Надвор’е мінулага зімовага сезону выдалася зусім не зімовым. Кажуць, глабальнае пацяпленне ідзе напоўніцу. Але фінансавыя завірухі, што апошнімі месяцамі скаланулі беларускія дэмакратычныя сілы, здаецца, цалкам наталілі смагу да такога звыклага ў нашым рэгіёне калючага маразца. «Куды падзеліся заходнія грошы, выдаткаваныя на падтрыманне Беларусі?» – задалася пытаннем у расследавальніцкім сікўэле журналістка «Белсату» Кацярына Гардзеева.
Аддамо даніну павагі менавіта грамадскасці і адказнай журналісцкай грамадзе за такія пытанні. Можам сказаць, што зломленая абыякавасць беларусаў да асаблівасцяў шматгадовага функцыянавання палітычных сілаў, якія пазіцыянуюць сябе ў якасці альтэрнатывы дыктатарскаму рэжыму. Назапасіўшы досвед грамадзянскай актыўнасці ў 2020 годзе, людзі зразумелі сваю моц. Сталася фактам: грамадства пасталела, навучыўшыся задаваць нязручныя пытанні.
Чорны лебедзь ад Доналда Трампа ў выглядзе маланкавага закрыцця агенцыі USAID толькі дадаў вугалю ў дыскусію наконт эфектыўнасці выкарыстання шматгадовага фінансавання на будаванне трывалых, запатрабаваных у беларускім грамадстве структураў.
З пункту гледжання рынкавай эканомікі, разважанні пра якую мы часцяком чуем ад прадстаўнікоў беларускіх дэмакратычных сілаў, у такіх умовах натуральным чынам адбыліся б прынамсі дзве рэчы: банкруцтва неэфектыўных інстытуцыяў альбо кансалідацыя адпаведных сектараў.
Банальнае стварэнне працоўных месцаў, каб «пераседзець завіруху» за мяжою, не толькі не мае доўгатэрміновай перспектывы для Беларусі, але і непазбежна назапашвае карупцыягенныя элементы.
Відавочна, выклікае пытанні парадыгма, калі нават, напрыклад, флагманскія асацыяцыі, як БАЖ, замест таго каб браць на сябе ролю фасілітавання рэкламы ў альтэрнатыўных медыях, строга зазначаюць на сваіх рэсурсах: «Мы не размяшчаем рэкламы. Просім не звяртацца наконт гэтага». Здавалася б, логіка працуе ў цалкам адваротным кірунку: заклік да супрацы ў рэкламных пытаннях павінен быць буйнымі літарамі вісець у топе сайту побач з прапановаю рабіць данаты…
,,У гэтай сітуацыі ўзнікае дылема, як вызначыць эфектыўнасць праектаў, якія паглынаюць крытычна лімітаваную замежную дапамогу. Дзе ж нам шукаць свой дэпартамент эфектыўнасці ва ўмовах, калі нават няма ніякага ўцямнага разумення сістэмы размеркавання рэсурсаў?
Адказ прыходзіць з аблюбаваных дэмакратычнымі сіламі за апошнія гады схілаў фешэнебельнага швейцарскага курорту гораду Давос. У пачатку новага года апублікавалі супольны даклад Берлінскага ўрадавага тэхналагічнага цэнтру і сусветна вядомай кансалтынгавай кампаніі «Capgemini» пад эгідаю Міжнароднага эканамічнага форуму «Уплыў тэхналагічнага кірунку GovTech на глабальную супольнасць: Магчымасць вартасцю $ 9,8 трыльёна» («The Global Public Impact of GovTech: A $9.8 Trillion Opportunity»).
Такая каласальная сума, вынесеная ў назву справаздачы, сведчыць пра надзвычайную важнасць і перспектыўнасць сферы дзяржаўнага кіравання з дапамогаю сучасных тэхналогіяў. Даследнікі прыводзяць прыклады імплементацыі сістэмаў GovTech-менеджменту не толькі развітых Нямеччыны, Бахрэйну ці Малайзіі, але і партнёра Беларусі з СНД – Азербайджану. Нават вельмі небагатая афрыканская краіна Руанда здольная паказаць свае найлепшыя практыкі ў выкарыстанні платформы IremboGov. А прыклад Украіны дэманструе, што такія рашэнні, як «Дія», могуць адыгрываць вызначальную ролю нават ва ўмовах вайны.
Улічваючы, што адным з драйвераў беларускага рэфарматарскага руху 2020 года стаўся менавіта IT-сектар, выглядае цалкам натуральным і магчымым стварыць сістэму кантролю ды празрыстай справаздачнасці грамадзянскіх ініцыятываў і праектаў, што працуюць за кошт фінансавай дапамогі беларускаму народу.
Найбольш лагічным можа быць выкарыстанне ўжо існай платформы «Новая Беларусь», дзе можна вылучыць адпаведны раздзел для публікацыі ўсёй справаздачнасці кожнай з беларускіх ініцыятываў і некамерцыйных арганізацыяў, што маюць дачыненне да такога фінансавання.
Звычайная практыка ў такога кшталту публічным раскрыцці інфармацыі – таксама публікацыя фінансавага забеспячэння асобаў, якія маюць значны ўплыў на дзейнасць структуры. Такім чынам, можна было б пабачыць і ў агрэгаваным выглядзе, і ў індывідуальным парадку, колькі і куды выдаткоўваецца грошай, і зрабіць высновы наконт эфектыўнасці размеркавання рэсурснай базы.
,,У сваю чаргу гэта магло б стаць і першым крокам да таго, каб грамадства нарэшце пабачыла і асабістыя дэкларацыі тых палітычных гульцоў, хто прэтэндуе на якое-колечы лідарства ў беларускім дэмакратычным руху.
На сёння, калі пераважная большасць грамадзянскага сектару застаецца ў замежжы, рызыкі раскрыцця інфармацыі рэжымам у Беларусі выглядаюць увогуле незразумелымі. А ўлічваючы тое, што такая справаздачнасць альбо публікуецца ў рэестрах адпаведных краінаў, падаецца донарам або – згадайма прыклад апошніх гучных зліваў – наўпрост перадаецца ў рукі супрацоўнікам лукашэнкаўскіх спецслужбаў, хаванне яе ад беларусаў выглядае неяк незразумела. Напэўна, менавіта беларусы вартыя лепшага.
Лёс склаўся такім чынам, што сёння дэмакратычныя сілы маюць выдатную магчымасць прадэманстраваць не ў тэорыі, а на практыцы тое, што з сябе будзе ўяўляць Новая Беларусь, калі «мы пераможам». Пагатоў напаўненне сэнсамі грамадскага кантролю створанага «ўраду ў выгнанні» магло б быць добрым кейсам для адмыслоўцаў дзяржаўнага кіравання Новай Беларусі.
