Падзеі развіваліся ад прыпынення ліцэнзіі шэрагу прыватных выдавецтваў да імавернай таемнай забароны раману Джорджа Оруэла «1984». Чаму менавіта «1984» становіцца прадметам увагі ўладаў, і пра што гэта сведчыць, калі дзяржава палюе на кнігі?
Глядзіце сюжэт у нашым відэа:
«Зняць з продажу ўсе варыянты кнігі і пра выкананне далажыць не пазней за 19 мая». Інфармацыя пра такое распараджэнне датычна раману-антыўтопіі «1984» Джорджа Оруэла з’явілася напярэдадні.
Навіну пракаментавала Міністэрства інфармацыі:
«Гэта фэйк, ніхто гэтай кнігі не забараняў і не мог, бо яна не прызнаная экстрэмісцкай альбо яшчэ якой-небудзь шкоднай, каб зняць яе з продажу».
У адных дзяржаўных крамах, у якія мы пазванілі, кніга яшчэ даступная, з іншых знянацку знікла. «Белсат» змог замовіць асобнік Оруэла на сайце «Белкнігі», зрэшты, неўзабаве статус замовы змяніўся на «тавар часова адсутнічае».
«Гэта падобна на нейкі розыгрыш і ўкід, на які павяліся дзяржаўныя выдавецтвы і людзі, якія кантралююць гэта, і зараз здымаюць кнігу, – кажа кіраўнік Беларускай рады культуры Сяргей Будкін. – Даходзяць навіны, што рэальна кнігу здымаюць і яе нідзе не купіць. Зараз у Гомлі пацвердзілася ў некалькіх кнігарнях, што яе нельга замовіць».
У дзяржаўным прадпрыемстве «Белкніга» антыўтопія «1984» была адным з самых прадаваных найменняў. Чаму менавіта гэты раман можа стаць для дзяржавы непажаданым?
«Я думаю, гэта выпадковасць, гэта проста тое, што прапагандысты ўбачылі на паліцах, – мяркуе старэйшы эксперт Цэнтру новых ідэяў Генадзь Коршунаў. – З такім жа поспехам гэта магла быць кніга па гісторыі Беларусі альбо платонаўскі “Катлаван”, напрыклад. Проста Оруэла часцей пачалі чытаць, ён папулярызаваўся сам».
У 2020 годзе раман «1984» у беларускім перакладзе выйшаў у прыватным выдавецтве «Янушкевіч». Сёлета 16 траўня кіраўніка выдавецтва Андрэя Янушкевіча затрымалі, калі той адкрываў новую кнігарню выдавецтва «Кнігаўка». Яму і працаўніцы кнігарні Насце Карнацкай прысудзілі 10 і 13 содняў арышту.
«Гэта выглядае на скіраваную, прадуманую аперацыю па вынішчэнні – у дадзеным выпадку проста выманні – усіх сілаў з тых, хто працуе на гэтым рынку», – каментуе Сяргей Будкін.
За апошні месяц чатыры добра вядомыя на рынку незалежныя выдавецтвы – «Галіяфы», «Медысонт», «Кнігазбор» і «Лімарыюс» – былі пазбаўленыя ліцэнзіі і адпраўленыя на пераатэстацыю. Вынік пераатэстацыі непрадказальны.
«Гэта вынішчэнне любых кропак, нават не прастораў, а кропак, якія не падпарадкоўваюцца ўладзе, – адзін момант. Другі момант – гэта страх, страх таго, што беларускае будзе развівацца, будзе расці», – працягвае Генадзь Коршунаў.
Зрэшты, паляванне на кнігі для дзяржавы можа мець адваротны чаканаму эфект. Паводле пісьменніка Альгерда Бахарэвіча, ён адчувае гордасць з нагоды таго, што ягоны раман «Сабакі Еўропы» прызнаны экстрэмісцкім. Пра такі статус твору аўтар даведаўся з дзяржаўнай газеты «СБ. Беларусь сегодня»:
– Безумоўна, ніхто не робіць цяпер лепшай рэкламы для беларускай літаратуры, чым беларускія ўлады. Натуральна, пасля жніўня 2020-га мы ўсе гэта назіраем – вялікі ўздым цікаўнасці да беларускай мовы і літаратуры. Вядома, гэта справа гонару для кожнага беларускага чытача – мець у сваёй бібліятэцы забароненыя кнігі.
З запытаў у Беларускую раду культуры, паводле Сяргея Будкіна, бачна, што сёння інтарэс да матэрыяльнай кнігі ў беларусаў значна вышэйшы, чым быў яшчэ некалькі гадоў таму. Таму чарговая бітва ўладаў ідзе на карысць як Оруэлу, так і літаратуры ў цэлым.
Ірэна Кацяловіч, «Белсат»
