Штогод да Дня Волі 25 сакавіка беларусы ладзяць мітынгі, шэсці, канцэрты і іншыя імпрэзы. Цягам больш як 30 гадоў акцыі праводзіліся ў Менску ды іншых беларускіх гарадах нават тады, калі гэта было вельмі небяспечна. Пасля пачатку масавых рэпрэсіяў у 2020 годзе мітынгі адышлі ў замежжа. А ці патрэбныя яны ўвогуле? Ці маюць рацыю тыя, хто кажа «навошта вы ходзіце – нічога ж не змяняецца»? Задалі гэтае пытанне беларусам, якія шмат гадоў удзельнічалі ў акцыях на радзіме, а цяпер працягваюць гэта рабіць за мяжою.
«Год за годам адтэрміноўвалі той тэрор, што адбываецца сёння»
Вячаслаў Сіўчык, палітык
«Я ўдзельнічаў і не аднойчы быў заяўнікам і арганізатарам шэсцяў ад самага пачатку. Акцыі, што адбываліся яшчэ ў часы барацьбы за незалежнасць і ў першыя гады незалежнай Беларусі, у асноўным мелі святочны характар. З прыходам да ўлады Аляксандра Лукашэнкі, пачынаючы з 1996 года, Дзень Волі заўсёды быў змаганнем на вуліцах Менску і іншых беларускіх гарадоў.
Найбольш мне запомніўся марш 1996 года і мая крымінальная справа. Я заўсёды буду ганарыцца, што падаваў тады заяўку на арганізацыю мітынгу. Калі ў кастрычніку 1995 года мы распачалі рыхтаванне да акцыі, медыі пісалі, што на вуліцах Менску ўжо ніколі не будзе шэсцяў пад бчб-сцягам і не прагучыць «Жыве Беларусь». І калі 25 сакавіка 1996 года менскія вуліцы запоўніла людское мора, было відавочна, што беларускі народ не скарыўся і будзе весці змаганне. Гэтае змаганне працягваецца і сёння.
Калі б не было гэтых маршаў, мы прыйшлі б да таго, што маем сёння, значна раней. Баюся, што мы ўжо былі б губерняй Расейскай Федэрацыі. Не забывайце, што толькі пасля замены апазіцыі ў 2020 годзе лукашэнкаўскай бандзе ўдалося развязаць татальны тэрор у Беларусі. Яны хацелі гэта зрабіць значна раней – і стрымлівала іх апазіцыя, у тым ліку праз вулічныя акцыі на Дзень Волі, якімі мы год за годам адтэрміноўвалі той тэрор, што адбываецца сёння.
Акцыі рэдка праходзілі мірна, толькі ў перыяд «еўраадлігі» з 2015 па 2020 гады. Але і тады, калі святкавалі БНР-100, я незаконна сядзеў разам з Міколам Статкевічам, Уладзімірам Някляевым, Яўгенам Афнагелем, Максімам Вінярскім на Акрэсціна.
Датычна святкавання за мяжой, традыцыя акцыяў на Дзень Волі была замежнаю ад пачатку. У Беларусь свята вярнулася ў 1989 годзе. Сёння галоўная мэта акцыяў за мяжой – падкрэсліць, што беларуская нацыя мае права на сваю дзяржаву, бо 25 сакавіка – гэта дата аднаўлення беларускай дзяржаўнасці ў ХХ стагоддзі.
У былыя часы, калі я быў арганізатарам акцыяў на Дзень Волі ў Варшаве, ніякія грошы не збіраліся. Калі б ад мяне залежала, я не рабіў бы такога вялікага збору, як сёлета. Не ў грашах жа сэнс Дня Волі. Таму цалкам натуральна, што з’яўляецца крытыка.
Я хацеў бы, каб Дзень Волі быў выкарыстаны, каб дапамагчы і дыяспары, і замежжу зразумець, што насамрэч адбываецца ў Беларусі».
«Голас тых, хто не можа сказаць свайго слова»
Аляксандр Дабравольскі, дарадца Святланы Ціханоўскай
«Я пачаў удзельнічаць у акцыях на Дзень Волі яшчэ да абвяшчэння незалежнасці. На маёй памяці, калі Чарнобыльскі шлях быў жалобным шэсцем, Дзень Волі быў заўсёды больш святочным.
У 1995 годзе мы ладзілі мітынг 15 сакавіка, у гадавіну прыняцця Канстытуцыі. І я памятаю транспаранты з надпісамі: «Наша свята – 25 сакавіка».
Беларусь як незалежная краіна прыняла Канстытуцыю ў 1994 годзе, але карані беларускай незалежнасці значна глыбейшыя, у 25 сакавіка 1918 года, калі была абвешчаная БНР. І памяць пра гэта захоўваецца ў беларускім грамадстве.
Пасля прыходу да ўлады Лукашэнкі ўлады сталі ўспрымаць акцыі на Дзень Волі як накіраваныя супраць іх. Зрэшты, так і было, бо людзі выходзілі за незалежнасць Беларусі, якую ўлада пачала здаваць пасля рэферэндуму 1995 года, калі былі замененыя нацыянальныя сімвалы і ўведзеная расейская мова.
Аднак ніякая замена сімвалаў не прывяла да таго, што людзі пачалі выходзіць пад новымі. Нават на афіцыйныя шэсці на 1 траўня людзі працягвалі прыходзіць з бел-чырвона-белымі сцягамі, у выніку гэтыя шэсці ўлады адмянілі.
Сэнс акцыяў на Дзень Волі – паказаць, што беларусы працягваюць змаганне, настойваюць, што беларуская краіна мусіць належаць народу, а не Расеі і тым асобам, якія захапілі ўладу.
Канечне, заўсёды можна зрабіць больш эфектыўна. Але тыя, хто крытыкуюць і нічога ўзамен не прапаноўваюць, прасоўваюць ідэю, што трэба маўчаць і падпарадкавацца. У той час як на нас глядзяць грамадзяне і тых краінаў, дзе мы ёсць. І паважаюць ды хочуць дапамагчы яны тады, калі мы штосьці робім.
У акцыях на Дзень Волі мы паказваем сваю салідарнасць з людзьмі ў Беларусі. Мы – голас тых, хто не можа сказаць свайго слова. Акрамя таго, мы захоўваем патэнцыял для будучых змяненняў. Час прыйдзе. Усё зменіцца. І нам трэба рыхтавацца да пераменаў, а шэсці – гэта прыклад самаарганізацыі, што набліжае змены.
Мітынг, канцэрт на Дзень Волі – гэта месца, дзе можна атрымаць натхненне, зразумець, што ты не адзін. У гэтым важнасць імпрэзаў, і дзеля гэтага іх трэба падтрымаць, у тым ліку данатам. У беларусаў ёсць культура салідарнасці з ахвярамі, і ім трэба дапамагаць, але таксама варта падтрымаць змаганне, каб гэтых ахвяраў больш не было».
«Хто, калі не мы?»
Вольга Быкоўская, журналістка
«Я хадзіла на Дзень Волі ў Менску штогод, акрамя тых выпадкаў, калі гэта было зусім небяспечна. У 2017 годзе пасля разгону мяне затрымлівалі, але пасля адпусцілі. Я не была заяўніцай, але рух «За Свабоду», сябрай якога я ёсць, быў сярод арганізатараў.
Для мяне Дзень Волі – самае важнае палітычнае свята. У гэты дзень для мяне заўсёды было важна прайсці па горадзе, пагутарыць з аднадумцамі, узняць бел-чывона-белы сцяг, нагадаць мінакам, што Дзень Волі ёсць – і гэта свята для беларусаў.
З самых малых гадоў я брала на Дзень Волі дачку. Наста сядзела ў мяне на плячах і крычала «Жыве Беларусь!». Неяк мы трапілі ў патэнцыйна небяспечную сітуацыю, але калі амапавец убачыў, што я з дзіцём, нас адпусцілі.
Мне вельмі прыемна, што цяпер у Варшаве шмат людзей прыходзяць на акцыі. Я лічу, што пакуль у Беларусі немагчыма святкаваць Дзень Волі, важна гэта рабіць за мяжой. Гэта заўсёды было ў традыцыі беларускай дыяспары, і мне грэла душу, што ёсць людзі, якія памятаюць пра гэтае свята за межамі Беларусі і працягваюць яго.
Так, цяпер улады спрабуюць запужаць удзельнікаў акцыяў за мяжой, але з іншага боку – хто, калі не мы? Хто пакажа, што Дзень Волі ўсё яшчэ існуе? Хто распавядзе пра яго дзецям? Сённяшняя палітычная эміграцыя мусіць пераняць і падтрымаць тое, што дзесяцігоддзямі рабіла старая.
У той жа час не трэба ставіць вялізных мэтаў і мець завышаных чаканняў. Святкаваннямі Дня Волі мы нічога не дасягнём, акрамя таго, што пакажам, што мы яшчэ існуем, што бел-чырвона-белы сцяг яшчэ існуе, што нягледзячы на тое, што адбываецца ў Беларусі, на запужванні ўладаў, свята працягвае жыць і беларусы працягваюць жыць.
Дзень Волі заўсёды быў святам, падчас якога мы нагадвалі, што ў Беларусі ўсё не так, як спрабуюць паказаць улады, што ёсць бел-чырвона-белы сцяг, што ёсць апазіцыя, нязгодная з уладамі. Да 2020 года некаторыя людзі толькі на гэтых шэсцях і бачылі бчб, і нідзе б яго не ўбачылі, калі б не мы.
Датычна фармату, з канцэртам людзі збіраюцца лепш. А грошы заўсёды будуць патрэбныя на штосьці іншае. І так, вайна, рэпрэсіі. Але ў беларусаў ёсць свята – Дзень Волі, і гэта нагода не толькі для смутку і дэпрэсіі, але і для святкавання».
«Дзень Волі даваў веру і надзею»
Наста Быкоўская, дачка журналістаў Вольгі і Паўла Быкоўскіх
«Я ў дзяцінстве думала, што Дзень Волі – гэта другі дзень нараджэння маёй мамы, бо яе клічуць Воля, і ўсе яго святкуюць. Я хадзіла з бацькамі з самых малых гадоў. Паколькі яны журналісты, мы лічылі колькасць удзельнікаў, размаўлялі з палітыкамі. Гэта даволі цікавы досвед. Запомнілася незвычайнае адчуванне на БНР-100, калі можна было свабодна хадзіць і крычаць каля тэатру – і нікога не затрымлівалі.
Я заставалася ў Беларусі да 2023 года. Памятаю, як на апошні Дзень Волі на радзіме запляла бчб-стужкі ў валасы і пайшла па горадзе, думала, ці затрымаюць мяне, ці не. Прайшлася па цэнтры – мяне не чапалі.
Удзел у Днях Волі шмат мне даў у плане выхавання ўва мне беларускасці. Напрыклад, я не ведала ў дзяцінстве, што такое чырвона-зялёны сцяг, пакуль у школу не пайшла. Дзень Волі даваў мне веру ў шчасце, надзею, што можна будзе калі-небудзь выйсці са сцягам у любы дзень – і табе ніхто нічога не зробіць.
Лічу, што важна, каб Дзень Волі быў за мяжой, бо беларусы – не роўна Лукашэнка, і яны ёсць, яны не зніклі, і гэта важна паказаць палякам і іншым замежнікам».
«Іх трасе, калі яны бачаць, што мы не здаліся»
Васіль Пляшкуноў, арганізатар штотыднёвых маршаў у Варшаве, сябра асацыяцыі беларускіх палітвязняў «Да волі»
«Я больш за год арганізоўваю штотыднёвыя акцыі ў Варшаве, удзельнічаю ў арганізацыі Дня Волі. І я перакананы: калі б мы не выходзілі на плошчу Каперніка, не ладзілі падзеі ў іншых гарадах і краінах – пра нас ужо даўно забыліся б.
Палякі і замежнікі, якія ідуць міма нашых акцыяў, падыходзяць і пытаюцца, што тут адбываецца. Мы ім распавядаем, і людзям гэта цікава. Адзін пачуў, скажа другому, трэцяму – ужо больш будуць ведаць. Бо нават палякі яшчэ не ўсе ведаюць, што насамрэч адбываецца ў Беларусі. Ці ўкраінцы – таксама шмат хто не ведае. А мы паказваем і ім, і іншым, што мы ёсць, што мы прыехалі сюды не проста, каб асімілявацца і стаць дыяспарай.
Але самае галоўнае: мы – голас тых, хто зараз сядзіць у турмах і не можа выйсці і нічога сказаць. Мы кажам за іх.
На сітуацыю ў Беларусі мы таксама ўплываем. Людзі, якія прыязджаюць з Беларусі, кажуць, што ведаюць, што мы робім. І міліцыя ведае, кажуць, і нават распавядае палітвязням у турмах.
Асабіста для нас, арганізатараў акцыяў, вынікі не самыя лепшыя – нас запужваюць, заводзяць крымінальныя справы, забіраюць маёмасць. Мне пагражалі, што ў мяне забяруць кватэру. І так, людзі стамляюцца, кажуць: вы выходзіце – а пяць гадоў прайшло і выніку няма.
Але выходзіць усё роўна трэба. Улады ў Беларусі гэта вельмі злуе, яны толькі і чакаюць, калі мы спынімся. Калі б нашыя маршы не мелі выніку, на нас бы проста не звярталі ўвагі. А яны ж каментуюць у сваіх праўладных каналах і медыях усё, што мы робім. Іх там усіх трасе, калі мы выходзім, бо яны бачаць, што мы не здаліся».
«Беларусы працягваюць марш, які распачалі ў 2020 годзе»
Павел Баркоўскі, выканаўца абавязкаў прадстаўніка ў нацыянальным адраджэнні АПК, рэпрэзентуе АПК у аргкамітэце святкавання Дня Волі ў Варшаве.
«Мы імкнуліся сёлета штосьці змяніць у параўнанні з папярэднімі гадамі, але не ўсё ад нас залежыць. Ад некаторых момантаў давялося адмовіцца. Аднак рыхтуем не толькі звычайныя канцэртныя нумары, але і інтэрактыў для публікі. Будзе вялікае шэсце з бел-чырвона-белым сцягам 300-метровай даўжыні, праграма на Замкавай плошчы. Хочам падкрэсліць, што гэта не проста палітычная акцыя, але народнае нацыянальнае свята, таму на ім мусіць быць адмысловая атмасфера.
Мы стараліся мінімізаваць кошты, але калі рабіць прафесійна, то сцэна, гук каштуюць пэўных грошай. Канечне, ёсць меркаванне, што цяпер трэба збіраць на пільныя патрэбы, на палітвязняў, на вайскоўцаў ва Украіне. Але важна, каб у людзей было і свята, каб беларусы маглі адпачыць разам.
Дзень Волі – гэта падзея, што гуртуе супольнасць. Часта беларусы ў эміграцыі атамізуюцца, ізалююцца, і магчымасць супольна правесці свята ў святочнай атмасферы з канцэртам – гэта важны элемент яднання беларусаў па-за межамі краіны. Грашовы збор – дадатковы фактар, які можа злучаць супольнасць. Агулам, важна, каб беларусы на свае святы самі збіралі грошы, незалежна ад падтрымання вонкавых спонсараў.
Такія падзеі падтрымліваюць маральны дух тых, хто за мяжой, але таксама і беларусаў у Беларусі. Яны бачаць, што нават ва ўмовах, калі на радзіме ўсё закачанае ў асфальт, за мяжой працягваюць прарастаць парасткі беларускасці, на якія можна арыентавацца як на важную частку нацыянальнага коду.
Акрамя таго, масавымі акцыямі мы нагадваем замежнікам пра Беларусь. Гэта асабліва важна, улічваючы, што іншыя падзеі адцягваюць увагу ад нас. А мы нагадваем, што беларусы працягваюць імкнуцца да свабоды, дэмакратыі, рэальнай, а не дэкларатыўнай незалежнасці, што беларусы працягваюць той марш, які распачалі ў 2020 годзе, што нічога не спыняецца».
«Дзень, якія яднае беларусаў»
Марына, суарганізатарка Дня Волі ў Варшаве
«Дзень Волі – гэта дзень, які яднае беларусаў. Для мяне асабіста гэта ў тым ліку і нагода, і пляцоўка для сустрэчы з тымі, з кім штодня бачыцца няма часу.
Для кагосьці Дзень Волі – сімвал працягу барацьбы. Для мяне важнасць такіх акцыяў у тым, што яны могуць падняць дух, паказаць людзям, што яны не адны, падтрымаць, нават калі гаворка не ідзе пра змаганне.
Спадзяюся, сёлета ў нас атрымаецца сапраўднае беларускае свята. Традыцыйна будуць спалучаныя культурная і палітычная часткі. Выступяць грамадскія і палітычныя дзеячы. Культурная праграма засяродзіцца на дудах – інструменце, які стаў, як мне падаецца, пратэсным пасля 2020 года праз затрыманне гурта «Irdorath». Можна будзе пачуць, як з рознай насычанасцю, афарбоўкаю, у розных фарматах можа гучаць гэты інструмент.
Датычна музычнай праграмы, у нас выступіць тандэм, заснаваны ўкраінскім дударом і беларускім гітарыстам «Капітан Хмель» (Captain Hmiel) – фэнтэзі-фолк-гурт, які можна пачуць на вуліцах Варшавы.
З намі будзе Алесь Дзянісаў – лідар гурта «Dzieciuki». Ён рыхтуе спецыяльны перформанс, адрозны ад традыцыйнага правядзення Дня Волі.
Таксама ў нас будуць танцы, скокі, запальныя рухі са Школай беларускай традыцыйнай культуры. Выступіць гурт «Kurwadziki» з Беластоку, заснаваны беларускімі музыкамі.
Гэта вельмі розныя музыкі і розныя кірункі творчасці, і яны пакажуць, якою можа быць рознаю беларуская дуда.
Выступяць партнёры падзеі. Мы ўдзячныя ўсім, хто нас падтрымлівае фінансава, бо на такую імпрэзу сапраўды патрэбныя вялізныя ўкладанні. На «BYSOL» ідзе збор, падтрымаць яго ці не – выбар кожнага чалавека.
Мы возьмем са збору тую частку, што спатрэбіцца для правядзення імпрэзы, а грошы, што застануцца, пералічым на падтрыманне палітвязняў. Летась мы таксама збіралі грошы для палітвязняў, калі ладзілі Дзень Волі. Беларусы не проста адсвяткавалі, але і дапамаглі тым, хто цяпер у краіне. Калі патрэбнай сумы не збярэцца, свята ўсё роўна адбудзецца – мы будзем шукаць шляхі.
Мне хацелася б, каб беларусы памяталі сваю гісторыю і далучаліся да такіх святаў, бо гэта сапраўды адметная падзея».
Ганна Ганчар belsat.eu
