Беларуская мова вырвалася з-пад кантролю ўладаў Беларусі

HTML5 YouTube

Мікіта Мелказёраў распытаў грамадскую актывістку Алану Гебрэмарыям, навошта яна адмовілася ад кар’еры стаматалагіні на карысць беларускай культурнай дыпламатыі.

«На самой справе ёсць розныя галіны дыпламатыі. У тым ліку самая простая, якой займаешся ты, Мікіта, я і хлопцы з каманды «Мова нанова», якія нас здымаюць, і астатнія людзі. Гэта культурная дыпламатыя, гэта дыпламатыя, калі ты прасоўваеш нейкі вобраз Беларусі ў замежныя краіны», – тлумачыць Алана.

Падрабязней пра гэты від дыпламатыі, а таксама пра тое, як беларуская мова вырвалася з-пад кантролю лукашэнкаўскіх уладаў – у размове Мікіты і Аланы.

У граматычнай… даруйце... правапіснай частцы Віктар Шукеловіч расказаў… вой, зноўку... распавёў пра Яна Станкевіча (1891–1976), бацьку-заснавальніка беларускага пурызму… ат, халера!.. моўнай чысціні, во!

Сутнасць пурызму заключаецца ў ачышчэнні мовы ад чужародных элементаў і замене іх на родныя. На практыцы часцей за ўсё пурызм рэалізуецца ў выцісканні тых моўных элементаў, якія былі пазычаныя з той мовы, што пагражае існаванню мовы роднай. У нашым выпадку і менавіта сёння перш за ўсё пурызм накіраваны на расейскую мову з мэтай абараніцца ад гвалтоўнай русіфікацыі, якая панавала ў ХХ ст. і цяпер зноўку набірае сілу.

Прычым часам замяняюцца не толькі непажаданыя расяізмы (кшталту драбяза замест мелачоўка; вобшук, ператрус замест вобыск, гатоўка замест налікоўка), але і агульная ці інтэрнацыянальная лексіка, уласцівая ў роўнай ступені беларускай і расейскай мовам (зараз замест цяпер, чыннік замест фактар).

Дарэчы, калі вам цікава, якім цікавым словам пурысты называюць футбол, паглядзіце адно з мінулых выданняў нашай праграмы:


Ян Станкевіч, беларускі лінгвіст, моўны інжынер, які, абапіраючыся на чэшскі досвед, паслядоўна ішоў да стварэння «чыстай беларускай мовы». Ён аддаваў перавагу жывой беларускай стыхіі, замяняючы інтэрнацыяналізмы і агульную з расейскай і польскай мовамі лексіку блізкімі да народных формамі, словамі і выразамі, а таксама наватворамі і калькамі, створанымі на ўзор народных словаў: мусова – ‘патрэбна’, надзіць – ‘прывабіць’, прыгатова – ‘падрыхтоўка’, зацеміць – ‘заўважыць’, паймо – ‘панятак’, самагук – ‘галосны’, сугук – ‘зычны’.

Дарэчы, ведаеце, чаму Станкевіча часта называлі Янка-спадар? Бо менавіта ён на замену пана і пані ўвёў у мову звароткі спадар, спадарыня, якімі мы сёння карыстаемся надзвычай шырока. Станкевіч таксама заклікаў беларусаў выкарыстоўваць свае формы назваў гарадоў: Менск, Слуцак, Горадня.

Станкевіч адрынаў тэзіс пра існаванне так званай агульнай калыскі ўсходнеславянскіх моваў і выводзіў беларускую беспасярэдне з праславянскіх дыялектаў. Першы поўны пераклад «Святой Бібліі» ў ХХ стагоддзі таксама зрабіў ён.

Мара Янкі Статкевіча пра ідэальную беларускую мову так і засталася марай, але ягоны сістэмны падыход і моватворчыя здабыткі дасюль маюць бясспрэчны ўплыў на сучасную беларускую мову.

Адукацыйную праграму «Мова нанова» глядзіце на тэлеканале «Белсат» праз спадарожнік «Астра 4A» (ранейшая назва «Sirius 4»), онлайн, на YouTube-канале «БЕЛСАТ LIFE» або на нашай старонцы ў закладцы «Праграмы».