Аліна Коўшык паразмаўляла з прэзідэнкай Эстоніі Керсці Кальюлайд пра сітуацыю ў Беларусі і санкцыі.
Спадарыня прэзідэнтка, шчыра дзякую, што пагадзіліся на інтэрв’ю, гэта вялікі гонар для нас.
Я таксама радая з вамі паразмаўляць. Думаю, сёння быў вельмі кранальны дзень для ўсіх эстонцаў, якія адчуваюць моцную еднасць з беларускім народам.
Для нас гэта таксама быў асаблівы дзень, бо столькі ўвагі было нададзена беларускім пытанням з вашага боку. Чаму Беларусь настолькі важная для эстонцаў?
Мая бабуля правяла 9 гадоў у сталінскім ГУЛАГу. Палова маёй сям’і была выгнаная з Эстоніі ды ніколі не вярнулася. Такая гісторыя ёсць у кожнай сям’і. І гэтая гісторыя прыгнёту, цяжкага часу, смерці, жалобы і галечы – нашая агульная. Мы здолелі ўцячы праз вузкае вакно магчымасцяў, якое адкрылася ў 1990-ыя, цяпер мы сябры Еўрапейскага Звязу і NATO. І для нас было б абсалютна непрымальна з маральнага гледзішча, вобразна кажучы, зачыніць дзверы аўтобуса і з’ехаць, забыўшыся пра тых, хто не здолеў скарыстацца з гэтай магчымасці і цяпер робіць усё, каб скампенсаваць страчаны час. Як я ўжо падкрэслівала, і неаднаразова, мы заўжды думалі, што незалежнасць азначае свабоду, але мы зразумелі, што, на жаль, гэта не так.
Беларусы зразумелі, што за свабоду трэба змагацца, што гэтая барацьба можа быць даволі працяглаю. Сёння вы шмат казалі пра санкцыі. Што можа зрабіць Эстонія, каб прыспешыць увядзенне сур’ёзных санкцыяў у ЕЗ? Як мы бачым, апошнія дзеянні Бруселю зусім не такія рашучыя, як хацелі б беларусы.
Гэта сапраўды так. Людзі ў Заходняй Еўропе вельмі часта не разумеюць, што значыць жыць у таталітарным рэжыме. Напрыклад, калі я заклікала закрыць межы, таксама і наземныя, яны сказалі, што тады беларусы не ўцякуць пры неабходнасці. Але ад гэтага рэжыму і так немагчыма ўцячы. Гэтыя межы толькі здаюцца адкрытымі, бо выехаць і ўехаць можна толькі тады, калі табе дазволяць. Менавіта так выглядае сітуацыя цяпер. І таму, якімі б ні былі санкцыі, яны будуць ствараць, бадай, толькі некалькі адсоткаў ад тых цяжкасцяў, з якімі беларусы сутыкаюцца сёння.
Але менавіта яны маглі б рэальна паўплываць на сітуацыю. З іншага боку, мы ведаем, што часта патрабуецца шмат часу, каб санкцыі пацягнулі за сабою нейкую рэакцыю. А людзі вельмі нецярплівыя. Яны, напрыклад, пытаюць, чаго мы дасягнулі тым, што ўтрымліваем санкцыі супраць акупаванага Крыму. Тады я нагадваю пра тыя 50 гадоў, калі падчас халоднай вайны краіны Балтыі былі акупаваныя, кожны памятаў пра гэта. Мы павінны быць цвёрдымі, і нават калі нашая нецярплівасць прымушае нас думаць, што санкцыямі мы нічога не дабʼёмся, мы павінны захоўваць цярплівасць і стаяць на сваім. Але сапраўды, цяжка глядзець людзям у вочы, ведаючы, што не можаш змяніць сітуацыі ўжо сёння, хоць і вельмі хочаш.
Як казала Святлана Ціханоўская, беларусы ўжо і так пакутуюць, нават без санкцыяў, таму мы не можам сказаць людзям, маўляў, праз санкцыі вы будзеце пакутаваць яшчэ больш.
Я думаю, што гэта не будзе выглядаць менавіта так. Я спадзяюся, што чацвёрты пакет санкцыяў ударыць менавіта па тых людзях, якія змаглі ўзбагаціцца дзякуючы супрацы з рэжымам, таму гэтых грошай беларускі народ і так не ўбачыць. Я не думаю, што людзі будуць яшчэ больш пакутаваць ад санкцыяў у эканамічным сэнсе. Але калі мы змусім рэжым пайсці на саступкі ў справе палітычных вязняў, думаю, беларускі народ гэта высока ацэніць.
Яшчэ адзін важны момант – вашае старшынства ў Радзе Бяспекі ААН. Які ў вас план на яго і што вы маглі б зрабіць для Беларусі?
Мы пільна сочым за сітуацыяй і падымаем беларускае пытанне пры кожнай нагодзе. Але мы павінны гуляць паводле правілаў Рады Бяспекі: у нас ёсць афіцыйны першасны парадак дня, і каб узняць нейкае пытанне, яшчэ 10 краінаў маюць яго падтрымаць. А ў Радзе Бяспекі шмат краінаў, якія хочуць прытрымлівацца асноўных прынцыпаў. Большасць краін – сябраў ААН маленькія, і міжнароднае права разам з правамі чалавека – гэта адзіная ядравая зброя, якая ў нас ёсць.
Якія вашыя ўражанні ад спектаклю? Ці спадабалася вам? Што вы адчулі?
Я хвалявалася, як будзе пачувацца Святлана, якая сядзела побач са мною, бо асабіста мне было вельмі цяжка гэта глядзець. Тыдзень таму я глядзела іншую пʼесу, на тэму Другой сусветнай вайны, «Яна прыйшлі апоўначы». І нават тыя падзеі адчуваліся вельмі блізкімі. А тут усё было як соль на свежыя раны, таму я хвалявалася за беларусаў, якія былі ў зале. У нашай краіне менавіта дзеячы культуры гучней за ўсё кажуць аб правах чалавека, нават у глабальным сэнсе, таму я даверылася ім. І, думаю, Святлана Ціханоўская таксама ўрэшце зразумела іхную мэту. Мне падалося, што ў выніку ёй спадабалася. Думаю, мы будзем працягваць дзеяць у тым жа кірунку. Калі б культурніцкая супольнасць усёй Еўропы рабіла тое, што сёння зрабіў тэатр «Vaba Lava», упэўненая, больш еўрапейцаў ведалі б пра змаганне беларускага народу.