Нацыянальны статыстычны камітэт абяцае, што ў перапісе насельніцтва 2030 года будзе скарыстаны штучны інтэлект. Як менавіта – не ўдакладняе. «Белсат» спытаў у штучнага інтэлекту, чым ён зможа дапамагчы.
Намеснік старшыні Нацыянальнага статыстычнага камітэту Беларусі Цімафей Жыгараў расказаў дзяржаўнаму інфармагенцтву «БелТА», што ў перапісе насельніцтва 2030 года нейкім чынам будуць скарыстаныя «найноўшыя тэхналогіі, у тым ліку штучны інтэлект». Як менавіта, ён не ўдакладніў.
Жыгараў таксама расказаў, што Белстат плануе «істотна пашырыць выкарыстанне адміністрацыйных звестак». У Беларусі дагэтуль няма статыстычнага рэгістру насельніцтва, але ўжо падрыхтаваная «прававая аснова» для таго, каб Белстат меў доступ да інфармацыйных рэсурсаў тых, хто валодае звесткамі пра насельніцтва. Такім чынам, нагрузка на рэспандэнтаў – тых, каго апытваюць у перапісе – можа быць зніжаная.
Але чым дапаможа штучны інтэлект? Адказвае «ChatGPT»
Папрасілі нейрасетку напісаць прамову за Лукашэнку. Яна адмовілася, але прапанавала нешта цікавейшае
У апошнія пару гадоў штучны інтэлект развіваецца вельмі імкліва. Яшчэ нядаўна нейрасеткі маглі хіба імітаваць напісаны чалавекам тэкст, але выдавалі бяссэнсоўныя адказы. Цяпер умеюць адказваць быццам бы асэнсавана, весці дыскусіі на філасофскія тэмы. Штучны інтэлект вывучыў ужо амаль усё, што мог са звестак, якія могуць яму даць людзі. Пабочны эфект – усё больш рэалістычнай выглядае тэорыя «мёртвага інтэрнэту»: такімі тэмпамі штучны інтэлект можа заваліць інтэрнэт згенераваным кантэнтам, не пакінуўшы месца людзям. З другога боку, штучны інтэлект можа паспрабаваць напісаць тое, чаго людзі не напісалі.
Штучны інтэлект можа дапамагчы археолагам знаходзіць страчаныя гарады, можа дапамагчы геолагам кіраваць марсаходам, можа дапамагчы хімікам шукаць новыя лекі. За апошняе летась далі нават Нобэлеўскую прэмію па хіміі. З нядаўняга часу штучны інтэлект можа нават спяваць па-беларуску – хай і не ўмее пісаць сапраўды арыгінальную музыку.
Але чым штучны інтэлект можа дапамагчы ў перапісе насельніцтва? Спыталі «ChatGPT», ён адказаў (па-беларуску і амаль без памылак) наступнае.
Штучны інтэлект мог бы значна спрасціць і павысіць дакладнасць перапісу насельніцтва ў розных аспектах:
1️⃣ Аўтаматызацыя збору і апрацоўкі дадзеных
🔹 Аўтаматычнае распазнаванне і класіфікацыя адказаў – ШІ мог бы апрацоўваць анкеты, распазнаваць рукапісны тэкст, класіфікаваць дадзеныя, а таксама аналізаваць тэкставыя каментары.
🔹 Галасавыя і чат-боты для апытанняў – ШІ мог бы размаўляць з людзьмі праз тэлефон або онлайн-чат, запісваць адказы і аўтаматычна запаўняць анкеты.
2️⃣ Выяўленне памылак і недакладнасцяў
🔹 Праверка лагічнай паслядоўнасці дадзеных – напрыклад, калі чалавек пазначыў, што яму 5 гадоў, а таксама што ён мае вышэйшую адукацыю, сістэма зможа выяўляць такія памылкі.
🔹 Дублікаты і адсутныя дадзеныя – ШІ мог бы знаходзіць паўторныя запісы або дапамагаць вызначыць, якіх адказаў не хапае.
3️⃣ Аналіз і візуалізацыя дадзеных
🔹 Статыстычная аналітыка – ШІ можа хутка выяўляць тэндэнцыі (напрыклад, міграцыю, змены ў структуры насельніцтва) і рабіць прадказанні.
🔹 Геа-аналіз – перапіс звязаны з расяленнем насельніцтва, і ШІ можа будаваць інтэрактыўныя мапы з візуалізацыяй дадзеных.
4️⃣ Барацьба з махлярствам і дэзынфармацыяй
🔹 Выяўленне анамаліяў – калі ў пэўным рэгіёне раптам занадта шмат людзей з рэдкімі дадзенымі, ШІ мог бы сігналізаваць пра магчымыя памылкі ці маніпуляцыі.
🔹 Праверка сапраўднасці інфармацыі – напрыклад, супастаўленне з іншымі базамі звестак (без парушэння прыватнасці).
5️⃣ Аптымізацыя працы перапісчыкаў
🔹 Выбар найбольш эфектыўных маршрутаў – для тых, хто праводзіць перапіс офлайн, ШІ мог бы прапанаваць найлепшыя маршруты для наведвання хатніх гаспадарак.
🔹 Рэкамендацыі па камунікацыі – Напрыклад, падказваць, якой мовай карыстацца ў розных рэгіёнах або як лепш задаваць пытанні.
Калі каротка, штучны інтэлект мог бы зрабіць перапіс больш хуткім, дакладным і зручным, мінімізаваць памылкі і дазволіць хутчэй аналізаваць вынікі.
Моўнае пытанне, з якім не справіліся людзі
Апошні раз перапіс насельніцтва ў Беларусі праводзілі ў 2019 годзе. У тым перапісе, як і ў перапісе-2009, людзям задавалі пытанне са спрэчнай пазнакай: якая ў іх «родная мова (мова, засвоеная першай у раннім дзяцінстве)». Такая фармулёўка выклікала крытыку з боку беларускамоўных жыхароў штучна зрусіфікаванай краіны.
Як лепш сфармуляваць пытанне пра мовы ў Беларусі ў наступным перапісе? Папрасілі «ChatGPT» сфармуляваць лепшыя пытанні. Прапановы штучнага інтэлекту такія.
Варыянт 1. Задаць пяць пытанняў:
- Якую мову вы лічыце роднай? (магчымасць выбару некалькіх варыянтаў)
- На якой мове вы звычайна размаўляеце ўдома? (магчымасць выбару некалькіх варыянтаў)
- На якой мове вы размаўляеце на працы або ў навучальнай установе?
- На якой мове вы размаўляеце з сябрамі і знаёмымі?
- Якую мову вы выкарыстоўваеце пры атрыманні інфармацыі (чытанне навін, прагляд тэлебачання і г.д.)?
Варыянт 2. Наогул не пытаць пра родную мову, задаць два пытанні:
- Якімі мовамі вы валодаеце? (можна выбраць некалькі варыянтаў)
- Якую(-ія) мову(-ы) вы найчасцей выкарыстоўваеце ў штодзённым жыцці? (можна выбраць некалькі варыянтаў, у тым ліку «па-рознаму ў розных сітуацыях»).
Каб улічыць, напрыклад, трасянку ці палескую гаворку, у першым пытанні можна пазначыць гэтыя варыянты, дадае штучны інтэлект.
А пытанні пра стаўленне да моваў звычайна не ўключаюць у перапіс насельніцтва, а пытаюць пры менш маштабных сацыялагічных даследаваннях або апытаннях грамадскай думкі, адзначае «ChatGPT». Каб атрымаць рэпрэзентатыўную выбарку ў краіне з насельніцтвам каля 9 млн, дастаткова апытаць, паводле падлікаў нейрасеткі, каля 1067 чалавек – пры правільнай выбарцы гэта дасць памылку максімум у 3 %.
Варыянт 3. Каб даведацца пра стаўленне да беларускай мовы, спытаць наўпрост: «Як вы ацэньваеце важнасць захавання і развіцця беларускай мовы ў нашай краіне?» (даць варыянты «вельмі важна», «даволі важна», не вельмі важна», «зусім няважна», «цяжка адказаць»).
Алесь Наваборскі, «ChatGPT» belsat.eu
