў свету як законная кітайская дзяржава. Цяпер яе вызнаюць 14 з 193 сябраў ААН.
КНР жа патрабуе, каб усе прызналі права камуністаў на ўладу на Тайвані, а таксама пагражае разрывам стасункаў з любою краінай, якая прызнае Тайвань. Каб абысці гэтае патрабаванне, Тайвань у большасці краінаў свету стварыў Прадстаўніцтвы Тайваню ў пытаннях культуры і эканомікі. Гэтыя прадстаўніцтвы паводле дыяпазону абавязкаў і пытанняў, што там разглядаюцца, падобны да дыпламатычных пасольстваў. А ў 25 краінах свету месцяцца афіцыйныя амбасады Тайваню.
«Абʼяднанне» праз вайну?
КНР не выключае правядзення ваеннай аперацыі для захопу Тайваню. Аднак гэтая аперацыя выглядае малаімавернай ва ўмовах наяўнасці моцнага і сучаснага войска КР, а таксама слабасці кітайскага флоту ў параўнанні з амерыканскім флотам у Ціхім акіяне.
Візіт Нэнсі Пэлоўсі можа зрабіцца першым наведаннем Тайваню амерыканскім урадоўцам такога ўзроўню за апошнія 25 гадоў. І вострая рэакцыя КНР на такі візіт можа адлюстроўваць большую ўпэўненасць Пекіну ў сваіх сілах – як эканамічных, гэтак і вайсковых.
З іншага боку, не адмовіцца ад візіту пасля пагрозаў з боку Пекіну цяпер для Вашынгтону робіцца справай, якая будзе мець наступствы як ва ўнутранай палітыцы, гэтак і ўва ўсім свеце. У першым выпадку кіроўная Дэмакратычная партыя ЗША трапіць пад крытыку прадстаўнікоў Рэспубліканскай партыі, а ў другім адмова ад візіту будзе азначаць, што кіраўніцтва ЗША адступіла перад пагрозамі.
РЛ belsat.eu
