17-ы пакет санкцыяў ЕЗ супраць Расеі закрануў і Беларусь, а менавіта – Менскі завод колавых цягачоў.
Летась МЗКЦ адправіў у Расею 306 вагонаў з вайсковай тэхнікай і працягвае пастаўляць яе да сёння. Завод выконвае замовы для вайскова-прамысловага комплексу Расеі. Наогул МЗКЦ і раней пастаўляў шасі для ракетных комплексаў «Іскандэр», рэактыўных сістэмаў залпавага агню «Ураган», «Смерч», «Град», «Тарнада» усіх мадыфікацыяў, а таксама для ЗРК супрацьпаветранай абароны. «Таполя» і «Ярц» таксама маюць шасі нашага МЗКЦ. Зразумела, што Расея хацела купіць завод. Але, на шчасце, выратавала яго ад гэтай долі банальная сквапнасць Лукашэнкі – угода сарвалася. Тады ў 2015-м Лукашэнка заявіў, што Крэмль хоча не купіць, а «за бясцэнак забраць» завод. Прасіў ён за ўнікальнае прадпрыемства не так шмат – усяго тры мільярды долараў.
А гэта менавіта той завод, на якім працоўныя збіралі подпісы ў абарону свайго галоўнага інжынера Андрэя Галавача. Рэдкая з’ява, калі калектыў заступіўся за арыштаванага кіраўніка. З 2015 года Галавач чатыры гады правёў у СІЗА на падставе сфабрыкаванага абвінавачання. І людзі яго абаранілі.
Менавіта на МЗКЦ 17 жніўня 2020-га працоўныя асвісталі Лукашэнку і скандавалі яму: «Сыходзь!»
Менавіта на МЗКЦ дырэктар заводу Аляксей Рымашэўскі прызнаў паражэнне на выбарах Аляксандра Лукашэнкі. «Я гэта зрабіў, прагаласаваў, але я прызнаю, што ён [Лукашэнка, – заўв. аўтаркі] іх не выйграў», – заявіў ён пра выбары працаўнікам.
На МЗКЦ працуюць шмат працоўных дынастыяў. Бо завод пачаў сваю гісторыю ў 1954 годзе. Як жа гэта? Чаму рабочыя, ведаючы, як менавіта сёння выкарыстоўваецца іхная прадукцыя, працягваюць працаваць? Але тады трэба задаваць і наступнае пытанне: «А куды сёння можа пайсці высокакваліфікаваны рабочы ў тым жа Менску?» Колькі ў выніку прарасейскай палітыкі зачынілася вялікіх і малых заводаў і фабрык толькі ў сталіцы, дзе жывуць больш за два мільёны чалавек? А ў краіне? Дзе тыя прадпрыемствы, куды можна ўладкавацца і працаваць, каб пракарміць сябе і сямʼю?
Няўжо гаворка ідзе пра дзясяткі зачыненых прадпрыемстваў? Не. Дзясяткі – гэта толькі ў самім Менску. Узяць хаця б плошчу Якуба Коласа. Усе шэсць прадпрыемстваў вакол гэтага пятачка мёртвыя даўно – паліграфічны камбінат імя Якуба Коласа, завод вылічальнай тэхнікі, завод «Гарызонт», прыборабудаўнічы завод, Менскі фарфоравы завод, мэблевая фабрыка… І гэта толькі адна такая пляцоўка ў горадзе. А калі сесці на трамвай і адправіцца ў бок вуліцы Казлова? У якім стане былы завод аўтаматычных лініяў, завод шасцерняў? А закрытыя паўразбураныя цэхі ды прадпрыемствы ўсяго Заводскага раёну сталіцы, а Фрунзенскага, а іншых раёнаў?
Зʼявіліся нават сайты-даведнікі для аматараў пашукаць нешта цікавае ў закінутых карпусах. Амаль усе без выключэння прадпрыемствы адносна новыя – сярэдзіна 70-х – 80-ыя. Напрыклад, Берасцейская вобласць. Там стаяць закінутыя цэхі заводу ліцейнага абсталявання. Распрацаваў яго «Лістстанкапраект» у 1972-м, а запусцілі прадпрыемства ў 1974-м. Закрытае з 2000 года. У Пінску можна ўбачыць закінутыя цэхі былога заводу кавальска-прэсавых аўтаматычных лініяў. Завод быў спраектаваны Віленскім філіялам «Гіпрастанок» у 1972-м і пачаў працаваць у 1974 годзе. Выпускаў перадавое кавальска-прэсавае абсталяванне для халоднага абʼёмнага штампавання.
У тым жа Пінску закінуты льнозавод. Карпусы закінутых ільнозаводаў стаяць у Лепелі, Браславе і яшчэ ў некалькіх гарадах у кожнай вобласці. У 1974 годзе быў пабудаваны і напоўніцу працаваў машынабудаўнічы завод у Ваўкавыску. Цяпер там цішыня. А Наваполацкі перадавы комплекс бялкова-вітамінных канцэнтратаў, біяхімічны завод? А ён быў адным з найбуйнейшых заводаў для вытворчасці буйнатанажных партыяў кармавых дражджэй. Гэта была важная доследная пляцоўка для інавацыяў мікрабіялагічнай прамысловасці. А прадпрыемствы Маладзечна? А іншых гарадоў? Спіс можна працягваць, толькі пералік зойме не менш за гадзіну.
Што стаіць за закрыццём кожнага такога прадпрыемства? Давайце ўспомнім хаця б слуцкі завод «Эмальпосуд». Завод працаваў з 1923 года. Напэўна, у кожнай беларускай сямʼі ёсць прадукцыя гэтага заводу. У вёсцы гэта чыгуны самых розных памераў ды патэльні. А прыгожыя жароўні ў глазуры? Сёння ўжо даказана, што найздаравейшая ежа гатуецца на чыгуннай патэльні. Але самае галоўнае – няма ў свеце аналагаў таго харчовага чыгуну, што выраблялі ў Слуцку. Ні ў кога не атрымалася. Прыязджалі на стаж і іспанцы, і галандцы, і немцы, і італьянцы. Эмаль для рондаляў пастаўлялі пераважна іспанскія фірмы. А такі чыгун вырабіць так ні ў кога і не атрымалася.
Магчыма, сакрэт трэба шукаць ва ўнікальным абсталяванні, якога не было на іншых заводах. Такі цыкл распрацаваў у свой час таленавіты канструктар. Гэты посуд праслужыць не аднаму пакаленню. Але толькі тым, у каго такое захавалася ад бабуль і бацькоў. Бо завод знішчаны.
Схема тыповая для многіх прадпрыемстваў. У заводу былі канкурэнты – вытворцы чыгуннага посуду ў Кітаі ды Расеі. Якасць іхнай прадукцыі нашмат саступала беларускай. І што ж адбылося? На прылаўках крамаў у тым жа Слуцку знікаюць тавары мясцовага заводу, а замест іх – тавары канкурэнтаў. Уся прадукцыя «Эмальпосуду» «чамусьці» застаецца на складзе. Завод, размешчаны, дарэчы, у самым цэнтры гораду, пачынае несці страты. Пачынаюцца звальненні, затрыманні заробкаў. Завод пастанавілі зліквідаваць, але назвалі гэта прыгожа – «перадаць у холдынг».
Пытанне: каму гэта было выгадна? Але з гэтым быццам усё зразумела. Значна больш хвалюе пытанне: які ж лёс напаткаў унікальнае абсталяванне? Распілавалі на металалом? Вось так ціха і незаўважна знік адзін з некалькіх дзясяткаў невялікіх заводаў нашай краіны без своечасовай мадэрнізацыі, каб дагадзіць канкурэнтам з Усходу. А колькі такіх прадпрыемстваў, над стварэннем якіх працавалі найлепшыя канструктарскія бюро і эксперыментальныя лабараторыі нашай краіны за пару гадоў да развалу СССР, стаяць сёння ў паўразбураным выглядзе?! Чыя палітыка прывяла да таго, што тэрыторыя Беларусі ператвараецца ў Данбас? І гэта мы яшчэ не гаворым пра знікненне цяпер на нашых вачах рэчак і азёраў. Але гэта ўжо іншая і не менш трагічная гісторыя…
