Беларускія банкі актыўна выдавалі крэдыты расейскім кампаніям. Вынікам гэтага магла стаць адстаўка старшыні Нацыянальнага банку Паўла Калавура. Ён або гэтаму не супрацьстаяў, кажуць медыі, або, наадварот, змагаўся з гэтым, адзначаюць палітыкі. Ці сапраўды гэтыя крэдыты сталіся такою важнаю праблемаю для беларускай эканомікі? А можа, звальненне старшыні Нацбанку мела іншыя прычыны?
«Наша Ніва» са спасылкаю на прадстаўнікоў банкаўскага сектару адзначае, што прычынай адстаўкі старшыні Нацыянальнага банку Паўла Калавура сталася тое, што праз розніцу ў банкаўскіх стаўках беларуская эканоміка фактычна фінансавала расейскую. Як адзначае выданне, расейскія кампаніі бралі ў беларускіх банках валютныя крэдыты пад гарантыі матчыных кампаніяў некаторых беларускіх банкаў. У выніку на пачатак 2025 года сітуацыя была ўжо такою, што «ў беларускай банкаўскай сістэме засталося пару мільярдаў ліквіднасці, фактычна нішто».
І ў той час, як беларускія банкі ставілі «рэкорды прыбытковасці», а расейскі бізнес танна крэдытаваўся, беларускі бізнес (як прыватны, так і дзяржаўны), наадварот, прайграў: для яго грошы сталі дарагімі. І ва ўсім гэтым урад абвінаваціў Нацбанк.
,,«Ну што гэта такое? Стаўкі ў рублях за год выраслі на 90 % – раней можна было крэдытавацца пад 11-12 %, цяпер 18-19-20 %. Стаўкі ў доларах – на 40 %. Як у такіх умовах выконваць дзяржаўныя праграмы?» – сказаў адзін з суразмоўцаў «Нашай Нівы».
І хоць Нацбанк меў «не вельмі шмат інструментаў, каб гэтую гісторыю аператыўна спыніць», «калі працэс ужо пачаўся, то ён адбываецца вельмі хутка».
«Такая вялікая, адносна нашай, расейская эканоміка магла б высмактаць грошы з нашай сістэмы і за тыдзень, калі б была тэхнічная магчымасць. І выпраўляць гэтую сітуацыю ў працэсе ўжо было позна, яе трэба было проста не дапускаць, прадбачыць, задзіраць патрабаванне да рэзерваў пры крэдытаванні нерэзідэнтаў раней, чым гэта пачалося. З гэтым Калавур і ягоная каманда не справіліся», – распавяла іншая крыніца выдання.
Увагу на крэдыты расейскім кампаніям у кантэксце звальнення Калавура звяртаў і кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення Павел Латушка, але ў цалкам адваротным сэнсе. На ягоную думку, старшыня Нацбанку быў якраз супраць таго, што «грошы маглі пайсці на школы, лякарні або дарогі ў Беларусі, але замест гэтага яны падтрымліваюць эканоміку Расеі – краіны, якая вядзе вайну супраць Украіны». Палітык мяркуе, што Калавур не пагадзіўся з такім падыходам, «за што і пацярпеў».
Паўмільярда долараў за месяц
Прадстаўнікі беларускай банкаўская сістэмы яшчэ нядаўна хваліліся тым, што расейскі бізнес актыўна бярэ крэдыты ў Беларусі. Гэтак, першы намеснік старшыні праўлення Банку развіцця Раман Бродаў заявіў 25 кастрычніка 2024 года ў Санкт-Пецярбургу, што дзякуючы грашова-крэдытнай палітыцы Нацбанку «ўпершыню склалася такая сітуацыя, што расейскім партнёрам сталі цікавыя крэдыты менавіта ў беларускіх рублях».
,,«Гэта не толькі знак даверу той эканамічнай палітыцы, якую мы праводзім, але і сапраўды выгадны інструмент для абодвух бакоў», – казаў ён.
У сваю чаргу, даследчы цэнтр BEROC пісаў у канцы лютага 2025 года, што бізнес не проста бярэ крэдыты, а спрабуе зарабіць на розніцы банкаўскіх ставак у камерцыйных банках Беларусі і Расеі.
«Разыходжанне ў манетарнай палітыцы прывяло да адчувальнай розніцы ставак у камерцыйных банках Беларусі і Расеі: каля 17 % супраць прыкладна 27 % у крэдытах і 11 % супраць 21 % у дэпазітах. Бізнес бачыць у гэтым магчымасць зарабіць на арбітражы ставак да 4-5 % гадавых», – адзначалі эксперты.
У BEROC адзначалі, што «з пункту гледжання бізнесу, такога роду аперацыі абсалютна законныя, лагічныя і апраўданыя». Да таго ж, яны наўрад ці шырока распаўсюджаныя, але «тым не менш у цяперашніх маштабах гэта аказвае ціск на банкі з гледзішча ліквіднасці».
Паводле эканамістаў, толькі ў снежні 2024 года кампаніі з Расеі атрымалі ў Беларусі не менш як 0,5 млрд долараў пад заруку або забеспячэнне расейскіх банкаў. А згладжваць сітуацыю ва ўмовах нізкага даверу да беларускага рубля і перагрэву айчыннай эканомікі не атрымлівалася.
Праблема ёсць, але яе не відаць
Заявы пра вінаватасць Калавура ў выдачы крэдытаў расейскім кампаніям не змяшчаюць канкрэтных лічбаў наступстваў гэтага, адзначае Аляксандр Кныровіч, бізнесовец, вядоўца праграмы «Атма$фера» на «Белсаце». На ягоную думку, такіх крэдытаў было выдадзена не так і шмат, каб можна было казаць, што Беларусь крэдытуе Расею, бо атрымаць фірмам з РФ крэдыты ў беларускіх рублях «не настолькі просты ход».
«Калі б Беларусь пачала выдаваць расейцам крэдыты, то гэта значыць, што мы апынуліся ў становішчы Злучаных Штатаў Амерыкі, якія могуць друкаваць грошы, выдаваць іх усяму свету і нармальна сябе адчуваць. За гэта трэба не выкідаць з пасады, а наадварот, узнагароджваць», – кажа Кныровіч у каментары «Белсату».
Андрэй Махоўскі, вядоўца праграмы «Оптимум» на YouTube-канале «Белорусы и рынок», прызнае: разрыў ставак «гіганцкі» – 9,5 % стаўка рэфінансавання ў Беларусі супраць 21 % у Расеі. Гэта, паводле яго, дазваляе «ўзяць грошы ў беларускіх рублях, абмяняць іх на расейскія рублі, перавезці ў Расею і там зарабляць на дэпазітах».
,,«Галоўная небяспека ў тым, што ў вас выпампоўваюцца грошы з краіны і яны не ідуць на карысць вашай эканомікі. Банкі зарабляюць, у банкаў усё добра, але грошы вы губляеце», – адзначае Махоўскі.
Аднак пакуль ён не бачыць і «катастрафічнага маштабу» росту крэдытаў, выдадзеных нерэзідэнтам. Як не відаць у статыстыцы і праблемаў у беларускіх банкаў – «грошы ў банкаў ёсць, дэфіцыту ліквіднасці няма». Махоўскі не выключае, што крэдытаванне адбываецца такім чынам, што расейскія банкі даюць грошы сваім беларускім даччыным банкам, а ўжо тыя з гэтага выдаюць крэдыты расейскім кампаніям.
У цэлым жа актыўнае крэдытаванне расейскага бізнесу ў Беларусі Кныровіч звязвае перадусім з тым, што эканоміка Беларусі завязаная на расейскую, паміж краінамі існуе вольнае перацяканне валюты і людзей. Таксама Кныровіч мяркуе, што для Беларусі не было б праблемаю пакрыць дэфіцыт ліквіднасці, выкліканы вывазам беларускіх рублёў у Расею, уключыўшы друкарскі станок.
Калавур быў супраць, але не таго і не там?
На думку Кныровіча, галоўнаю прычынаю звальнення Калавура былі ягоныя спробы абмежаваць выдачу крэдытаў неплатаздольным дзяржаўным прадпрыемствам, уводзячы ў дачыненні іх камерцыйную ацэнку рызыкі – «не даваць грошы там, дзе іх можна не даць», бо інакш можна было б справакаваць у Беларусі чарговы фінансавы крызіс.
Пра незадаволенасць уладаў спробамі Калавура стрымліваць, «наколькі ён мог», прыток танных грошай у эканоміку, кажа і Махоўскі. На яго думку, палітыка Нацбанку «перастала адпавядаць генеральным чаканням уладаў і іх прагнозам».
«У нас план уладаў – рост эканомікі на 4 %. Яго забяспечыць зараз можна толькі за кошт стымулявання, па-першае, унутранага попыту, па-другое, унутраных інвестыцыяў. На гэта патрэбны грошы. У бюджэце гэтых грошай на ўсё не хопіць. Гэтыя грошы ёсць у банкаў. Таму ідэя ў тым, каб стымуляваць банкі, каб тыя стымулявалі эканамічны рост унутры краіны. Бо раней мы раслі вонкі, у асноўным на расейскі рынак. А цяпер расейскі рынак схлопваецца. Можна расці толькі ўнутр», – кажа Махоўскі.
Пры гэтым ён не выключае, што крэдыты расейскім кампаніям маглі ўсё ж стаць нагодай адстаўкі Калавура, бо Аляксандр Лукашэнка «не будзе разбірацца ў гэтых фінансавых статыстыках».
,,«Яму проста данеслі, што Калавур, магчыма, за хабары крэдытуе расейскія банкі, замест таго, каб даваць грошай беларускаму рэальнаму сектару. Лукашэнка пакрыўдзіўся, усё», – мяркуе ён.
На думку Кныровіча, цяпер застаецца адкрытым пытанне, ці будзе новы кіраўнік Нацбанку і былы прэм’ер Раман Галоўчанка прыслухоўвацца да прафесіяналаў, сваіх супрацоўнікаў, і тым самым захоўваць збалансаванасць сістэмы, ці на патрабаванне ўладаў пачне «раздаваць грошы направа і налева». Другі варыянт ва ўмовах запавольвання росту эканомікі больш верагодны, але пагражае беларускай эканоміцы праблемамі, мяркуе ён.
Лукашэнка 10 сакавіка зрабіў кадравыя перастаноўкі: прызначыў прэм’ер-міністрам Аляксандра Турчына, а экс-прэм’ера Рамана Галоўчанку паставіў кіраваць Нацыянальным банкам замест Паўла Калавура. Апошні кіраваў Нацбанкам дзесяць гадоў – і гэтыя гады былі, як для Беларусі, адносна стабільныя ў паказніках, за якія адказны Нацбанк.
«Калавур, на думку ўсіх, быў самым паспяховым кіраўніком Нацбанку, самым самастойным, у яго былі і сутыкненні з адміністрацыяй Лукашэнкі, наколькі мы ведаем. Мне здаецца, што Галоўчанка з улікам таго, што ён не адмысловец у банкаўскай справе, мае адукацыю дыпламата, будзе больш выконваць тое, што скажа Лукашэнка», – адзначае палітычны аглядальнік, вядоўца праграмы «Двубой» на «Белсаце» Віталь Цыганкоў.
Пры гэтым Галоўчанка, хоць і займаў высокія пасады, але не мае якога-кольвек досведу ў банкаўскай справе і манетарнай палітыцы, як і профільнай адукацыі, калі не лічыць пары курсаў у Акадэміі кіравання. Акадэмічны дырэктар «BEROC» Леў Львоўскі засцерагае: Беларусь могуць чакаць «даволі вясёлыя часы», бо новы старшыня Нацбанку лічыць, што цэнтральны банк не павінен надаваць так шмат увагі інфляцыі і макраэканамічнай стабільнасці, а мусіць найперш забяспечваць сродкамі і ліквіднасцю прамысловыя прадпрыемствы.
Макар Мыш, Кацярына Гардзеева belsat.eu
