У Беларусі людзі ўжо некалькі месяцаў скардзяцца на адсутнасць у крамах і на рынках бульбы, а калі яна ёсць, то дрэннай якасці і вельмі дарагая. Пры гэтым Беларусь актыўна прадавала бульбу ў Малдову і шэраг іншых краін. «Белсат» пастараўся разабрацца, адкуль у краіне ўзяўся бульбяны крызіс.
Вырасцілі менш за ўсё бульбы за 10 гадоў
Паводле звестак Нацыянальнага статыстычнага камітэтут Беларусі, у 2024 годзе ў краіне сабралі менш за ўсё бульбы за апошнія 10 гадоў. Было сабрана 3 110,9 тысяч тон бульбы, што на 22,7% менш, чым у 2023 годзе.
Прычым сабралі менш бульбы ўсе тыпы гаспадарак: і сельгасарганізацыі, і фермерскія гаспадаркі (арганізацыі, створаныя адным чалавекам або сямʼёй) і падсобныя гаспадаркі (тое, што людзі сабралі на сваіх участках).
Таксама апошнія 10 гадоў у Беларусі штогод зніжаецца плошча, на якой садзяць бульбу. Калі ў 2015 годзе бульба расла на 266,7 тысячах гектараў, то ў 2024 годзе – толькі на 141,1 тысячы гектараў. У асноўным гэта адбылося за кошт таго, што людзі на падсобных участках саджалі менш бульбы – менавіта яны займаюць самыя вялікія плошчы. Хоць і іншыя катэгорыі гаспадарак з часам высаджвалі бульбу ўсё на меншых плошчах.
Што тычыцца ўраджайнасці, то ў мінулым годзе яна склала 221 цэнтнераў з гектара, што нядрэнна і блізка да ўзроўняў 2018, 2020 і 2022 гадоў.
Атрымліваецца, у асноўным у Беларусі вырошчваюць менш бульбы таму, што людзі яе не садзяць.
Колькі беларусам трэба бульбы?
Пры гэтым у Беларусі вырошчваецца больш бульбы, чым ядуць людзі ў краіне. Паводле звестак Белстату, спажыванне бульбы на душу насельніцтва ў апошнія гады моцна не мяняецца. У 2023 годзе адзін беларус у сярэднім зʼеў 162 кілаграмы бульбы за год. Калі гэты паказнік памножыць на 9 109 280 чалавек, якія жылі ў Беларусі ў пачатку 2025 года, то атрымаецца, што ўсёй краіне трэба ў год прыкладна 1 474,3 тон бульбы. Гэта ў 2,1 разы менш, чым сабралі. Дзе ж астатняе?
Год лепшых продажаў бульбы
У 2024 годзе Беларусь прадала Расеі 193,8 тысячы тон бульбы і стала найбуйнейшым пастаўшчыком бульбы ў гэтую краіну, апярэдзіўшы нават Егіпет, піша «РИА Новости». У лістападзе 2024 года ТАСС пісаў, што продажы беларускай бульбы павялічыліся на 60,8 %.
Акрамя таго, пакуль беларусы сядзелі без бульбы, малдаўскія СМІ пісалі, што галоўны рынак Кішынэва літаральна завалены смачнай беларускай бульбай. Паводле звестак Еўрастату, апошнія пастаўкі ў Малдову былі ў студзені (1,68 тысяч тон) і лютым (1,37 тысяч тон) 2025 года.
Таксама апошнія два гады Беларусь стала прадаваць бульбу ў шэраг краінаў, куды пастаўкі раней былі альбо значна меншыя, альбо іх не было зусім, як у выпадку з Малдовай. Акрамя гэтай краіны, былі продажы ў Сербію, Паўночную Македонію, Боснію і Герцагавіну, Албанію, Грузію, Косава, Чарнагорыю, Эстонію і Літву. Усяго ў гэтыя краіны ў 2024 годзе было прададзена 61,2 тысячы тон бульбы на 18,5 млн еўра. З гэтага абʼёму амаль дзве траціны прыйшлося на Малдову. У 2023 годзе пастаўкі ў гэтыя краіны склалі 47,4 тысячы тон, а ў 2022 годзе не дацягнулі нават да 4 тысяч тон.
Разам экспарт у Расею і шэраг еўрапейскіх краін выйшаў істотны, лічыць спецыяліст па сельскай гаспадарцы, былы старшыня калгаса Мікалай Лысянкоў.
,,«Бо ў бюджэце вялікія дзіркі, трэба вялікую выручку даваць, а экспарту ў нас катастрафічна не хапае – усю бульбу і прадалі за мяжу, – кажа ён «Белсату».
На думку эксперта, прадаўцы кінуліся прадаваць бульбу за мяжу з-за цэнавага рэгулявання, якое забараняе вытворцам і прадаўцам падвышаць кошты.
«У нас паўтара рубля была максімальна ўстаноўленая цана на бульбу. За мяжу можна было прадаць па долару і вышэй. Цяпер цана ў некаторых краінах і па два долары ёсць. Гэта значыць уладальнікам гэтай бульбы, якія яе скупілі ў вытворцаў, было больш выгадна адвезці яе на экспарт. Плюс дзяржава ніякіх перашкод не ставіла, бо гэта экспартная выручка», – працягвае суразмоўца.
Беларусы не ўмеюць захоўваць бульбу
На думку эксперта, праблемы з беларускай бульбай пачаліся ў тым ліку праз санкцыі.
,,«У нас абмежаваны доступ да тэхналогіяў, якія дазваляюць бульбе захавацца да вясны. Нашы гатункі не ляжаць у сховішчах», – кажа Мікалай Лысянкоў.
Што тычыцца толькі насеннай бульбы, то яе сапраўды было закуплена ў Еўразвязе вельмі мала ў 2024 годзе – 618 тон. Гэта амаль у чатыры разы менш, чым у 2023 годзе. А ЕЗ традыцыйна быў пастаўшчыком насеннай бульбы ў Беларусь.
Калі глядзець на абʼёмы насеннай бульбы, якія Беларусь купляла ў ЕЗ у апошнія гады да 2024-га, то яны былі даволі стабільныя. Змены адбываліся па асобных краінах. Напрыклад, пастаўкі з Нідэрландаў значна знізіліся, але былі замешчаныя Германіяй. З Францыі імпарт зусім знік у 2024 годзе, а з Польшчы – у 2021 годзе.
Лысянкаў падкрэслівае, што ёсць і шэраг іншых фактараў, праз якія беларусы сутыкнуліся з дэфіцытам. Сярод іх гніенне бульбы.
«Не разлічылі, што ў нас гніе шмат бульбы. У нас няма сховішчаў, каб бульба ляжала. Беларусь можа вырасціць бульбу, але не можа яе захаваць. І ў нас засталася сістэма калгасаў, у якіх часовыя кіраўнікі проста думаюць, як утрымацца ў крэсле, а не пра тое, як захоўваць бульбу. Плюс нешта першапачаткова адкладаецца ў стабілізацыйныя фонды ў выглядзе насення. Трэба ўлічваць, што валавы збор бульбы – гэта не толькі таварная бульба. І ў нас вясна зацяжная. У гэты час ужо маладая бульба павінна ісці, а сёлета – не», – заключае Мікалай Лысянкоў.
Некалькі месяцаў беларусы настолькі абураныя сітуацыяй з бульбай, што масава запісваюць ролікі, у якіх паказваюць не лепшы стан бульбы і высокія кошты на яе. У сярэдзіне траўня людзі дзяліліся, што знайшлі бульбу па 2,69 рубля, але выглядае яна дрэнна. На рынку ў Менску выявілі бульбу па 8,5 рублёў, але на такія кошты «са слабымі нервамі лепш не глядзець», кажа карыстальнік TikTok. Але яна хаця б ёсць, бо быў перыяд, калі бульбы ўвогуле было не дашукацца.
«Белсат» падлічыў, што за год кошты на бульбу ў Менску выраслі на 122%.
Арсен Рудэнка belsat.eu
