Гісторыі

«Я ўвесь час кажу: святыя – сярод нас!» Мастачка Ксіша Ангелава – пра сваё «містычнае вар'яцтва», святыя абразы і святасць палітвязняў

Мастачка Ксіша Ангелава. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
Мастачка Ксіша Ангелава. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
podpis źródła zdjęcia

Мастачка Ксіша Ангелава напісала больш за тысячу партрэтаў беларускіх палітвязняў. Яна стварае іх штодзень, бо дала зарок намаляваць кожнага з іх. Піша ў тым ліку ў іканапіснай тэхніцы. «Можа, мяне аддадуць анафеме, але я малюся гэтым людзям, яны – святыя!» – кажа яна ў размове з «Белсатам». 200 партрэтаў з «Беларускага мартыралогу» Ксішы Ангелавай будуць выстаўленыя ў лабірынце на Эдынбургскім фестывалі ў жніўні. Мы можам дапамагчы мастачцы выканаць абяцанне і падтрымаць яе ў змаганні з цяжкай хваробай.

Пісьменнік Павел Анціпаў на прэзентацыі кнігі «‎Куда-нибудь приезжать что-нибудь делать и уезжать» у варшаўскай кнігарні Bukinistka. Варшава, Польшча. 15 лютага 2025 года. Фота: Белсат
«Наўрад ці яна выкліча яшчэ большы скандал…» Павел Анціпаў прэзентаваў у Варшаве сваю новую кнігу Рэпартаж

Калі Ксіша Ангелава задумваецца і адхіляецца злёгку ўбок, сустракаемся позіркам з Маці Божай. Абраз каля сцяны за спінай мастачкі. Божая Маці пільна прыслухоўваецца да нашай размовы. Так падаецца. Побач з ёй – палатно з анёламі. Пад іконай, на канапе, – партрэт аднаго з палітвязняў… Гаспадыня частуе нас гарбатай.

Ксіша Ангелава: – Так, называй мяне Ксіша. Гэтак мяне ў дзяцінстве называлі. Ангелава – сапраўднае прозвішча, па бацьку. Ён быў архітэктарам, але хіба былі ў ягоным родзе архірэі. Ну і цікава, што лёс прывёў мяне, Ангелаву, да іканапісу. Хоць я б тут усё да прозвішча не прывязвала, як Чэхаў у «Лашадзінай фаміліі» (смяецца).

А ўвогуле, ведаеш, я ж пачынала «Беларускі мартыралог», узяўшы ў якасці псеўданіму прозвішча свайго расстралянага дзеда Міканора Казіміравіча Ярашэвіча – першага рэктара БПІ (цяпер БНТУ – рэд.), якога ў 1923 годзе выслалі ў Сярэднюю Азію, а ў 1937 годзе расстралялі на асабісты загад Сталіна. У 1938-м расстралялі ягоных двух братоў і бацьку. І вось ягоным імем я падпісвала першыя партрэты палітвязняў «Беларускага мартыралогу», які, зразумела, існаваў і да майго цыклу – як сумны спіс ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў. І ў гэтым расстрэльным спісе мой дзед быў апошні, бо меў прозвішча на «Я».

«Я – блазан!..»


«Белсат»: – У 2011 годзе ў цябе знайшлі анкалогію. І ў 2011-м жа ты пачала вучыцца пісаць абразы. Ці існуе паміж гэтым узаемасувязь?

– Так, гэта звязана… Зараз я паспрабую ўспомніць. Ты хіба першы, хто гэта заўважыў. Было так: я прыйшла вучыцца іконе, і праз некаторы час у мяне знайшлі анкалогію. Амаль адначасова гэта адбылося. Хваробу я ўспрыняла так: о, цяпер я сапраўды буду гэтым займацца. Іконай.

Але слухай, нам увесь час казалі там пра маскоўскую школу, і я пайшла ў апазіцыю, бо хацела пісаць беларускія абразы. Гэта было насуперак і хваробе, і школе, якая змушала мяне адмаўляцца ад свайго. Я цалкам сышла ў апазіцыю, але гэта хіба мой заўсёдны стан – заўзятая апазіцыянерка. Нават цяпер. Мне сябры кажуць: ты штодзень пішаш партрэты палітвязняў, але гэта цябе абмяжоўвае як мастачку – можа, спыніся ўжо. А я не магу спыніцца, бо дала абяцанне. Я малюся і працягваю, і буду працягваць, насуперак усякаму нібыта здароваму сэнсу, бо маю свой унутраны сэнс. Дала зарок – і мушу працягваць. І кропка, мне гэтага дастаткова.

Цягам амаль чатырох гадоў я штодзень малюю партрэты палітвязняў. Гэта выклікае здзіўленне. І каб супрацьстаяць гэтаму здзіўленню, патрэбная ўнутраная рашучасць. Нават – блазанства, юродства. Я блазан. У сэнсе мастацкім і чалавечым.


– Блазанства ў хрысціянскай традыцыі мае асаблівы сэнс…


– Так. Але гэта яшчэ і мой унутраны парадак. Калі на мяне раптам панічныя атакі навальваюцца, я сядаю, пішу партрэт і супакойваюся.

Мастачка Ксіша Ангелава. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
Мастачка Ксіша Ангелава. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат

«Мая галерэя палітвязняў – гэта аб святасці»


– Твае абразы застаюцца ў Беларусі. У якіх храмах?

– Раней мы не казалі, бо баяліся нашкодзіць святару. А цяпер я магу назваць, бо святара нашага прыбралі адтуль праз паклёп. Айцу Аляксандру ўжо больш за 80, і ён замаўляў менавіта беларускую ікону. Дарэчы, ён быў ахрышчаны новапакутнікам Беларусі Уладзімірам Зубковічам, закатаваным у 1938-м. Дык вось, айцец Аляксандр пачаў афармляць царкву, а я працягнула. Гэта вядомая царква – на гары ў Ратамцы. Другая царква – у Рубяжэвічах, яна таксама вядомая. Рабілі там мазаікі, роспісы.


– Ты кажаш – беларускі абраз. Чым ён адрозніваецца ад маскоўскага?


– Калі пакажу, адразу зразумееш. Беларуская ікона – цёплая, чалавечная, натхнёная італьянскім Адраджэннем. Бо Беларусь заўжды была ў дыялогу з Еўропай у адрозненне ад Расеі, якая варожа ставіліся да любых сваіх суседзяў. А беларусы – натхняліся. Мы былі ў шчыльным кантакце. Беларусы шукалі натхнення, паважалі, а не будавалі межы. Былі адкрытыя да еўрапейскай культуры і ўвабралі яе ў сябе. І таму ўсе гэтыя барокавыя анёлкі такія жыццярадасныя, з ружовымі шчочкамі, такія (
цёпла пасміхаецца), што іх хочацца абдымаць.

Гэта, дарэчы, датычыла і нашых поглядаў на веру: не катуй сябе як чалавека грэшнага, а наадварот – паўстань, жыві, будзь шчаслівы. Мы нашчадкі гэтай філасофіі, і гэта ўплывала на абраз таксама, асабліва ў XVII
XIX стагоддзях. Такая ікона падтрымлівае чалавечнае ў чалавеку.

– Ксіша Ангелава піша анёла. Што адбываецца ў яе душы і ў галаве ў такія моманты?


– А ніякага кагнітыўнага дысанансу не адбываецца. Ведаеш, нават Багародзіцы ў мяне людскія на іконах. Іншыя заўважалі, што калі я з кімсьці ў добрых стасунках, то тых людзей можна пазнаць на маіх іконах. І я ўвесь час кажу: святыя – сярод нас! Не лічу, што яны на небе і зусім недасяжныя.

І таму я настойваю, што мая галерэя палітвязняў – гэта аб святасці. Прычым – незалежна ад таго, як чалавек трымаў сябе ў турме. Я ўвесь час кажу пра гэта, нават атэістам.
Алесь Пушкін – святы? Безумоўна! Ён асветнік, ён ахвяраваў сябе свядома.

– Чалавек, які таксама пісаў абразы…


– Так. Але я лічу, што і
Вікторыя Кульша, якую цяпер там забіваюць, ідзе тым самым пакутніцкім шляхам. І мы не мусім чакаць беатыфікацыі! Я магу маліцца гэтым людзям! І я раблю гэта! Можа, крамолу зараз скажу, за якую мяне аддадуць анафеме, але гэты чалавек сваім жыццём дасягнуў святасці…

У пакоі мастачкі Ксішы Ангелавай. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
У пакоі мастачкі Ксішы Ангелавай. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат

«Мартыралог» выставяць у лабірынце на Эдынбургскім фестывалі


– Колькі ўжо партрэтаў у «Беларускім мартыралогу»?

– Больш за тысячу. Раней мне дапамагалі іх падлічваць, але адпусціла гэта, бо займае шмат часу.
Учора Аляксандра Юруця пісала, ён вызваліўся год таму, а я даведалася пра катаванні ў дачыненні яго і не знайшла яго ў сваёй галерэі. Ну што ж, я абяцала маляваць усіх!

Разумею, што, можа быць, майго жыцця будзе недастаткова, а палітвязняў можа быць не на адно жыццё. Але гэта мяне не спыняе.


– А гэты партрэт, які ляжыць на канапе…


– Гэта партрэт
Яўгена Гармаша. Знайшла яго на «Дысідэнтах». Некаторых знаходжу на «Вясне», а некаторыя, бывае, самі пішуць мне і кажуць: ведаеце, а мяне ў вас няма. Я кажу, нічога, я выпраўлю, толькі скажыце мне два словы пра сябе, і я дапоўню. Бо я непаслядоўны чалавек – ні ў імёнах, ні ў лічбах не арыентуюся. Але гэта мусіць быць поўны архіў. Мастацкі.

– А дзе захоўваюцца працы?


– 200 партрэтаў цяпер выстаўляюцца ў Эдынбургу. Арганізатары выставы не адпускаюць мяне. Кажуць: людзі прыходзяць і прыходзяць. Калі адны здымкі, лічбы і магшоты – людзям балюча, яны не вытрымліваюць больш за хвіліну. А калі гэта па-мастацку апрацаваная рэч, яна не такая балючая. Некаторыя паглыбляюцца, пачынаюць даследаваць, скануюць QR-код, пераходзяць, пішуць лісты, дапамагаюць. Мне піша моладзь і з Глазга, і з Эдынбургу, адтуль, дзе ўжо была выстава.


– Партрэты «Мартыралогу» экспанаваліся ў Варшаве і Вільні. Цяпер Эдынбург, Глазга. Што наперадзе?

– Іх пакажуць на Эдынбургскім фестывалі ў Шатландыі, але ў незвычайным фармаце. Я раней нікому не распавядала пра гэты праект, каб не сурочыць, але ўжо можна. Шатландцы прапанавалі выставіць маю галерэю ў сапраўдным лабірынце. Тут такая метафара. Бо лабірынт – гэта турма насамрэч. І мы вяртаемся да міфалогіі, да міфу пра Тэсэя і Мінатаўра. Трэба вызваліць з турмы гэтых крыцкіх студэнтаў, эфебаў, і Тэсэй перамагае Мінатаўра. І там з'явіцца ніць Арыядны, якая нам вельмі цяпер патрэбная і за якую ўсе мы маем трымацца: яна нас абʼядноўвае, каб мы не гублялі салідарнасці, каб шукалі выйсця з гэтага лабірынту разам. У старажытнай Грэцыі ведалі, як гэта зрабіць, і я думаю, гэта вельмі мудра – зачапіцца за грэцкую міфалогію. Лабірынт – вельмі добрая метафара. Яна мяне не тое што натхняе, але надае цыклу новыя сэнсы. Разумееш мяне?

Мастачка Ксіша Ангелава. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
Мастачка Ксіша Ангелава. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат

– Вельмі прыгожая ідэя. Мінатаўр загіне. Ці дадаеш ты ў праект новыя працы?

– Канечне, пойдуць і новыя. Мне хочацца сведчыць і пра новых палітвязняў. Вы ж ведаеце, пакаранні ўзмацняюцца. Людзей з «хіміі» кідаюць у калоніі, з калоніі – у турму, з турмы – у ШІЗА, як Вікторыю Кульшу, і гэтак далей.

Я намагаюся выстаўляць партрэты, напісаныя цяпер. Бо ведаеш, ёсць пэўная… Не, не пракрастынацыя, а ёсць пэўнае пачуццё паразы. Бо калі я пачынала маляваць, то здавалася, што, як Эліза з казкі Андэрсэна, давяжу гэтую кашульку з крапівы – і яны ўсе будуць вызваленыя. Але цудаў не адбываецца…

Потым думала: ну мы ж працягваем, таму – пераможам. А цяпер – пэўнае адчуванне паразы, бо ўвесь сусвет варʼяцее. І калі гэта не працуе, трэба шукаць новыя формы.

Можа, я і слаба на ўсё гэта ўплываю, але пасля Шатландыі выставу чакаюць і ў Ірландыі, дзе таксама нас добра разумеюць. То бок гэта адгукаецца на міжнародным узроўні. У Лондане мне кажуць: а, вось дзеля чаго, мы зразумелі, – гэта арт. А я ім: «Не, не! Не дзеля гэтага! Гэта не пра арт – пра іншае. Гэта пра чалавечнасць, пра людзей, пра тое, як нам жыць сёння і як нам ставіцца да ўсіх гэтых навінаў». Вось, кажу, Вікторыя Кульша, адзін з першых партрэтаў маіх, стаіць сярод кветак, абарочваецца і глядзіць на нас. І я прачытала пра яе пятую галадоўку. І вось тады яны разумеюць: гэта пра тое, як быць чалавекам.

Бі-Бі-Сі піша пра Украіну, падаюць навіны лічбамі, лічбамі, лічбамі… А я сваёй галерэяй кажу: няма тут лічбаў! Гэта не лічбы – гэта людзі, у якіх ёсць семʼі, дзеці, бацькі. Я пішу іх на шпалерах. І я такім чынам вяртаю іх дадому.


«Гэта маё містычнае варʼяцтва»


– Цікава, дзе ў Польшчы, калі не сакрэт, здабываеш шпалеры?

– Іх тут няма, гэта праўда. Брала ў Лазенках (
Łazienki Królewskie – палацава-паркавы музейны комплекс у Варшаве. – рэд.), калі там працавала. Амаль год, але вымушаная была звольніцца, бо трэба было ездзіць на выставы «Мартыралогу». У Варшаве можна старыя шпалеры набыць. Але цяпер у мяне такая шляхетная папера з аднаго берлінскага выдавецтва, праўда кожны аркушык каштуе каля 1 еўра. «Хрысціянская візія», сябрам якой я зʼяўляюся, мінулай вясной набыла мне шпалеры, дык мне на цэлы год хапіла. Некаторыя ахвяруюць мне маркеры, бо гэта таксама такі расходнік, на які аддаеш больш, чым на алей.

– Партрэты палітвязняў малюеш маркерамі?


– Так, і маркерамі таксама. А калі застаецца тэмперная фарба пасля іконы, я п
ішу іх тэмперай. І тады гэта зусім блізка да іканапісу. Ікона пішацца некалькі слаёў: пачынаеш з цёмнага і – высвятляеш, высвятляеш, высвятляеш. Гэта як выйсце на святло. Вельмі сімвалічная рэч. Вось чаму я вельмі люблю маляваць палітзняволеных іканапіснай тэхнікай. Там турма, шэрае асяроддзе, праменьчык сонца не прабʼецца. Гэта вельмі балюча, бо цяжка ўявіць сабе такое.

Мастачка Ксіша Ангелава. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
Мастачка Ксіша Ангелава. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
Выступ паэта і перакладніка Віталя Рыжкова ў кінатэатры «Atlantic». Варшава, Польшча. 25 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
«Прэзентацыя» ў «Атлантыку». Віталь Рыжкоў абяцае выдаць другую кнігу вершаў і два музычныя альбомы Рэпартаж

– Сядаеш маляваць партрэт палітвязня. Ці патрэбны які рытуал?

– Натуральна. Калі малюю ў аўтобусе, – а малюю я ўсюды! – ці ў цягніку, ці ў трамваі, тады абыходжуся без рытуалаў, бо такія абставіны. Але калі ўдома – запальваю свечку. Я ж верніца, я хрысціянка. Я запальваю свечку, і яна дорыць нейкую сувязь. Бо я лічу, і гэта таксама, можа, нейкае маё містычнае вар'яцтва, што, калі мы называем іх імёны ці проста згадваем, яны гэта адчуваюць. Адчуваюць, можа, як нейкую невядомую ўнутраную падтрымку. Можа, ім у гэты час проста робіцца лягчэй. Вельмі веру ў гэта.

У дзяцінстве я часта шпацыравала непадалёку помніка геніяльнаму Якаву Зяльдовічу каля Інстытуту фізікі АН Беларусі. Ён распрацоўваў тэорыю касмічных струн: усё ў сусвеце вібруе і паддаецца пэўным законам. Касмічныя струны! А што мне яшчэ застаецца? Як яшчэ трапіць туды, да іх, да нашых палітвязняў?..

І чым больш людзей бачыць гэтыя партрэты, чым больш перапытвае, як правільна вымаўляць прозвішча Вікі Кульшы, бо літаральна сёння ранкам у мяне пытаўся пра гэта сябар з Англіі, – тым лепш. Гэта значыць – мы вібруем, наладжваем дыялог. І ён не можа не дасягнуць мэты. Веру ў гэта.


– «Дыялог» – хіба самае частае слова, якое ты ўжываеш у нашай размове. Падчас творчага акту спрабуеш уступаць у дыялог з прататыпамі?


– Не хацела пра гэта казаць, каб мяне куды не змясцілі (
смяецца). Але ж у Польшчы не змесцяць, дык скажу. Ёсць у мяне такое. Я, можа, больш чым трэба з імі размаўляю. Гэта бесперапынны дыялог, і не толькі падчас малявання. Трэба размаўляць, бо я не прасіла ў іх дазволу маляваць іхныя партрэты. А можа, каму не спадабалася б, як атрымалася. Але гэта знак, гэта не...

Яны могуць быць падобныя да сябе, але не гэтага я хачу дасягнуць. Напрыклад, у той жа Брытаніі мне кажуць: павесь больш знаных. А я кажу: слухайце, знанасць для іх – гэта што «by» – гэта Беларусь, а не Бельгія. Яны жывуць там на выспе. Украіна цяпер на парадку дня, але нават Украіна не мае голасу пасля трох гадоў вайны. І што тут казаць пра нашых палітвязняў? Яны не ведаюць. Яны не ведаюць нікога: ані знаных, ані нязнаных.

Партрэты палітвязняў аўтарства Ксішы Анёлавай. Фота: Белсат
Партрэты палітвязняў аўтарства Ксішы Анёлавай. Фота: Белсат

«Трохпакутнік: турма, тэатр, радзільня»


– Ты амаль пятнаццаць гадоў змагаешся з ракам. Увесь час на мяжы. Усведамленне гэтага ці дапамагае табе прарвацца праз нейкія ўнутраныя абмежаванні?

– Па-іншаму ставішся да жыцця. З падзякай і дабраславеннем, што ты ўвогуле прачнулася… Цяпер вось
«Bysol» збор зрабіў: Ксіша змагаецца з ракам. Але я цяпер не тое каб у рэмісіі. Мне выдалілі восенню міндаліну і частку гартані, мяне пракапалі, я прайшла хіміятэрапію. І трэба выдаляць далей, але тут захрасла, і мяне запісалі аж на 2026 год. І ты ў такім як бы чыстцы. Пакуль чакаеш, пераасэнсоўваеш усё са свайго жыцця. Ты ўжо зрабіў тастаменты, выбачыўся перад усімі…

І гэта жыццё з чыстага аркуша кожны дзень. А кожны дзень у мяне чысты аркуш, і ён прысвечаны палітвязням. Таму я забываюся пра сябе і думаю: а як жа людзі з такім станам трываюць у турме? Я тут такая ўразлівая, мне трэба кожныя тры хвіліны глытнуць вадзічкі, каб горла не перасыхала. А як яны там гэта зробяць?..

Ведаеш, гэта як у Франкла (
Віктар Франкл – аўстрыйскі псіхіятр, аўтар кніжкі «Усё ж сказаць жыццю так». – рэд.): у канцлагеры выжываюць тыя, хто згадзіўся на сёння і робіць усё, што можна зрабіць сёння і, калі магчыма, дапамагае іншаму, каму горш за цябе. І таму я дачакаюся гэтай цыталогіі сваёй і траплю ў рукі лекараў. Але я і ў лякарні першае, што зрабіла, выйшаўшы з наркозу, – узялася маляваць. Лекары здзівіліся, кажуць: «О, гэтая кабета будзе жыць!». Так што – буду жыць!

– Ці варта ўступаць у дыялог са сваім болем?


– Не! Гэта будзе няроўны дыялог. Калі вучыўся першай дапамозе, ведаеш, што боль усё роўна перакрычыць цябе… Лепш, мне падаецца, адхінуцца ад болю, забыцца на яго, або… Я вельмі тут веру ў чалавечы стан, калі мы гарым нечым. Так, гарым. Напрыклад, лёсам іншага. Калі гарым, калі вельмі ўключаныя ў гэта – тады перамагаем боль.


– А ведаеш, мяне абязбольваюць некаторыя месцы ў Варшаве. А ты жывеш у файным месцы – паміж кінатэатрам «Ілюзіён» і Новым тэатрам…


– Ага, культавыя. А яшчэ турма на Ракавецкай непадалёку, і я хаджу туды маліцца за нашых палітвязняў. Там палітычных яшчэ ў 1954-м расстрэльвалі. І калі ўжо пра месцы казаць, то я ж нарадзілася ў радзільні № 1 у Менску, на Валадарскага – насупраць Пішчалаўскага замку. А побач – Горкаўскі тэатр. І я ж акторка з першай адукацыі. Таму ў мяне трохкутнік такі. Трохпакутнік: турма, тэатр, раддом.


– І ў радзільні – анёлы Ангелавай…


– Яны ўсюды. І ў радзільні, так. Бо хто ж дзяцей прыносіць? Анёлы.

Мастачка Ксіша Ангелава. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
Мастачка Ксіша Ангелава. Варшава, Польшча. 30 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
Сустрэча з пісьменнікамі Альгердам Бахарэвічам і Юліяй Цімафеевай у Музеі вольнай Беларусі. Варшава, Польшча. 8 красавіка 2025 года. Фота: Белсат
«Я ўжо двойчы яе прадказаў». Аўтар славутага раману «Сабакі Еўропы» прадракае яшчэ адну вялікую вайну Рэпартаж

«Малюся за іх вяртанне да чалавечнасці»


– Калі б табе прапанавалі сыграць у кіно ці ў тэатры ролю палітзняволенай – згадзілася б?

– Так, я лічу мы абавязаныя любымі сродкамі сведчыць пра іх. Гэта нашая мэта. Любымі! Абы нікому не нашкодзіць. Насамрэч я няшмат здымалася і грала. Самая блізкая мне роля, і самая галоўная, якую мела, – Антыгона. Антыгона, якая паўстае супраць цара і пачынае сведчыць аб чалавечнасці.


– Ты Антыгона?


– Так. Грала яе і ў сваім дыпломным спектаклі, і ў Варшаве год таму, у Вольскім цэнтры. Гэта была антытрагедыя, і мы зрабілі яе разам з беларускімі акторамі і рэжысёрамі. Зрабілі як квест аб турме. Гледачы ў нейкі момант стаялі ў «ластаўцы» тварам да сцяны. Гэта быў дастаткова балючы досвед. Адзін раз толькі паказалі. Але я лічу, што выкарыстанне грэцкай міфалогіі – красамоўнае для людзей, якія паглыбляюцца ў Беларусь. Яны бачаць: дык вось, аказваецца, якой глыбіні гэтая трагедыя! Дык гэта аб гэтым? Тады – зразумела. І мы адказваем: так, гэта акурат пра гэта.


– Ксіша, у адным з інтэрв'ю ты прызналася, што молішся не толькі за палітвязняў, але і за іх катаў…


– Ведаеш, я не за іх малюся. Малюся за іх вяртанне да чалавечнасці.


– Малітва і прабачэнне, але – не помста?


– Вострае пытанне. Абавязковы суд над імі. Не помста, а суд. Нюрнбергскі працэс. І я малюся аб іх вяртанні да чалавечнасці, бо мне кажа так мой Бог. Гэта не азначае, што мне не хацелася б іх разарваць на часткі за Вікторыю Кульшу і за іншых. Я не магу дараваць ім катаванняў бязвінных, але – малюся. Малітва не робіць мяне горш, а помста – робіць. Не хачу пераўтварацца ў пачвару, якая прагне помсты. Судзіць, разглядаць кожную справу, архіваваць. І ўсё рабіць паводле закону.


– Твой «Беларускі мартыралог» – мастацкі архіў, які таксама сведчыць цяпер і будзе сведчыць потым аб сіле і святасці беларускіх палітзняволеных. Стрымаеш абяцанне і напішаш усіх?


– Няхай яны ўсе выйдуць ужо сёння. Ці заўтра. І тады мне застанецца, я падлічыла, нейкіх пару гадоў працы, каб намаляваць усіх (
усміхаецца). І нават калі я не ўплываю на сёння, то дзеці калісьці пабачаць гэтую велізарную колькасць партрэтаў і скажуць: ніколі зноў!

– Стварыла, можна сказаць, сапраўдную царкву святых палітвязняў.

– Так, але ўсё разам ужо будзе вельмі цяжка пабачыць. Спатрэбяцца хіба нейкія самалётныя ангары, каб выставіць усё ў адным месцы.


– Змясціла б ты сярод іх і свае абразы з Маці Божай?


– Безумоўна! Маці Божая і так ужо сярод іх. Рамана Бандарэнку я напісала на дошцы – як святога. Зрабіла алтарык у сваім пакойчыку. Хадзем пакажу...


Размаўляў Зміцер Міраш belsat.eu

больш па гэтай тэме

Глядзіце больш
Item 1 of 4

апошнія

Item 1 of 10