18 траўня ў Варшаве прайшла акцыя «Шлях да волі», прысвечаная Дню палітвязня, што адзначаецца 21 траўня (дзень смерці Вітольда Ашурка). Яе ўдзельнікі стварылі на пляцы Каперніка інсталяцыю з партрэтамі палітвязняў на кратах. Але не толькі гэтым была адметная акцыя. Месца імпрэзы нечакана сталася пляцоўкаю адкрытай палемікі паміж палітыкамі, чые ўяўленні пра сам гэты «шлях да волі» розняцца амаль радыкальна. Перад беларусамі выступілі Павел Латушка і Зянон Пазняк.
Нешта павінна было здарыцца ў космасе (І Мікалай Капернік таму сведка), каб у адзін і той жа мікрафон у гэты дзень прамаўлялі па чарзе беларускія палітыкі Павел Латушка (прамова – 6 хвілінаў) і Зянон Пазняк (13 хвілінаў). І гэта дае надзею.
Кожны з выступоўцаў спрабаваў адказаць на самае галоўнае і балючае для беларусаў пытанне: што мы можам зрабіць, каб усе палітзняволеныя выйшлі на волю?
Пазняк: Ёсць магчымасці выменяць палітвязняў на зняцце санкцыяў
«У трагічныя часы вельмі важна, каб людзі збіраліся і адзначалі гэты стан, бо гэта падымае дух тых, хто пакутуе. І тое, што сёння адбываецца, гэта вельмі важна. І гэты голас, хоць ён і нешматлікі, будзе сапраўды пачуты там. Але гэты голас павінен быць пачуты і ў свеце. Гэта вельмі істотна, каб пра гэта ведалі ў Еўропе і Амерыцы», – кажа Зянон Пазняк, сціскаючы правую далонь у велізарны кулак.
На думку лідара руху «Вольная Беларусь», еўрапейская палітыка, «якую ўзначальваюць немцы», скіраваная на тое, каб ізаляваць Беларусь, выштурхнуць яе ў зону расейскага ўплыву і пакінуць за жалезнай заслонаю. Менавіта таму Еўропа не ідзе на перамовы з лукашэнкаўскім рэжымам у справе вызвалення палітвязняў, лічыць Пазняк.
«А з тэрарыстамі трэба ўступаць у перамовы, у гандаль, каб вызваліць людзей ад смерці. Іначай не можна вызваліць закладнікаў. Гэта элементарныя рэчы. І што атрымліваецца? Мы бачым, што гэты рэжым гатовы ісці на перамовы. А Еўразвяз – не. Вось у чым уся бяда», – мяркуе Пазняк.
Але свет, паводле Зянона Пазняка, мяняецца, і з'яўляюцца палітыкі, «якія здольныя гэты свет змяніць». І зробіць гэта ніхто іншы, як «новая амерыканская адміністрацыя». Толькі туды, паводле выступоўцы, «мы можам цяпер звяртацца, спадзеючыся на іх дапамогу»: надзея толькі на Трампа.
«Ёсць магчымасці эканамічныя. Ёсць магчымасці выменяць усіх палітвязняў на зняцце санкцыяў. Яны не патрэбныя беларускаму народу, яны прыгнялі беларускі народ. Ёсць магчымасць прапанаваць інвестыцыі амерыканцам. Каб была інфармацыя, каб была сувязь, каб быў транспарт, каб людзі з Беларусі маглі свабодна ехаць у Еўропу. Задача ў тым, каб гэтых людзей, якія трапілі пад рэжым, адцягнуць да Еўропы, а не кідаць у Расею. За гэта нам трэба змагацца», – запэўнівае Зянон Пазняк.
На ягоны погляд, першае, чаго нам неабходна дамагчыся, – гэта каб перамовы «паміж Украінай, Расеяй і Штатамі аб міры» адбываліся ў Менску, што будзе сведчыць «аб суб'ектнасці нашай краіны».
«Калі гэтага не адбудзецца, узнікне пытанне аб нашай незалежнасці. Нас могуць проста прадаць. Мы нікому не цікавыя ў такім разе», – кажа Зянон Пазняк.
Латушка: Мусіць быць логіка, паслядоўнасць і моц
Намеснік кіраўніцы Абʼяднанага пераходнага кабінету Павел Латушка выйшаў да мікрафона праз 5 хвілінаў пасля выступу Пазняка і выказаў згоду са сваім апанентам у тым, што перад нашай бацькаўшчынай паўстае выклік: будзем мы далей часткай еўрапейскай сямʼі як незалежная дзяржава ці не?
«І я згодны з Зянонам Станіслававічам, што трэба ціснуць больш на партнёраў. Бо яны забыліся пра Беларусь. І я, як беларускі палітык, кажу адкрыта: трэба больш сілы, нашай агульнай, абʼяднанай, каб Еўропа і Злучаныя Штаты Амерыкі выстаўлялі патрабаванні Лукашэнку аб вызваленні палітзняволеных», – прамаўляе Павел Латушка.
Пры гэтым Латушка падкрэслівае, што не разумее тых палітыкаў, якія кажуць, што санкцыі трэба знесці.
«Яны кажуць, што Украіна павінна перамагчы. Прабачце, але як тады пераможа Украіна, калі Беларусь стане ў такім разе (калі санкцыі знімуць – рэд.) велічэзнай дзіркаю для паставак техналогіяў – усяго таго, што патрэбна, каб рабіць зброю, каб забіваць нашых братоў і сясцёр ва Украіне. Я не разумеюць гэтай логікі, калі хтосьці кажа, што санкцыі – гэта дрэнна, але пры гэтым прызнае, што адзіным аргументам пры вызваленні палітвязняў, якім можна скарыстацца, ёсць санкцыі… Дык менавіта дзеля гэтага мы і працавалі на санкцыі!» – аргументуе Павел Латушка.
«Так што тут мусіць быць логіка, паслядоўнасць і моц», – падсумоўвае палітык.
Павел Латушка паведамляе таксама, што мінулы чацвер 15 траўня ён даслаў у еўрапейскую службу вонкавых дзеяў прапановы аб увядзенні персанальных санкцыяў у дачыненні 31 суддзі, якія адказныя за зняволенне беларусаў, 10 прапагандыстаў і двух кіраўнікоў турмаў – начальніка ПК-3 ў Віцебску Філіпа Стурчанкі і ягонага намесніка Дзяніса Федчанкі.
Барок: Калі з фондаў знікаюць грошы – гэта любоў?..
Напэўна, абодва палітыкі (і Латушка, і Пазняк) згадзіліся б з тэзаю, якую агучвае на мітынгу каталіцкі святар Вячаслаў Барок: ісці шляхам любові, бо «злачынны рэжым у Беларусі баіцца тых, хто мае веру ў перамогу і мае любоў у сваім сэрцы».
«Я заахвочваю ісці шляхам любові, шляхам барацьбы са злом, шляхам праўды, шляхам справядлівасці. І ўпэўнены, што на гэтай дарозе нас чакаюць перамены. Беларусь будзе вызваленая, палітвязні будуць таксама вольнымі. Усяму свой час. Але пачынаць трэба з сябе…» – кажа Вячаслаў Барок.
І для гэтага, заўважае святар, беларусам за мяжою трэба «навучыцца любіць». Не толькі сябе і сваю сямʼю – «мы павінны ўмець палюбіць усю нашую Айчыну».
«Сябры, мы нікуды не дойдзем, калі і далей будзем паводзіць сябе так, як паводзім. Калі з фондаў будуць знікаць грошы ў невядомых кірунках і калі не будзе за гэта адказных. Што гэта? Гэта любоў? Гэта перамены? Гэта садзейнічанне вызваленню палітвязняў і нашай краіны? Гэта пасмешышча! Досыць ужо такіх дзеянняў. Давайце дзеяць празрыста і адкрыта. Давайце паважаць адзін аднаго! Давайце думаць не толькі пра саміх сябе!» – вельмі эмацыйна выказваецца Вячаслаў Барок.
,,«Калі мы сустракаемся як народ беларускі з такой постаццю зла, як фашызм, які паўстае ў Беларусі, то ў нас толькі два шляхі: або духоўная гібель, або гераізм… Я хацеў бы, каб мы ішлі шляхам пакаяння, шляхам гераізму», – ставіць кропку ксёндз Барок.
Дзікавіцкі: Справа гонару – кожны дзень памятаць пра іх
Ва ўнісон папярэдняй прамове гучаць словы журналіста і прадстаўніка Рады БНР Аляксея Дзікавіцкага, які з горыччу зазначае, што «ўдзел у чарговым саміце ці паціснутая рука важнаму палітыку» не ўплываюць сёння на вызваленне палітвязняў, не маюць пакуль што эфекту.
Але, з іншага боку, заўважае прамоўца, тысячы беларусаў проста не прыйшлі ў гэты дзень на акцыю, бо лічаць, што гэта таксама не будзе мець эфекту. Аднак гэта, кажа Дзікавіцкі, адзінае, што мы можам цяпер рабіць на чужыне – прыцягваць увагу грамадзянаў краінаў, у якіх жывём, да праблемаў Беларусі і палітвязняў.
«Памятайма пра нашых палітычных вязняў, памятайма, што яны цярпяць таксама і за нас. І гэта павінна быць справаю нашага гонару – кожны дзень пра іх памятаць і рабіць усё, што ад нас залежыць для іх вызвалення», – заклікае прамоўца.
Усе прамовы гучаць на фоне 1172 чорна-белых партрэтаў палітвязняў – фотаздымкі замацаваныя з абодвух бакоў на імправізаваных кратах, якія аддзяляюць удзельнікаў акцыі ад помніка Мікалая Каперніка (задуменна пазірае на прамоўцаў). Да выставы падыходзяць палякі, замежнікі – цікавяцца, пытаюцца, чые гэта фота. Прыслухоўваюцца да інтанацыяў выступоўцаў. Самыя пранізлівыя прамовы – ад былых палітвязняў.
Шчасная: Мы павінны зрабіць так, каб нашых людзей больш не забівалі
«Зусім нядаўна мы са смуткам даведаліся пра смерці Ганны Кандраценкі і Тамары Каравай. Яны памерлі ўжо пасля таго, як адбылі свой тэрмін зняволення. Гэта сведчанне таго, што турма не заканчваецца, яна працягваецца. І я на ўласныя вочы бачыла, што там робяць з людзьмі…» – распавядае былая палітзняволеная Ірына Шчасная.
«Я бачыла, як людзі выходзяць з-за кратаў з хранічнымі і цяжкімі хваробамі, якіх у гэтых людзей не было на свабодзе. Я бачыла, як людзі з астмай працуюць на швейнай вытворчасці, як дыхаюць гэтымі рэчывамі і потым ідуць па таблеткі, бо не могуць дыхаць. Я бачыла, як жанчын, якім было па 76 гадоў, гоняць выконваць рэжым: каб яны за 15 хвілінаў схадзілі ў прыбіральню, заслалі ложак, памыліся і выбеглі на сняданак. Ці можа гэта зрабіць чалавек у 76 гадоў? Не!» – сведчыла Ірына Шчасная.
«Мы павінны зрабіць так, каб нашыя людзі больш не гінулі, каб нашых людзей больш не забівалі. Мы павінны дбаць пра іх», – падсумоўвае былая палітзняволеная.
Да мікрафону падыходзіць Антаніна Канавалава і прызнаецца, што «ўсю акцыю праплакала». Можа, і падаецца, але па шчацэ экс-палітзняволенай журналісткі «Белсату» Дар'і Чульцовай, якая здымае прамовы, таксама ў гэты момант сцякае сляза.
«Зараз я спрабую гаварыць без слёз, але мне цяжка, бо рана мая пакуль жывая. Целам я з вамі, але ўсёй душою знаходжуся там, дзе я прабыла больш за чатыры гады. Цяжкі час, які ты не забудзеш ніколі…» – кажа Антаніна Канавалава.
Яна шчыра дзякуе тым, хто прыходзіць на акцыі салідарнасці з палітвязнямі ў розных краінах свету. Падкрэслівае, што гэта важна рабіць, бо «мы становімся голасам тых, хто ў зняволенні». А ім гэта вельмі патрэбна.
Тоня Канавалава прытуляе да сябе дзетак: Насту, Ваню, Марселя. Маму яны дачакаліся – тата застаецца ў турме…
«Пакуль развешвала партрэты палітвязняў, якія знаходзяцца за маёй спінаю, я зноў жа… плакала. Таму што вялікую колькасць з іх я ведаю асабіста. Я вельмі хачу, каб яны выйшлі на волю найбліжэйшым часам. І я не буду спыняцца! Буду рабіць усё, каб самы апошні палітзняволены выйшаў на свабоду – да сваёй сямʼі. Дзякую вам!» – развітваецца Тоня Канавалава.
«Мы не забыліся пра Вітольда Ашурка!»
На акцыі «Шлях да волі» выступілі таксама прадстаўнік праваабарончага цэнтру «Вясна» Дзмітрый Салаўёў, новы спікер Каардынацыйнай Рады Арцём Брухан, актывіст і ветэран Уладзімір Лаўранюк, прадстаўнік БАП «Да волі» Алег Кулеша. Першы беларускі палітвязень і лідар руху салідарнасці «Разам» Вячаслаў Сіўчык заклікае ўдзельнікаў наведаць вечарыну памяці Вітольда Ашурка, якая адбудзецца ў Беларускім доме ў Варшаве (Kryniczna 6) 23 траўня, пачатак а 19-й гадзіне.
«Мы не забыліся пра Вітольда Ашурка! Мы памятаем, і нам – балюча! І скажам разам: герою Беларусі Вітольду Ашурку – слава! Слава! Слава!» – заклікае палітык.
Грамада тройчы выгуквае «Слава!» – у памяць усіх беларусаў, якія загінулі ў вязніцах, у гонар усіх палітвязняў.
21 траўня ў розных гарадах свету пройдуць імпрэзы, прысвечаныя Дню палітвязня. Вечарыны і акцыі памяці ў дзень смерці Вітольда Ашурка будуць адбывацца цягам усяго тыдня. Вітольд Ашурак мусіў выйсці на свабоду 9 чэрвеня 2025 года, аднак гэтага не будзе. Ніколі ўжо не выйдуць на свабоду палітвязні Мікалай Клімовіч, Алесь Пушкін, Вадзім Храсько, Ігар Леднік, Аляксандр Кулініч, Дзмітрый Шлетгаўэр.
Зміцер Міраш belsat.eu
