У Варшаве з 15 да 18 траўня праходзіць Міжнародны кніжны кірмаш. Ёсць на ім і стэнд беларускіх выдавецтваў. «Белсат» завітаў на выставу ў другі дзень яе працы, 16 траўня. Мы паглядзелі, якія сёлета выйшлі навінкі на роднай мове, ды пагутарылі з выдаўцамі і наведвальнікамі кірмашу, а таксама папрысутнічалі на прыняцці беларускіх выдавецтваў у Польскую кніжную палату.
«Наноў складаем бібліятэку, якая засталася ў Беларусі»
Міжнародны кніжны кірмаш праходзіць у Палацы культуры і навукі ў цэнтры Варшавы. Беларускі стэнд размясціўся ў мармуровай залі пад нумарам 140. На ім прадстаўленыя як кнігі, так і паштоўкі, сувеніры, значкі, налепкі, пазлы, торбы з беларускай сімволікай і да т. п. Сярод выдавецтваў і ініцыятываў – «Andrei Yanushkevich Publishing», «Czabor publishing», Kamunikat.org, «Anarchist Black Cross Belarus», audiobooks.by, выдавецкая ініцыятыва «SayBeat», «Кніжны воз», «Мяне няма», «Полацкія лабірынты», «Скарына Прэс», «Vesna Books», «Gutenberg Publisher», Музей вольнай Беларусі.
Наведвальнікаў выставы даволі шмат, нягледзячы на халоднае і дажджлівае надвор’е. Людзі ўвесь час падыходзяць і да беларускага стэнду – часам трэба нават пачакаць, пакуль вызваліцца месца, каб падысці ды паліцаў, якія хочацца паглядзець.
,,«Мы прыйшлі, каб набыць новыя выданні, якіх у нас яшчэ няма, штосьці цікавае. Заўсёды сочым за тым, што выходзіць на роднай мове, – кажа сям’я беларусаў, якая пажадала застацца ананімнай. – Мы, можна сказаць, наноў складаем тут бібліятэку, якая засталася ўдома, у Беларусі. Вось, хочам набыць «Айчыну» Арлова, хоць гэта ўжо і не новае выданне, але нашая кніга, з аўтографам аўтара, засталася ў Менску, і мы не можам яе прывезці. Цешымся, што ёсць магчымасць і ў Польшчы набываць улюбёныя выданні».
Беларуска Ганна прыйшла на кірмаш, каб купіць новыя выданні для дзяцей.
«Для мяне вельмі важна захаваць беларускую мову ў маіх дзяцей, каб яны не забываліся, адкуль яны, ведалі сваю гісторыю і культуру. Таму ўвесь час набываю штосьці па-беларуску, – распавядае жанчына. – Вельмі цешыць, што ў нас выходзіць столькі прыгожых кніг, якія прыемна трымаць у руках. Сёння тут ёсць кніга Светы Бень «Беспрацоўнае дрэва» – вельмі прыгожае выданне, я ў захапленні ад малюнкаў. Ну і тэма актуальная – я ўвесь час думаю, як мае дзеці перажываюць, што былі вырваныя з каранямі з радзімы. Вялікі дзякуй арганізатарам кірмашу, што ў нас ёсць такая выспачка беларушчыны».
«Тое, што выдаецца за мяжой, не цярпіць ад цэнзуры»
Тое, што наведвальнікаў шмат і нават больш, чым летась, адзначае каардынатарка Інстытуту беларускай кнігі Лілія Ільюшына:
«Нават нягледзячы на неспрыяльнае надвор’е людзі ідуць. Ужо прызвычаіліся, што ёсць беларускі стэнд, нас досыць проста знайсці, таму наведвальнікаў нямала. Увесь час хтосьці штосьці глядзіць».
Большасць сярод наведвальнікаў – беларусы, якія прыходзяць адмыслова, каб набыць кнігі на роднай мове. Хтосьці нават загадзя замаўляў і цяпер прыйшоў, каб забраць. Але падыходзяць таксама і ўкраінцы ды палякі, зазначае спадарыня Лілія:
«У нас ёсць кнігі на польскай мове, якія можна прапаноўваць палякам, і шмат хто з выдаўцоў добра размаўляе па-польску. Таму ў нас тут мультыкультуралізм. Прадстаўленыя беларускія выдавецтвы з Лондану, Прагі, Літвы, не так даўно ўзнікла выдавецтва ў Канадзе. Ёсць у нас і кнігі, надрукаваныя непасрэдна ў Беларусі, але пераважная большасць – гэта кнігі, выдадзеныя па-за межамі Беларусі, таму што нават калі проста палічыць колькасць незалежных выдавецтваў, то ў замежжы іх значна больш».
Калі ж казаць пра колькасць выдадзеных кніг, у тым ліку на беларускай мове, то ўнутры Беларусі іх выходзіць больш, аднак галоўнае пытанне не ў колькасці асобнікаў, а ў якасці, кажа прадстаўніца Інстытуту беларускай кнігі:
,,«На мой погляд, відавочна, што тое, што выдаецца за мяжой, не цярпіць ад такога цэнзурнага і палітычнага ціску, як унутры краіны».
Сярод навінак Лілія Ільюшына адзначае «Беспрацоўнае дрэва» Святланы Бень і «Слана» Сашы Філіпенкі. Але, маўляў, беларусы купляюць не толькі новыя выданні, але і ўжо вядомыя бестселеры, а таксама кнігі, надрукаваныя менавіта ў Беларусі, бо гэта «напамін пра радзіму».
«Час запаволенага дзеяння»
Выдавец Андрэй Янушкевіч адзначае, што для яго выстава прынесла плён ужо за два дні працы, бо за гэты час ён паспеў завесці некалькі добрых знаёмстваў з польскімі выдаўцамі, арганізатарамі выставаў у польскіх гарадах.
«Пакуль рана пра штосьці казаць, але мы будзем спадзявацца, што польскіх выдаўцоў зацікавяць творы беларускіх аўтараў, – кажа спадар Андрэй. – Я ведаю, што вельмі добрыя ацэнкі і меркаванні мае польскае выданне раману Евы Вежнавец «Па што ідзеш, воўча?». Усе мае польскія знаёмыя, якія прачыталі гэты твор, у захапленні. І нашая задача – рабіць усё магчымае, каб наладзіць камунікацыю, больш распавядаць пра сваіх аўтараў, пра феномен беларускай літаратуры. Бо, шчыра кажучы, галоўная праблема ў тым, што мы проста нябачныя. Мы незаўважныя, пра нас мала ведаюць. А сённяшні свет пабудаваны так, што мала выдаць кніжку, правесці прэзентацыю – трэба пастаянна грукацца ў дзверы, расказваць пра сябе, і з гэтага будзе нейкі плён».
Дзейнасць беларускіх выдавецтваў у выгнанні на сённяшні дзень Андрэй Янушкевіч ацэньвае як «час запаволенага дзеяння» і адзначае, што, на жаль, спадзяванні на хуткае фармаванне паўнавартаснага кніжнага рынку не спраўдзіліся. Ніводнае з выдавецтваў не пераадолела планкі дробнага бізнесу. У каталогах з’яўляюцца вельмі цікавыя пазіцыі, аднак агулам, на думку Янушкевіча, кніг выходзіць мала, што перадусім звязана са слабасцю фінансава-матэрыяльнай базы.
«Выдавецтвы самыя па сабе, кожны паасобку, мала што могуць зрабіць, бо адзін у полі не ваяр. Вельмі б хацелася, каб нашыя палітыкі і розныя дзеячы зразумелі, што кніга – гэта даволі танная і вельмі эфектыўная зброя ў змаганні за беларускі свет, беларускую культуру. Мы не павінны заставацца самі па сабе, а сёння гэта выглядае так. Калі на тую ж палітыку выдаюцца вялізныя грошы, то мы існуем толькі за кошт сваіх уласных унутраных рэсурсаў ці чытачоў. Калі ў нас купляюць кнігі, гэта дае нам магчымасць існаваць і рабіць новыя выданні. Але такімі тэмпамі, як цяпер, мы будзем гэты рынак фармаваць яшчэ сто гадоў, і, адпаведна, Лукашэнка будзе намі кіраваць яшчэ столькі ж. Мне вельмі хочацца, каб гэта нарэшце зразумелі».
Беларускія выдаўцы – у Польскай кніжнай палаце
Тым не менш выдавец адзначае, што да стэнду падыходзіць шмат людзей, і гэта дае адчуванне, што «плён ёсць і ўсё недарма».
«Шмат выдавецтваў выходзяць са стартамі продажаў новых кніг. Нашае выдавецтва зрабіла перавыданні класікі – Джэйн Остэн і Кена Кізі. Вельмі радуе, што выходзяць кнігі ў розных жанрах. Гэта і паэзія, і нон-фікшн, і мастацкая проза, і пераклады. Гэтая выстава – цудоўная нагода набыць цікавыя новыя кнігі і ўвогуле даведацца, што сёння ёсць у асартыменце беларускіх выдаўцоў», – рэзюмуе Андрэй Янушкевіч.
Напрыканцы другога дня кірмашу адбылося прыняцце васьмі беларускіх выдавецтваў у Польскую кніжную палату (Polska Izba Książki) – яе ганаровымі сябрамі зрабіліся: «Andrei Yanushkevich Publishing», «Czabor Publishing», Kamunikat.org, «Gutenberg Publisher», «Koska Books», «Мяне няма», «Полацкія лабірынты», «Słowianka».
,,«Для нас гэта вялікі гонар, што беларускія выдаўцы, якія працягваюць сваю дзейнасць у Польшчы, былі запрошаныя стаць ганаровымі чальцамі Польскай кніжнай палаты. Дзякуючы Польскай кніжнай палаце, сёлета на варшаўскім кніжным кірмашы мы можам правесці прэзентацыю перакладу на беларускую мову кнігі Ганны Краль «Апярэдзіць Госпада Бога». І гэта, а таксама тое, што людзі прыходзяць на кірмаш, цікавяцца, купляюць кнігі, азначае, што мы не дарма працуем», – адзначыла ў каментары «Белсату» старшыня беларускага ПЭНу Таццяна Нядбай.
Падчас сустрэчы з выдаўцамі была выкарыстаная традыцыя ПЭНу «Пустое крэсла», што сімвалізуе асобаў, якія не могуць прысутнічаць, бо застаюцца ў няволі, пазбаўленыя голасу. На сцэне стаялі два пустыя крэслы з партрэтамі палітзняволеных Уладзіміра Мацкевіча і Міколы Дзядка.
Таццяна Нядбай распавяла, што сёння ў Беларусі за кратамі ўтрымліваюцца як мінімум 35 людзей слова, а агулам з сектару культуры – як мінімум 163 палітзняволеныя, што складае 8 % ад агульнай лічбы палітвязняў у Беларусі.
Міжнародны кніжны кірмаш у Варшаве будзе працаваць да вечара нядзелі, 18 траўня. У суботу, 17 траўня, адбудуцца сустрэчы з Аляксандрам Карнаўхам, аўтарам кнігі «Халодныя землі», і з Евай Вежнавец (Святланай Курс) – аўтаркай аповесці «Па што ідзеш, воўча?», лаўрэаткай Прэміі Ежы Гедройця 2021 года, а таксама аўтограф-сесіі Аляксандра Ждановіча (Маляваныча), які прадставіць сваю кнігу «Казкі гарадскога парку», і Аляксандра Чарнухі, аўтара кнігі «Гвалт».
Больш падрабязна праграму апошніх двух дзён працы беларускага стэнду чытайце праз спасылку.
Ганна Ганчар belsat.eu
