Тое, пра што раней казалі канспіролагі, загучала ў Расеі на высокім узроўні: «СССР юрыдычна не распаўся». Гэта было б смешна, калі б гэта не казалі такія людзі, адзначае Аляксандр Фрыдман.
Антон Кабякоў, дарадца Уладзіміра Пуціна, заявіў 21 траўня 2025 года, што Савецкі Саюз яшчэ існуе. Паводле яго, была парушаная працэдура роспуску СССР: «Калі З'езд народных дэпутатаў, ён жа З'езд Саветаў, у 1922 годзе ствараў СССР, то і распускаць трэба было яго на рашэнне з'езду гэтых самых дэпутатаў». Белавежскія пагадненні 8 снежня 1991 года, у якіх канстатаваўся распад СССР, ён назваў «дзіўным мерапрыемствам», бо іх ратыфіквалі Вярхоўныя саветы РСФСР, УССР і БССР, якія нібыта не мелі на тое паўнамоцтваў.
Яго падтрымала дэпутатка Дзяржаўнай думы РФ Ніна Астаніна: «І юрыдычна, і палітычна, і з пункту гледжання чалавечай, па сутнасці, справы, спыненне існавання Савецкага Саюзу было незаконным».
Ды нават калі чапляцца за юрыдычныя фармальнасці, а не глядзець на фактычны распад СССР, Кабякоў не меў рацыі: дамову аб утварэнні СССР 29 снежня 1922 года падпісвлі прадстаўнікі РСФСР, БССР, УССР і Закаўказскай СФСР (тэрыторыі Азербайджану, Арменіі і Грузіі). Правіла «хто стварыў, той і распускае» было прынятае толькі ў 1969 годзе ў Венскай канвенцыі і не распаўсюджваецца на ранейшыя дакументы.
Разам з тым, Расея мае тэрытарыяльныя прэтэнзіі на часткі колішняга СССР, і не толькі на Украіну, супраць якой вядзе захопніцкую вайну. Чалец камітэту Дзяржаўнай думы ў пытаннях абароны Віктар Собалеў адзначыў, што «поўным дасягненнем мэтаў СВА ёсць стварэнне адзінай Саюзнай дзяржавы: Расея – Украіна – Беларусь». Ён назваў гэта «аднаўленнем рускага свету ў рамках натуральных яго межаў».
Што значаць такія заявы ад такіх асобаў, у «Студыі» на «Белсаце» расказаў гісторык і палітычны аглядальнік Аляксандр Фрыдман. Сюжэт – ад 20:18 на відэа ніжэй.
Плынь, якая настойвала на працягу існавання Савецкага саюзу, гэта не новая ідэя, а даўняя канспіралагічная тэорыя, вядомая з 1990-х, кажа Фрыдман. І гэта фактычна калька з тэорыі нямецкіх «райхсбюргераў», якія лічаць, што Германская Імперыя, якая існавала ў 1871–1918 гадах, не знікла, і не прызнаюць сённяшнюю Федэратыўную Рэспубліку Германію.
,,«Гэта насамрэч выглядала бы вельмі смешна, калі б гэтыя людзі не займалі тых пасадаў, якія яны займаюць, – адзначае Фрыдман. – Дэпутат Дзярждумы – гэта не такая ўжо і ўплывовая пасада, а ўсё ж такі дарадца Пуціна, да якога Пуцін, напэўна, прыслухоўваецца, гэта больш сур’ёзная справа».
У Нямеччыне нямала прыхільнікаў падобнай тэорыі, але яны не адыгрываюць сур’ёзнай палітычнай ролі, нагадвае Фрыдман. У Расеі ж канспіралагічная тэорыя агучваецца на дзяржаўным узроўні, таму якой бы бязглуздай яна не была, успрымаць яе трэба сур’ёзна.
І гэта не першая канспіралагічная тэорыя, якую ў Расеі падымаюць на высокім узроўні.
Год таму Пуцін у якасці абгрунтавання нападу на Украіну выдаў амерыканскаму журналісту тэчку з «дакументамі з архіву» – лісты Багдана Хмяльніцкага пра звяз з Маскоўскім царствам. Пасля гэтага экс-прэзідэнт Манголіі Цахіягійн Элбэгдорж нагадаў Расеі пра свае гістарычныя мапы: мапы Мангольскай імперыі, якая ў XIII стагоддзі раскідвалася ад Чорнага мора да Ціхага акіяну, у тым ліку займала вялікую частку земляў сучаснай Расеі.
Два гады таму Пуціну старшыня Канстытуцыйнага суда Расеі Валерый Зоркін паказаў Пуціну французскую мапу часу Людовіка XIV, на якой «няма Украіны». Праўда, Украіна на гэтай мапе падпісаная нават двойчы, а Расеі, можна сказаць, і няма. «Белсат» расказваў пра тую мапу і іншыя мапы, на якіх няма Расеі.
Фрыдман спадзяецца, што большасць насельніцтва Расеі не лічыць, што «СССР яшчэ існуе», бо калі лічыць, дык, маўляў, гэта пытанне не да гісторыкаў, палітолагаў і сацыёлагаў, а да псіхіятраў. З другога боку, настальгія па СССР у Расеі відавочна прысутнічае. Культ савецкага мінулага бачны ў расейскіх фільмах, музыцы, тэлебачанні. А для Пуціна СССР – гэта перыяд ягонай маладосці, досыць прыемныя часы.
Нейкай перапрацоўкі савецкай гісторыі і злачынстваў савецкага перыяду ў Расеі не адбываецца, дадае Фрыдман. У гісторыкаў, якія імкнуцца крытычна паказваць сталінскі перыяд, даўно ёсць праблемы ў Расеі. Сталінскія злачынствы ў Расеі імкнуліся абгрунтоўваць тым, што гэта было «патрэбна» і «вымушана», а Іосіф Сталін быў «эфектыўным менеджарам». Гэты ўзровень ужо прайшлі, выйшлі на наступны ўзровень: ставяць помнікі Сталіну, а праз пэўны час могуць з’явіцца вуліцы і плошчы Сталіна, бо рэабілітацыя Сталіна ідзе поўным ходам. Гэта можа перакінуцца і на Беларусь, дзе ўжо ёсць «Лінія Сталіна» і высокапастаўленыя сталіністы.
«Вы ўсе рускія» – гэта пагроза Беларусі і Украіне
Дэпутат Собалеў казаў таксама: «Мы ўсе – рускія, Кіеў – маці гарадоў рускіх, князь Уладзімір – рускі, Юрый Далгарукі – рускі, Яраслаў Мудры – рускі і г. д. Таму мы павінны безумоўна абараніць свой рускі свет».
Фрыдман не бачыць логікі ў гэтай заяве і лічыць, што дэпутат не мае элементарных ведаў пра гісторыю Расеі. «Рускія» ў часы Юрыя Далгарукага і Яраслава Мудрага – гэта відавочна не «рускія» расейцы ў сучасным сэнсе. Тлумачыць гэта Фрыдман не бачыць сэнсу: як гісторыку, яму проста смешна чуць такія заявы.
,,«Праблема, якую я тут бачу, не ў гэтых выказваннях, а ў тым, што такім чынам, хай сабе і камічным, выказваецца перакананне, думка пра тое, што Рэспубліка Беларусь і Украіна як незалежныя дзяржавы не маюць права на існаванне», – тлумачыць Фрыдман.
Былы канцлер Нямеччыны Оляф Шольц расказваў, што Пуцін казаў яму, што існаванне незалежных Беларусі і Украіны – гэта «гістарычная памылка і недарэчнасць», згадвае Фрыдман. Гісторык не сумняецца, што Пуцін сапраўды прытрымліваецца такіх поглядаў. Хай Пуцін і не кажа пра гэта публічна, як Собалеў ці Кабякоў, але ён не можа пагадзіцца на існаванне незалежных Беларусі і Украіны.
Аляксандру Лукашэнку за гэтым «не вельмі прыемна назіраць, лічыць Фрыдман. Лукашэнка мае разумець, што чалавек, які гэтак выказваецца, ставіць пад пытанне беларускай дзяржавы. Мусіў бы рашуча выказацца і заявіць, што гэта непрымальна, але на цяперашнім узроўні беларуска-расейскіх стасункаў Фрыдман не можа ўявіць сабе рэзкай рэакцыі ўладаў Беларусі на гэткія выказванні. Дыпламатычны скандал быў бы, калі б той Собалеў выказаўся так пра Азербайджан ці Казахстан, але ўлады Беларусі зробяць выгляд, што нічога не чулі і не бачылі.
Наратывы пра тое, што «Украіна – гэта штучна створаная дзяржава» і «Ленін пабудаваў Украіну» прысутнічаюць у публічнай прасторы Расеі, таму ўсё савецкае ўваходзіць усё глыбей у расейскае грамадства, рэзюмуе Фрыдман. І гаворка не толькі пра Савецкі Саюз, а і пра Расейскую Імперыю, бо ў сучаснай Расеі лічаць, што СССР – пераемніца і працяг той імперыі.
***
Адна з груповак «сведкаў СССР» (або, як іх у жарт называюць у Расеі, «некракамуністаў»), арганізацыя «Граждане СССР» у 2022 годзе была ўнесеная ў расейскі «спіс экстрэмісцкіх арганізацыяў» і забароненая. У некалькіх рэгіёнах Расеі забаранялі «Союз Славянских Сил Руси» і судзілі яго чальцоў. Іншых прыхільнікаў «нераспаду СССР», якія абвяшчалі сябе кіраўнікамі розных тэрыторыяў Расеі, раней судзілі за «экстрэмізм».
Алесь Наваборскі belsat.eu
