У Варшаве адкрылася выстава асабістых рэчаў палітвязняў «Нічога асабліва новага». На яе ў тым ліку ў афіцыйнай праграме запрашалі ўдзельнікаў IV Канферэнцыі беларусаў і беларусак свету. Завіталі на выставу і журналісты «Белсату».
Самая частая фраза ў лістах
Выстава рэчаў беларускіх палітвязняў размясцілася ў Музеі Вольнай Беларусі (ul. Foksal, 11). У трэці дзень працы Канферэнцыі беларусаў і беларусак свету, 25 траўня, наведвальнікаў тут чакалі ад 12-й гадзіны.
Гасцей запрасілі паглядзець экспазіцыю, ахвочыя маглі замовіць экскурсію. Азнаёміліся з выставай і нашыя журналісты і пагутарылі з дырэктаркай музею Наталляй Задзяркоўскай. Паводле яе словаў, выставе далі назву «Нічога асаблівага няма», бо гэтая фраза найбольш часта сустракаецца ў лістах палітвязняў.
,,«Гэта нас уразіла. Гэта сведчыць пра сістэмную несправядлівасць, якую гадамі церпяць беларусы», – зазначыла спадарыня Наталля.
Найстарэйшаму экспанату 19 гадоў
Каб трапіць да экспазіцыі, трэба прайсці праз калідор з брудна-зялёнымі сценамі і шэрай пашарпанай падлогай – гэты інтэр’ер адразу нагадвае беларускі РАУС ці ІЧУ. Менавіта такія асацыяцыі і хацелі выклікаць стваральнікі выставы, сярод якіх у тым ліку былі 25 былых палітвязняў.
«Экспазіцыю стварала вельмі таленавітая маладая каманда, – распавядае Наталля Задзяркоўская. – Яны здолелі з невялікай колькасці экспанатаў стварыць гісторыю. Напрыклад, такая дэталь – нават лямпачку тут не проста падвесілі, а зрабілі, нібы яе хістае вецер. Калідор, памяшканне, дзе выстаўленыя экспанаты, нагадвае турэмную камеру. Такім было мастацкае рашэнне. Нават падлогу зрабілі такой нібы ў беларускай турме. Куратарка творчай каманды – Вольга Кліп. Графічная дызайнерка – Дар’я Абібок, мастак – Аляксандр Адамаў. Яны не былі за кратамі, але падчас падрыхтоўкі вельмі прасякнуліся гэтай тэмай, прапусцілі праз сябе».
Выстава складаецца з невялікай колькасці рэчаў, але ўсе яны – арыгінальныя, тыя, якія насамрэч вынеслі беларусы з турмаў. Самы ранні экспанат датаваны 2006 годам – гэта шахматная фігурка з хлебу.
«Гэта кажа нам пра тое, што ў нас ужо дзесяцігоддзі палітычных рэпрэсіяў і зняволеных, – зазначае дырэктарка Музею, праводзячы нас па экспазіцыі. – Ёсць асабісты абутак палітвязня. Ці «малява» – запіска, вынесеная з турмы ў Жодзіна Іванам Купрэйчанкам – мы яе перагарнулі, бо там ёсць беларускія нумары са словамі перадаць прывітанне і нейкія словы да родных. Апошні экспанат, які прыйшоў да нас у фонд – даведка аб вызваленні Антаніны Канавалавай».
«Для кагосьці – звычайныя рэчы, для яго – усё, што ён меў»
Большасць рэчаў у экспазіцыі – ананімныя. Напрыклад, мужчынская форма з калоніі – назваць імя таго, хто быў вымушаны яе насіць, пакуль нельга – родныя гэтага чалавека застаюцца ў Беларусі. Жаночая форма – ружовая сукенка з жоўтай біркай – належала спявачцы гурту «Irdorath» Юліі Юніцкай.
Не хавае свайго імя былы палітзняволены журналіст Алег Груздзіловіч – ён перадаў у фонд музею флакон ад дэзадаранту, станкі для галення і іншыя рэчы, якімі карыстаўся ў Магілёўскай калоніі №15.
,,«Для кагосьці гэта проста звычайныя побытавыя рэчы, а для яго – частка ягонага жыцця за кратамі, усё, што ён там меў. Яны сведчаць пра тое, як мала мае чалавек у зняволенні», – кажа Наталля Задзяркоўская.
Наведвальнікі таксама могуць пабачыць гадзіннік і кіпяцільнік, якія належалі палітзняволенай Вользе Класкоўскай – жанчына карысталася імі падчас знаходжання ў СІЗА №1 у Менску і адбывання пакарання ў жаночай калоніі №4 у Гомлі з 2020 па 2022 гады.
У экспазіцыі прадстаўленыя таксама малюнкі і лісты палітвязняў – ёсць арыгіналы лістоў Віктара Бабарыкі, Алеся Пушкіна, Вітольда Ашурка і іншых.
У сталым пошуку экспанатаў
Больш рэчаў палітвязняў захоўваюцца ў фондах музею.
«Мы ў сталым пошуку экспанатаў, мы супрацоўнічаем з палітвязнямі. У нас ёсць сталы партнёр – Асацыяцыя беларускіх палітвязняў «Да волі». Яны працягваюць нам прыносіць рэчы. У экспазіцыю ўвайшло не ўсё, што ёсць у фондах. Некаторыя рэчы людзі самі просяць не паказваць да лепшых часоў, бо ў іх засталіся родныя ў Беларусі», – распавядае дырэктарка музею.
Сёлета супрацоўнікі музею будуць таксама аблічбоўваць частку фонду, якая складаецца з асабістых рэчаў палітвязняў.
Наведвальнікам выставы прапаноўваюцца друкаваныя і аўдыёгіды. У іх падрабязна распавядаецца гісторыя рэчаў, прадстаўленых у экспазіцыі. У аўдыёгідзе гучаць рапарты палітзняволеных, якія яны былі вымушаныя паўтараць у зняволенні штодня па шмат разоў. Былыя палітвязні дагэтуль могуць прамовіць гэтыя радкі на памяць без памылкі: «Прозвішча. Імя. Дата нараджэння. Асуджаны паводле артыкулу №… Пачатак тэрміну. Заканчэнне тэрміну. Састаю на прафілактычным уліку як схільны да экстрэмісцкай і іншай дэструктыўнай дзейнасці, схільны да захопу ўлады і нападу на адміністрацыю, суіцыду і членашкодніцтва».
Яшчэ адна нагода нагадаць пра тое, што адбываецца ў Беларусі
Акрамя таго, у гукавым суправаджэнні экскурсіі зачытваюцца вершы і лісты, дасланыя з-за кратаў.
І брашуры, і аўдыёгіды зробленыя на трох мовах – беларускай, польскай і англійскай, каб выставу маглі наведаць у тым ліку палякі і замежнікі.
«Гэтая выстава – яшчэ адна нагода нагадаць пра тое, што адбываецца ў Беларусі. Таму для нас каштоўна, калі прыходзяць замежнікі. На адкрыцці былі прадстаўнікі польскага МЗС і амбасадаў пяці краінаў».
Па словах Наталлі Задзяркоўскай, натоўпаў наведвальнікаў на выставе пакуль няма, але прыходзяць людзі, якія хочуць зразумець беларускую сітуацыю, а таксама былыя палітвязні, што супрацоўнікі музею лічаць вельмі каштоўным.
Выстава працуе да 1 ліпеня з 12:00 да 20:00.
Ганна Ганчар belsat.eu
