Васіліса Трафімовіч: беларускія добраахвотнікі на Данбасе ваююць не за Украіну, а за Беларусь


Суаўтар дакументальнай кнігі «Добробати», былы прэс-афіцэр батальёнаў «Днепр-1» і «Данбас» Васіліса Трафімовіч у інтэрв’ю belsat.eu распавядае пра феномен дабравольніцкага руху ва Украіне, разбурае міфы расейскай прапаганды і тлумачыць, чаму «мядовы месяц» добраахвотніцтва ўжо прайшоў.

Васіліса Трафімовіч

– Часта даводзіцца чуць, што добраахвотніцкі рух вядзе свой пачатак ад падзеяў на Майдане ў 2014 годзе і менавіта актывісты Майдана склалі пасля касцяк добраахвотніцкай батальёнаў. Гэта сапраўды так?

– Часткова. Самы першы добрабат – 1-й рэзервовы батальён Нацгвардзіі (пасля батальён імя Кульчыцкага) быў сфармаваны з актывістаў Самаабароны Майдана. У іншых батальёнах таксама было шмат як актыўных, так і пасіўных прыхільнікаў Майдана. Але шмат было і жыхароў усходніх абласцей Украіны – яны маглі не падтрымліваць сам Майдан, але яны былі супраць вайны, яны былі гатовыя абараняць краіну ад агрэсіі. Гэтыя людзі вясной 2014 го штурмавалі ваенкаматы, але ваенкаматы не ведалі, што з гэтымі добраахвотнікамі рабіць. Бо мабілізацыя была аб’яўлена не адразу, прызыву не было. Так сталі зʼяўляцца добраахвотніцкай батальёны. Батальён «Данбас», напрыклад, пачаў фармавацца ў самым Данецку – працаваў колл-цэнтр, дзяўчынкі-актывісткі стэлефаноўваліся, людзі ехалі ў Днепрапятроўск, збіраліся там каля абладміністрацыі.

Байцы батальёну “Данбас”, чэрвень 2014 года. Фота – ITAR-TASS/ Maxim Nikitin

Пры гэтым нельга сказаць, што добрабаты існавалі самі па сабе. Усе яны апынуліся ў падпарадкаванні МУС, Нацыянальнай гвардыі ці гэта былі батальёны тэрытарыяльнай абароны, якія потым уваходзілі ў склад Узброеных сіл Украіны (УСУ). То бок, усе батальёны (хай некаторыя і не ад самага пачатку) так ці інакш былі афіцыйна аформленыя.

– То бок добрабаты – гэта абсалютная легальныя фармаванні?

– Зразумела. Сутнасць добрабатаў у тым, што людзі добраахвотна пайшлі ваяваць, іх падрыхтоўка доўжылася паўтара-два месяцы, а не ў тым, што яны нікому не падпарадкоўваліся і існавалі неафіцыйна. Неафіцыйна дзейнічаў толькі Добраахвотніцкі ўкраінскі корпус «Правы сектар» – але па колькасці батальёны ДУК ледзь пераўзыходзілі роту. І зброя ў ДУК – толькі стралковая, максімум ДШК (буйнакаліберны кулямёт). Іх нельга параўнаць з «Данбасам», «Азоў» ці «Айдарам», якія дзейнічалі пры падтрымцы УСУ і былі добра ўзброены.

– Зброя, амуніцыя, забеспячэнне добрабатаў – усё гэта з самага пачатку было дзяржаўным?

– Зброя – так. Амуніцыя – часткова. З амуніцыяй былі вялікія праблемы. Зразумейце, дзяржава не рыхтавалася ваяваць. Грошы кудысьці сыходзілі, спісваліся… прычым як у войску, так і ў іншых сілавых структурах. Форма, каскі, бронекамізэлькі, прыборы начнога бачання і многае іншае – грошы на ўсё гэта давалі неабыякавыя людзі, украінскія дыяспары за мяжой, бізнес… Тут была велізарная роля валанцёраў, актывістаў, грамадзянскай супольнасці ў цэлым.

Баец батальёну “Днепр-1”, Данбас, лета 2014 года. Фота -Sergii Kharchenko/NurPhoto/ZUMA Wire

– Ці праўда, што ў добрабаты ішлі і былыя беркутаўцы?

– Вядома. Былі ў нас, напрыклад, батальёны «Харкаў-1» і «Слабажаншчыны» – іх узначальвалі харькаўчане, родныя браты Андрэй і Сяргей Янголенка. Гэта былыя афіцэры «Беркута». Іх батальёны вельмі добра сябе праявілі ў АТА.

– Вялікі рэзананс мела сітуацыя з батальёнам «Шахцёрск», які быў расфармаваны за марадзёрства, а створаны на яго аснове батальён «Тарнада» адзначыўся яшчэ больш сур’ёзнымі злачынствамі – катаваннямі і забойствамі. Чаму такое стала магчыма?

– Там існавала праблема з адборам асабістага складу. У батальён патрапілі людзі, якіх адсеялі адусюль, адкуль можна было адсеяць. Вельмі шмат было судзімых. Кіраўніцтва батальёна глядзела на адбор скрозь пальцы, хоць наогул для структур, падначаленых МУС абавязковая спецправерка – у чалавека не павінна быць судзімасцяў, у яго павінна быць адукацыя і нармальная біяграфія. У «Шахцёрску» («Тарнада») гэтага не было і ў выніку падраздзяленне ператварылася ў такую ​​«дзікую дывізію». «Шахцёрск» – гэта сапраўды такая цёмная пляма. Але ніхто іх і не гераізуе.

– А наколькі аператыўна спрацавала ўкраінская ўлада, назіраючы за сітуацыяй з «Шахцёрскам» («Тарнада»)?

– Можна было і больш аператыўна адрэагаваць. Але ў нас грамадства такое. Як толькі пачынаеш прэсаваць ваенных злачынцаў адразу пачынаецца крык: як жа так, пераследуюць добраахвотнікаў, патрыётаў!.. Людзі часта не ўдаюцца ў падрабязнасці і пачынаюцца спекуляцыі. Гэтая акалічнасць шмат у чым паўплывала на аператыўнасць рашэнняў уладаў.

– Поўная назва кнігі, суаўтарам якой вы з’яўляецеся – «Добрабаты. Гісторыя подзвігу батальёнаў, якія выратавалі краіну». Добрабаты насамрэч выратавалі Украіну?

Кніга “Добрабаты”

– На той момант – так, добраахвотнікі выратавалі краіну. На той момант войска было дэзарганізавана, яго трэба было сабраць. Ды і чыста арганізацыйна ўсё было складана. Гэта цяпер АТА кіруе Абʼяднаны аператыўны штаб. А вясной 2014 го АТА займаўся фактычна толькі МУС. І войска нават фармальна складана было задзейнічаць, калі камандаванне было ў МУС. Таму армiя не зусім разумела, як сябе паводзіць.

Плюс трэба разумець, што сітуацыя наогул была ўнікальная ў 2014 годзе. Прэзідэнт Януковіч збег, кіраўнікі міністэрстваў і ведамстваў апынуліся дэ-факта на нелегальным становішчы. І кіраўнікі войска не маглі прадбачыць, куды павернецца сітуацыя. Не было ні загаду актыўна дзейнічаць, ні загаду бяздзейнічаць. І таму ў сакавіку-красавіку самымі актыўнымі ўдзельнікамі баявых дзеянняў сталі добраахвотніцкія батальёны. Па сутнасці, добробаты паказалі прыклад, што не трэба баяцца, трэба дзейнічаць актыўна. За імі падцягнулася войска, быў вызвалены Славянск. Пры гэтым зразумела, што самі па сябе добрабаты, без падтрымкі арміі, ваяваць не могуць – хоць бы проста таму, што цяжкае ўзбраенне ёсць толькі ў УСУ. Але ў 2014-м яны былі рухаючый сілай – у гэтым сэнсе ролю добрабатаў складана пераацаніць.

Праблема добрабатаў была ў тым, што добраахвотнікі думалі, што могуць ваяваць лепш за рэгулярнае войска, у іх нярэдка адсутнічала паняцце элементарнай дысцыпліны. Усе былі ўпэўненыя, што ўжо ўсе ўмеюць. Часта гэта прыводзіла да сумных наступстваў.

– Колькі людзей было ў добрабатах вясной-летам 2014 года?

– Добраахвотніцкія батальёны былі ў кожнай вобласці, існавала некалькі дзясяткаў добрабатаў. А батальён – гэта дзесьці 460 чалавек, часам больш. То бок гаворка ідзе сумарна пра дзясяткі тысячаў чалавек, якія ў той ці іншы час прайшлі праз добраахвотніцкія батальёны.

А цяпер, па сутнасці, уся армія ў АТА – добраахвотніцкая, бо яна ж кантрактная. Там служаць толькі кантрактнікі, а кантракт падпісваецца толькі добраахвотна. Тыя, хто праходзіць тэрміновую службу ў УСУ – служаць у іншых рэгіёнах.

Студзень 2015 года, добраахвотнікі сыходзяць на фронт. Фота – REUTERS/Gleb Garanic

– Ці шмат замежных грамадзянаў служылі і служаць у добраахвотніцкіх батальёнах?

– Вельмі шмат. Былі беларусы, расейцы, палякі, грузіны, чачэнцы, французы, шведы… Некаторыя нават не разумелі ўкраінскага ці расейскай мовы – яны проста ваявалі супраць Расеі.

– Такая матывацыя актуальная была для ўсіх?

– Ну для грузінаў, палякаў, чачэнцаў – так. Прычым чачэнцы звычайна з досведам ваенных дзеянняў прыходзілі, выдатныя спецыялісты. Яны ўжо да таго часу доўга жылі ў эміграцыі, многія страцілі ўсіх сваякоў падчас чачэнскай вайны.

У беларусаў матывацыя крыху іншая. Яны ваююць хутчэй за Беларусь. Яны разумеюць, што рана ці позна ўлада Лукашэнкі абрынецца і тады Беларусь стане наступнай мэтай расейскай інтэрвенцыі. Таму Расею трэба спыняць цяпер. Пры гэтым беларускія добраахвотнікі звычайна зусім не настроены рабіць рэвалюцыю ў Беларусі, палітыкай на радзіме яны не займаліся.

– Паводле вашых ацэнак, колькі добраахвотнікаў з Беларусі прайшлі праз АТА з 2014 па 2018 год?

– Канкрэтна грамадзянаў Рэспублікі Беларусь – думаю, каля 400-500 набярэцца. Гэта менавіта людзі з грамадзянствам. А этнічных беларусаў – тых, хто атрымаў грамадзянства Украіны ў 90-х ці нават пазней – іх значна больш. Узяць хоць бы мяне – у мяне некалькі пакаленняў продкаў жылі ў Горадні, бацька пераехаў ва Украіну ў 80-х, у мяне да гэтага часу шмат сваякоў у Беларусі.

– Беларусы – найбуйнейшая нацыянальная група ў добрабатах?

– Прынамсі, адна з самых буйных. Беларусы, грузіны, чачэнцы, расейцы – іх больш за ўсё было.

– Ці складана грамадзяніну іншай дзяржавы – у прыватнасці, грамадзяніну Рэспублікі Беларусь – падпісаць кантракт з УСУ?

– Нейкіх абмежаванняў няма, патрабаванні тыя ж, што да ўкраінцаў. Звычайны камплект дакументаў. Тое ж самае ў Нацгвардзіі. З МУС складаней – трэба быць грамадзянінам Украіны. Але на самой справе…. пры жаданні і ў МУС можна трапіць замежніку – напрыклад, калі перавесціся з Нацгвардзіі.

– Некаторыя беларускія добраахвотнікі скардзяцца на тое, што ў іх узнікаюць праблемы з легалізацыяй ва Украіне, атрыманнем грамадзянства, віду на жыхарства і г.д.

– Гэтая праблема шмат у чым перабольшаная. Атрымаць грамадзянства сапраўды складана. Гэта праўда. А від на жыхарства можна атрымаць спакойна. З пасведчаннем удзельніка баявых дзеянняў наогул ніякіх праблем няма. То бок і без украінскага грамадзянства добраахвотнік можа жыць ва Украіне на легальным падставе і нават карыстацца пэўнымі льготамі.

– Расейская прапаганда стварыла міф пра тое, што добраахвотнікі – гэта выключна «правыя радыкалы» ды «фашысты». А якая палітычная ідэалогія насамрэч пераважае сярод добраахвотнікаў?

– Ну для пачатку трэба адзначыць, што, напэўна, 80% добраахвотнікаў – рускамоўныя. Яны, вядома, нацыяналісты – але гэта не нацызм, гэта менавіта здаровы нацыяналізм. Гэта разуменне, што твая дзяржава можа быць і не самая лепшая, але яна для цябе самая дарагая. Вядома, існуе некаторы адсотак радыкалаў, яны актыўна выкарыстоўваюць увесь гэты антураж з татуіроўкамі і сімволікай – але гэта не пераважная з’ява.

Акцыя ў Кіеве з удзелам добраахвотнікаў “Азова” і “Правага сектара”, 2016 год. Фота – © Sergii Kharchenko/NurPhoto via ZUMA Press

– Наколькі сур’ёзным фактарам украінскай палітыкі стаў дабравольніцкі рух? Вядома, што некаторыя камбаты сталі потым дэпутатамі Вярхоўнай Рады…

– Ды ніякі гэта не фактар. Камбаты, пра якіх вы кажаце, таксама розныя. Многія занялі дзяржаўніцкую пазіцыю, актыўна займаюцца законатворчай дзейнасцю, рэальна нешта робяць. А існуе маргінэз – накшталт Сяменчанкі або Білецкага. Білецкі – гэта наогул цяпер вялікі бізнес, а ідэалогія і антураж вакол – гэта хутчэй для вонкавага эфекту.

Мядовы месяц добрабатаў прайшоў. Цяпер вакол добраахвотнікаў шмат спекуляцыяў у грамадстве. Калі хто-небудзь здзейсніў злачынства, кагосьці забіў, то абавязкова трэба сказаць, што ён «сапраўдны патрыёт», «сапраўдны добраахвотнік». Праз слова «добраахвотнік» часцяком хочуць легалізаваць злачынства. То бок сваякам Віктара Януковіча нельга здзяйсняць злачынствы, а калі ён «патрыёт» і «добраахвотнік», то яму можна. Многія сапраўды думаюць, што калі ён месяц прабыў на фронце, то яму потым усе павінны – яму павінны даць і высокую пасаду, і добрую зарплату…

– А ва Украіне дзейнічаюць праграмы рэабілітацыі ўдзельнікаў баявых дзеянняў?

– Вядома, дзейнічаюць. Але дзейнічаюць толькі ў тым выпадку, калі сам чалавек хоча гэтага. Ніхто не можа прымусіць байца прайсці курс рэабілітацыі. Зразумела, вайна для чалавека бясследна не праходзіць. Я сама, калі вярнулася з АТА, доўгі час была ў неадэкваце, не магла прыйсці ў сябе. Дапамагло напісанне кнігі.

Васіліса Трафімовіч

Але я там была 1,5 гады – а некаторым дах зносіць праз 1,5 месяца, яны не знаходзяць у сабе сілаў вярнуцца да нармальнага жыцця і співаюцца. У канчатковым выніку ўсё залежыць ад чалавека.

***

Тактычная Група Беларусь

У Тактычнай групе «Беларусь» праблему легалізацыі беларускіх добраахвотнікаў, якую закранула ў размове з belsat.eu Васіліса Трафімовіч, лічаць надзвычай важнай і вельмі незадаволены сённяшнім станам справаў:

«Беларусы маюць праблемы з легалізацыяй, з атрыманнем грамадзянства. З намі кантактавала шмат людзей, якія хацелі пераехаць ва Украіну, але большасць адмовіліся ад гэтай ідэі, бо сітуацыя з легалізацыяй тупіковая. З нашых хлопцаў ніхто не атрымаў грамадзянства, усе звароты засталіся без адказу. Мы знаходзімся тут на часовых даведках, якiя ў любы час могуць быць ануляваныя. Дадатковая праблема – гэта супраца ўладаў Украіны з рэжымам Лукашэнкі. У любы момант беларуса могуць выдаць у Беларусь. Калі да тых, хто ваюе на баку маскоўскіх акупантаў, улады Беларусі ставяцца лагодна, то да нас будзе выкарыстаны ўвесь набор рэпрэсіўных метадаў. Гэта відаць па пераследу нашых сваякоў».

Ігар Ільяш, belsat.eu

Стужка навінаў