З сакавіка па травень у Беларусі праходзіць прызыў на вайсковую службу. Адбываецца гэта ва ўмовах, калі краіна ўсё мацней прывязваецца да Расеі, якая ваюе з Украінай і плануе супольныя з беларускім войскам вучэнні сёлета. Пры гэтым легальных магчымасцяў не служыць у беларусаў усё менш. «Белсат» з дапамогай экспертаў паспрабаваў адказаць на пытанні, наколькі бяспечна сёння служыць у Беларусі. І што рабіць тым, хто непакоіцца, што яго могуць паслаць пасля на вайну.
У Беларусі праходзіць вясновы прызыў на тэрміновую вайсковую службу і службу ў рэзерве. Паводле ўказу Аляксандра Лукашэнкі, плануецца прызваць у сакавіку–траўні грамадзянаў Беларусі мужчынскага полу, якім да дня прызыву споўнілася 18 гадоў і якія не маюць права на адтэрміноўку, якія страцілі права на яе, а таксама на службу ў рэзерве – студэнтаў першага курсу сельскагаспадарчых ВНУ, якія маюць права на адтэрміноўку ад прызыву для прадаўжэння адукацыі і выказалі жаданне прайсці такую службу.
Небяспека вучэнняў «Захад-2025»
Вадзім Кабанчук, прадстаўнік Аб’яднанага пераходнага кабінету (АПК) у пытаннях абароны і нацыянальнай бяспекі, адзначыў у каментары «Белсату», што войска ніколі не было бяспечным месцам. Нават у мірныя часы здараюцца няшчасныя выпадкі, смерці на вучэннях, здарэнні са зброяй – «заўсёды ёсць месца на памылкі». Цяпер жа небяспекі дадае шчыльная супраца ўладаў Беларусі і Расеі, а таксама запланаваныя на 2025 год супольныя вучэнні «Захад».
,,«Мы ведаем, якія зараз пагадненні заключаныя паміж рэжымам Лукашэнкі і Расейскай Федэрацыяй, якая знаходзіцца ў вайне супраць Украіны. Мы ведаем, што сёлета плануюцца вучэнні. Мы ведаем, што вайскоўцы Украіны і Еўропы разглядаюць збройныя сілы Беларусі як складовую частку збройных сілаў Расейскай Федэрацыі», – сказаў Кабанчук.
На яго думку, пытанне бяспекі службы ў беларускім войску «досыць рытарычнае».
«З аднаго боку гэта ганаровы абавязак кожнага мужчыны, які падлягае вайсковаму прызыву, прайсці тэрміновую службу. З другога боку мы бачым, што краіна фактычна аднаўладна кіруецца самаабвешчаным дыктатарам, які з'яўляецца фактычна марыянеткай пуцінскага рэжыму», – адзначыў прадстаўнік АПК.
Кабанчук падкрэсліў, што «залезці ў галаву Пуціну», каб даведацца ягоныя планы на вайну, немагчыма. Паводле яго, можна толькі канстатаваць, што Расея «хоча знішчыць Украіну», а спробы замірэння не даюць плёну:
«Да чаго гэта прывядзе, пакажа час, але трывожная інфармацыя пра вучэнне. Калі мы праводзім аналаг з 2022 годам, то ўварванне з боку Беларусі пачалося таксама з вучэнняў вайсковых. Таму час загрозлівы».
«Армія можа згуляць пазітыўную ролю»
Кабанчук адзначыў, што ў вайскоўцаў, якія атрымаюць загад, напрыклад, рухацца ў бок Украіны, ёсць розныя механізмы, як гэты загад не выканаць ці яго сабатаваць, у тым ліку паводле здароўя або праз паломку тэхнікі. Тым не менш, ён прызнаў, што наўпрост адмовіцца ад выканання загаду ў войску вельмі няпроста – «трэба спадзявацца на асабістую кемлівасць, на той набор дзеянняў, якія можа дазволіць сабе баец у гэты час».
«Я не магу сказаць, што не ідзіце служыць у беларускую армію, бо армія – гэта атрыбут незалежнай дзяржавы. Нават такой квазінезалежнасці, якая ёсць у Беларусі. У пэўным сцэнары беларуская армія можа згуляць пазітыўную ролю ў гісторыі Беларусі», – сказаў прадстаўнік АПК, прывёўшы прыклад Сірыі, дзе мясцовае войска ў значнай ступені перайшло на бок паўстанцаў або не супраціўлялася ім, што ў выніку спрычынілася да падзення рэжыму аль-Асадаў.
Кабанчук адзначыў, што ў АПК ёсць пэўныя напрацоўкі на выпадак магчымага ўцягвання Беларусі ў вайну, але пакуль іх вырашана не агучваць.
Атрымаць адтэрмінаванне ўсё цяжэй
Юрыст сэрвісу дапамогі прызыўнікам «Povestka.pro» Максім адзначыў, што за апошнія гады ў Беларусі істотна зменшылася магчымасць легальным чынам атрымаць адтэрмінаванне ад службы ў войску.
Усё пачалося з 2019 года, калі змянілі тэрміны абскарджання рашэння папярэдняй камісіі з 30 да 7 дзён. Потым прыбралі адтэрмінаванне для працягу адукацыі: калі раней можна было вучыцца да 27 гадоў па чарзе ў каледжы, універсітэце, магістратуры і аспірантуры, то пасля пакінулі толькі аднаразовае адтэрмінаванне ў вочнай форме навучання. Затым прыбралі адтэрмінаванне і для тых, хто навучаецца за мяжой. А ў 2023 годзе былі ўнесеныя змены і ў спіс хваробаў.
,,«Як плявок у твар усім прызыўнікам, бо ёсць шмат людзей з хранічнымі захворваннямі. Яны з імі жывуць, але проста не звяртаюцца да лекара, бо ведаюць, як купіраваць сімптомы, боль. Але расклад хвароб з 2023 года патрабуе проста частату зваротаў, напрыклад, лячэнне ў стацыянары, беспаспяховасць лячэння», – расказаў юрыст.
Апроч таго, сталі пераглядаць падставы для адтэрмінавання паводле здароўя тым, хто ўжо атрымаў вайсковы білет, бо быў зменены расклад хваробаў. Шмат з іх праз гэта былі прызнаныя годнымі да вайсковай службы.
«Плюс у красавіку 2024 года прыбралі з пераліку мерапрыемстваў прызыву два словы – «медычнае абследаванне». То бок, яно больш не зʼяўляецца мерапрыемствам прызыву.
Гэта значыць, ты ідзеш на медычны агляд, але цябе не абавязаныя накіроўваць на медабследаванне праз твае скаргі. Калі ты не прынёс стос меддакументаў менавіта так, як трэба для нягоднасці, то ніхто не будзе табой займацца», – падкрэсліў Максім.
Да таго ж змянілася адказнасць за парушэнне абавязкаў вайсковага ўліку: штраф павялічыўся з трох да 25 базавых велічыняў (цяпер – 1050 рублёў).
У ваенкаматах цяпер перабор
Рабілася гэта праз недахоп прызыўнікоў. А ў выніку вясной 2024 года атрымаўся нават перабор прызыўнікоў. Праз гэта частку тых, каго прызналі годнымі да вайсковай службы, перанеслі на восеньскі прызыў. Тое самае адбылося і ў восень з пераносам прызыўнікоў на вясну 2025 года.
«І гэтай вясной таксама будзе 100 % перабор», – адзначыў юрыст.
Паводле яго, часам прызыўныя камісіі могуць самі выдаць накіраванне на медычнае абследаванне, калі бачаць, што ў чалавека праблемы са здароўем, у тым ліку каб не браць на сябе лішнюю адказнасць. Але ў цэлым стаўленне да прызыўнікоў пагоршылася.
«Да 2020 года, калі ты падаеш скаргу ў суд, прызыўная камісія перад табой сцелецца: калі ласка, забярыце скаргу, мы пастараемся гэта ўладзіць і гэтак далей. Суддзя слухаў прызыўніка ў судзе, прасіў прызыўную камісію памаўчаць – паважліва было. Пасля 2020 года суддзя глядзіць на прызыўніка як проста на нікчэмнасць, а прызыўная камісія проста смяецца і ўсё. Ім усё роўна абсалютна», – заявіў Максім.
Галоўнай праблемай большасці прызыўнікоў Максім назваў тое, што яны «не ведаюць заканадаўства і не спрабуюць даведацца». Ён раіць ім азнаёміцца са сваімі правамі і заканадаўствам, у тым ліку на бясплатным форуме для прызыўнікоў povestka.online, дзе ёсць у тым ліку і ўзоры скаргаў. А таксама загадзя рыхтавацца да прызыву, не чакаючы позвы, у тым ліку правяраць здароўе. Таксама суразмоўца раіць весці камунікацыю з прызыўнымі камісіямі пісьмова, пісаць скаргі, каб атрымліваць абгрунтаваныя заканадаўствам адказы.
Што датычыць нелегальных спосабаў «адкасіць», як то знайсці знаёмага лекара ці адмыслова псаваць здароўе пад нейкі дыягназ, то тут ужо кожны дзейнічае «на ўласную рызыку», сказаў суразмоўца. Да таго ж, дадаў ён, такія спосабы могуць не даць жаданага выніку.
З’ехаць ці адслужаць?
Ухіленне ад мерапрыемстваў прызыву на вайсковую службу караецца штрафам, арыштам, абмежаваннем волі да двух гадоў або пазбаўленнем волі на той жа тэрмін. Калі гэта зроблена шляхам наўмыснага нанясення сабе цялеснага пашкоджання, сімуляцыі захворвання, падробкі дакументаў ці іншага падману, то прызыўніку пагражае абмежаванне волі да пяці гадоў пазбаўлення волі.
Уладзімір Жыгар, прадстаўнік арганізацыі «BELPOL», у сваю чаргу адзначыў, што «цяпер у сувязі з сітуацыяй, якая склалася ў Беларусі, значна бяспечней адслужыць тэрміновую службу, чым планаваць і (самае складанае) выконваць мерапрыемствы па ўхіленні ад яе, калі няма законных падстаў для гэтага».
Тым жа, хто ведае дакладна аб тым, што будзе ўцягнуты ў непасрэдны ўдзел у ваенным канфлікце або «баіцца не выстаяць пад напорам ідэолагаў», Жыгар прапануе атрымаць судзімасць за ўхіленне ад вайсковай службы ці іншае агульнакрымінальнае злачынства. Праўда, падкрэслівае ён, гэта не гарантуе таго, што вас не змусяць удзельнічаць у баявых дзеяннях. Апроч таго, варыянтам можа быць выезд за межы краіны.
Тым жа, хто ўсё ж уступіць у баявое сутыкненне, прадстаўнік «BELPOL» раіць здавацца ў палон, нягледзячы на пагрозы крымінальнай адказнасцю з боку ідэолагаў.
Таксама Жыгар заклікаў улічыць тое, што пры ўцягванні Беларусі ў непасрэдны ўдзел у ваенных дзеяннях, на вайну пашлюць не толькі «тэрміновікаў», але і вайсковаабавязаных запасу. Пры гэтым, падкрэсліў ён, для апошніх верагоднасць прыцягнення да ўдзелу ў вайне будзе нават вышэйшай, чым для вайскоўцаў тэрміновай службы.
Макар Мыш belsat.eu
