Беларуская рада культуры прааналізавала свае мінулыя даследаванні і паразмаўляла з творцамі, якія працуюць у Беларусі, каб апісаць цяперашні стан культуры ў краіне. Выснова Рады культуры такая: за 5 гадоў змянілася ўсё.
Паводле Рады культуры, цяпер Беларусь «выглядае краінаю, што паступова прадаюць ідэалагічна, інфармацыйна і інфраструктурна». Расея дамінуе ў культурнай прасторы Беларусі, амаль цалкам заняла музычны і кніжны рынак, у кіно беларускія фінансы і інфраструктура працуюць на Расею.
У Беларусі пануе цэнзура, адзначае Рада культуры. Трэба не толькі ўзгадняць кожную імпрэзу з уладамі, але і падаваць спіс удзельнікаў са спасылкамі на сацсеткі. Калі на кімсьці «стаіць птушачка» ад Камітэту дзяржаўнай бяспекі, выступ не дазваляюць. Адмяняюць не толькі «заходнія» Гэлаўін і Дзень святога Валянціна – нават Купалле ў Дудутках адмянілі. Дзеюць таксама самацэнзура і страх.
Прыбыткі арганізатараў і артыстаў істотна знізіліся. Грошы зарабляюцца пераважна на расейскай аўдыторыі. Імпрэзы праводзяцца збольшага праз пасярэднікаў, якія маюць на тое афіцыйнае права.
Новыя творцы з’яўляюцца, але яны не ведаюць папярэднікаў і кантэксту, для іх адсутнічае крытыка, няма магчымасцяў для росту і абмену досведам. Губляецца памяць пра вядомых творцаў, бо хтосьці з’ехаў, хтосьці пад забаронаю.
Ствараць штосьці па-беларуску рызыкоўна, але на беларускамоўныя прадукты ёсць попыт, нават бізнес цікавіцца беларускай мовай як адметнасцю. Дзяржава спрабуе выкарыстоўваць нацыянальную мову для стварэння правільнай «паспяховай» карцінкі.
Дзеячы культуры камбінуюць розныя стратэгіі самазахавання: часткова прыпыняюць творчасць ці працуюць павольна, падладжваюцца пад уладу ці імітуюць лаяльнасць, працуюць на замежжа або адкрыта працуюць на ўладу.
У Беларусі творцы маюць патрэбу ствараць калі не для шырокай аўдыторыі, то хаця б для самога факту стварэння. Яны чакаюць непублічнага падтрымання творчасці і ментарскай дапамогі для ўнутраных ініцыятываў, фіксацыі штодзённасці і назапашвання культурнай памяці, садзейнічання кантактам з беларусамі за мяжою і запрашэння замежных адмыслоўцаў у Беларусь, выдання важных кніг без дзяржаўных датацыяў і рэалізацыі праектаў вакол традыцыйнай культуры.
,,«Нягледзячы на страх і падзелы, унутры краіны засталося шмат тых, хто працягвае трымаць культуру жывой, – піша Рада культуры. – Ім патрэбныя не толькі рэсурсы, але і надзея, што пра іх памятаюць і іх гатовыя слухаць».
Беларускі ПЭН раней апублікаваў маніторынг парушэнняў правоў чалавека ў сферы культуры за 2024 год. Старшыня Беларускага ПЭНу Таццяна Нядбай у каментары «Белсату» канстатавала: паляпшэння сітуацыі не назіраецца. Наступствы рэпрэсіяў – эміграцыя творцаў і зніжэнне мастацкага ўзроўню прадуктаў, бо ўлады зацікаўленыя не ў свабоднай творчасці, а ў прапагандысцкім кантэнце, і ўсталёўваюць ідэалагічны кантроль. Разам з дэградацыяй культурніцкага прадукту адбываецца ўзмацненне прысутнасці ў культурным і ідэалагічным жыцці Беларусі расейскай культуры і «русского мира», што«фактычна займае гэтае месца, якое вызваляецца ад якаснай беларускай культуры ўнутры Беларусі».
З другога боку, сацыёлагі бачаць, што, нягледзячы на розніцу ў палітычных поглядах і працяглыя рэпрэсіі, у беларусаў дагэтуль застаецца шмат таго, што іх яднае паміж сабою. Як для свядомых беларусаў, так і для савецкіх, і для тых, хто фармуецца, уласцівае добрае стаўленне да тых, хто развівае і пашырае беларускую культуру і мову, размаўляе па-беларуску. І нават русіфікаваныя і абыякавыя не ставяцца да гэтага негатыўна, больш нейтральна. Беларусаў яднае любоў да твораў Янкі Купалы і Якуба Коласа, да музыкі «Песняроў» і да смаку дранікаў ці цукерак «Камунаркі».
Алесь Наваборскі belsat.eu
