«Каб у кожнага быў лекар у кішэні». Стартап беларусаў мае зрабіць медыцыну даступнай для ўсіх

Платформа паводзіць сябе як лекар

– Спадару Станіславе, першае пытанне, якое, напэўна, хвалюе ўсіх, хто ўжо чуў пра «Дактарыну», – у чым яе сутнасць? Якую практычную карысць яна можа мець для карыстальніка?

– Я на праект гляджу так: уявіце, што ў кожнага чалавека на планеце ў кішэні можа быць свой персанальны лекар, які ведае ўсю ягоную асабістую гісторыю, чым хварэлі ўсе ягоныя сваякі да пятага калена, усе ягоныя аналізы, чым ён харчуецца, як ходзіць і гэтак далей, аналізуе гэтую інфармацыю, а таксама бягучыя сімптомы, і на падставе гэтага высоўвае імаверныя дыягназы і дае рэкамендацыі. Гэта тое, да чаго мы ідзем.

– А што «Дактарына» ўмее ўжо сёння?

– Ужо цяпер платформа ўмее паводзіць сябе як лекар: аналізаваць, высоўваць імаверныя дыягназы і распісваць варыянты лячэння, пачынаючы ад падрабязнай раскладкі для дыеты, фізічнай актыўнасці (бо далёка не ўсе станы патрабуюць лячэння рэцэптурнымі прэпаратамі). Умее вызначаць, якія лекі патрэбныя, даваць паўнавартасныя рэкамендацыі, што рабіць у той ці іншай сітуацыі: за якімі паказнікамі сачыць, калі біць трывогу. Напрыклад, у чалавека кашаль. Сістэма будзе задаваць пытанні: які кашаль, калі пачаўся, іншыя дэталі. На падставе гэтага распавядзе пра імаверны дыягназ і што рабіць. Гэта нічым не адрозніваецца ад падыходу лекара. Хоць пакуль што кансультацыя на платформе не можа замяніць вочнага прыёму.

Гугл і «хвароба трэцяга курсу»

– А чым гэта ўсё адрозніваецца ад гуглу ці чат-ботаў, якія ўжо існуюць, ці ад тэлекансультацыяў з лекарамі?

– Праблема гуглу ў тым, што ты можаш нагугліць вельмі шмат. Усе ведаюць пра хваробу трэцяга курсу, калі студэнт знаходзіць у сябе сімптомы раку і іншых сур’ёзных хваробаў. Праз гугл можна «дыягнаставаць» сабе што заўгодна, а можна таксама знайсці сайты, якія распавядуць, што рак ці ВІЧ – выдумкі заходніх карпарацыяў ці што вакцыны выклікаюць бясплоддзе.

Тэлекансультацыі цяпер ёсць шмат у якіх клініках, і я думаю, любы медык хоць раз у жыцці даваў праз тэлефон адказы сваякам ці сябрам на самыя банальныя пытанні, кшталту, мяне ўкусіла пчала – што рабіць? Так, праз тэлефон можна вырашыць шмат пытанняў, асабліва калі лекар яшчэ мае перад вачыма аналізы пацыента, УГД і да таго падобнае. Але ўявіце, што замест лекара з вамі будзе размаўляць AI-мадэль, навучаная інтэрпрэтаваць звесткі і якая будзе дапускаць памылкі разоў у дзесяць менш, чым чалавек.

Куды скардзіцца, калі штучны інтэлект памыліўся?

– А ці ёсць гарантыя, што яна сапраўды будзе памыляцца радзей? І калі памыляецца лекар, ты ведаеш, куды ісці скардзіцца, а тут каму выставіць прэтэнзію?

– А дзе гарантыя, што лекар не памыліцца? Яе няма.

Як мы разумеем, што лекар гатовы да працы пасля навучання? Ён здае экзамены. Такія ж «экзамены» ёсць і для AI-сістэмы. У нас ёсць тэсты, якія правяраюць, наколькі яна правільна працуе.

Агулам жа, ёсць навуковыя працы, якія параўноўвалі штучны інтэлект з жывым лекарам і паказалі, што імавернасць памылкі ў ШІ меншая, чым у чалавека. Але стоадсоткавай гарантыі ніхто і нідзе не дасць, бо, па-першае, дыстанцыйная кансультацыя заўсёды павялічвае імавернасць памылкі, па-другое, пацыенты хварэюць па-рознаму, ёсць розныя камбінацыі захворванняў, лекаў. Памыляюцца ўсе, і трэба прыняць, што лекарская памылка – гэта варыянт нормы. Пытанне ў адказнасці. Калі мы кажам пра ўвядзенне штучнага інтэлекту на ўзроўні сістэмаў аховы здароўя, то трэба думаць пра страхаванне адказнасці. Чалавеку, які пацярпеў ад памылкі, ці ягоным блізкім мусіць быць выплачаная кампенсацыя. І не павінна быць розніцы, хто памыліўся – лекар-чалавек ці штучны інтэлект.

Тут вялікая прастора для працы ў сферы права, але я ўпэўнены, што праз дзесяць гадоў у некаторых краінах ужо будуць легалізаваныя падобныя сістэмы з ШІ, якія будуць, напрыклад, легальна выпісваць рэцэпты, а ў выпадку памылкі страхавая кампанія будзе выдаваць чалавеку кампенсацыю, гэтак жа, як калі б памыліўся лекар на прыёме. Бо насамрэч сістэму даволі проста навучыць выпісваць рэцэпты на лекі, але спачатку трэба вызначыць юрыдычныя нюансы. Пакуль што юрыдычнае права выпісваць рэцэпты мае толькі медык, які нясе за гэта адказнасць.

І калі мы ўжо гаворым пра адказнасць, не трэба забывацца, што значная яе частка ляжыць на саміх пацыентах. Гэта на постсавецкай прасторы дагэтуль пануе патэрналісцкі падыход да лекараў, кшталту, ты мяне лячы, а я тут не мушу нічога рабіць і ўнікаць у працэс. Гэта не так. Калі я выпісваю пацыенту лячэнне, гэта ўсё рэкамендацыі. За чалавека я вырашаю толькі ў выпадку, калі ён памірае. Ува ўсіх астатніх – гэта адказнасць чалавека, будзе ён выконваць рэкамендацыі ці не. Тое самае і з AI-платформай – яна не дапаможа, калі чалавек не будзе прытрымлівацца рэкамендацыяў. Нам трэба пазбывацца патэрналісцкага падыходу. Агулам, ужо ў школе павінны быць нейкія курсы пра тое, як працуе чалавечы арганізм, каб людзі разумелі, што з імі адбываецца.

«Вучу платформу думаць»

– Якая вашая роля ў камандзе стваральнікаў «Дактарыны»?

– Мая пасада называецца «Medical Research Lead». Я займаюся медычнай часткай – вучу платформу думаць. Гэта не моцна адрозніваецца ад таго, як ты працуеш з маладым лекарам. Як гэта выглядае? Напрыклад, мадэляванне сітуацыяў, калі ты кажаш студэнту-медыку ці інтэрну: давай згуляем у гульню: ты – лекар, а я – пацыент, які прыйшоў да цябе са сваімі скаргамі. Напрыклад, высокая тэмпература, дыярэя, баліць справа, да гэтага балела пасярэдзіне жывата (клінічныя праявы вострага апендыцыту).

І глядзіш, як рэагуе малады лекар (а ў маім цяперашнім выпадку – AI-платформа) на сітуацыю, на сімптомы, якія ты апісваеш, якія пытанні далей задае.

Мая задача – навучыць яе ставіць правільныя пытанні, слушна іх фармуляваць, не сыходзіць убок. А таксама разумець апісанне чалавекам сімптомаў, бо звычайна пацыент не размаўляе медычнымі тэрмінамі, а кажа: мне кепска. Гэта трэба правільна інтэрпрэтаваць і аналізаваць і ўрэшце высоўваць імаверныя дыягназы. Далей – даваць рэкамендацыі і ведаць, адкуль іх браць. У медыцыне вялізная колькасць крыніцаў інфармацыі, і, напрыклад, у Францыі і Англіі могуць крыху адрознівацца падыходы да лячэння.

– І якія рэкамендацыі будзе выдаваць «Дактарына» – французскія ці англійскія, ці яшчэ нейкія? На якія нормы вы арыентуецеся?

– Гэтае пытанне можна вырашыць па-рознаму. Гэта можа быць спасылка на апошнія пратаколы рэгіёну, у якім жыве чалавек. А можна пайсці шляхам універсалізацыі адказаў. І тут перавага штучнага інтэлекту перад чалавекам у тым, што ён можа выдаць нашмат большую колькасць інфармацыі, і распавесці, што ў Штатах гэта лечыцца вось так, а ў Нямеччыне – так, у Кітаі – іншым чынам. У праграмы няма абмежаванняў, у яе можна ўпіхнуць усе веды, якімі валодае чалавецтва, але трэба навучыць яе правільна гэтай інфармацыяй карыстацца.

Чым «Дактарына» дапаможа беларускім эмігрантам?

 – Чым можа быць карысная «Дактарына» для беларусаў у эміграцыі?

– Напрыклад, тым, што пры камунікаванні з платформай няма моўнага бар’еру. З ёй можна працаваць на любой мове, а яшчэ можна загрузіць у яе любыя аналізы, выпіскі на розных мовах, і яна выдасць вам інтэрпрэтацыю на вашай мове. Напрыклад, аналіз крыві можа быць па-польску, УГД – па-чэшску, а вы атрымаеце інтэрпрэтацыю на зразумелай для вас мове. Адзінае, калі гэта, напрыклад, МРТ, платформа прачытае толькі заключэнне, здымкі чытаюць іншыя праграмы.

– Як далей будзе развівацца платформа?

– Яна пакуль не прэзентаваная для шырокай публікі і працуе ў рэжыме бэта-тэставання, на ёй стаіць папярэджанне, што гэта не замена візіту да лекара, але ёй ужо можна карыстацца. Пакуль платформу можна параўнаць са студэнтам-медыкам ці інтэрнам, у якога ёсць веды, разуменне, але пакуль няма правоў.

Спадзяюся, вельмі хутка «Дактарына» выйдзе ў выглядзе мабільных праграмаў на «Android» і «Apple». Ну і трэба вызначаць юрыдычныя нюансы. Дарэчы, вельмі часта медыцына абганяе юрыдычныя рэаліі, таму што яна ставіць пытанні, узнікнення якіх сістэма права не можа прадбачыць. Яшчэ дзесяць гадоў таму не было перадумоваў, што нейрасеткі, ШІ могуць прэтэндаваць на лекарскую частку працы – гэтага нельга было ўявіць.

Агулам, далей платформу можна павярнуць па-рознаму, бо штучны інтэлект адкрывае перад намі шырокія далягляды. Напрыклад, можна зрабіць праграму, якая будзе дапамагаць лекарам прымаць рашэнні, аналізаваць інфармацыю; ці праграму, якая будзе займацца маршрутызацыяй пацыентаў і казаць: едзьце ў тую ці іншую лякарню; ці будзе дапамагаць пацыентам разабрацца ў медычных рэкамендацыях.

Асаблівую ролю інтэграцыя штучнага інтэлекту ў медыцыну можа мець для жыхароў краінаў Афрыкі, Азіі, дзе часта лекара ў прынцыпе складана знайсці і адна акушэрка можна быць на дзвесце кіламетраў. Для людзей у такіх сітуацыях AI-плаформа, якая будзе аналізаваць іхны стан, можа быць асабліва карыснай.

Гэтая платформа – прататып таго, што раней ці пазней зменіць сістэму аховы здароўя. Ужо цяпер ёсць праграмы, навучаныя глядзець КТ грудной клеткі, і яны робяць гэта лепш, чым лекар-чалавек. Ці аналізы крыві – раней іх лічылі вачыма, а цяпер гэта не мае сэнсу, бо машына зробіць гэта хутчэй і дакладней.

Ужо існуюць сістэмы, якія дазваляюць хірургу апераваць, седзячы ў суседнім кабінеце ці нават суседнім горадзе. І мы прыйдзем да таго, што аперацыі будуць рабіць робаты  – чалавеку застанецца функцыя кантролю.

Аперацыі ад найлепшых хірургаў будуць даступныя ўсім

– Ёсць меркаванні, што ўвядзенне ШІ ў медыцыну можа прывесці да страты лекарамі пэўных уменняў, навыкаў? Што вы думаеце пра гэта?

– З пункту гледжання маіх калег-акушэраў пачатку ХХ стагоддзя, я цалкам некампетэнтны ва ўменні прымаць роды, бо я не прыму іх у заднім выглядзе тазавага прадляжання. Я ні разу ў жыцці не рабіў, толькі адзін раз бачыў паварот плода з папярэчнага на галоўку, таму што ёсць больш бяспечныя і эфектыўныя метады ў такой сітуацыі. Бо гэта часцей за ўсё не патрэбнае, бо ёсць кесарава сячэнне, якое прывяло да таго, што менш жанчын і дзяцей гіне ў родах, але так, рукамі я працую горш.

Мае калегі-тэрапеўты, пульманолагі ў прасунутых клініках статаскопам карыстаюцца ў дзесяць разоў горш, чым гэта рабілі медыкі дваццаць – трыццаць гадоў таму, бо тады не было такога распаўсюду КТ, УГД і да таго падобнага. Цяпер гэтыя тэхналогіі павялічылі эфектыўнасць лекараў і медыцыны. Нашая мэта – каб лекары менш памыляліся, каб лячэнне было лепшым і больш эфектыўным. Калі пры гэтым нейкую частку функцыяў перакласці на машыну, я ў гэтым не бачу нічога кепскага, толькі прагрэс. Мы ж не кажам, што УГД сэрца забіла якасць кардыёлагаў, бо цяпер няма неабходнасці чутка выслухоўваць сваімі вушамі змяненні ў сэрцы. Цяпер, напрыклад, маладыя хірургі часта не маюць досведу ў адкрытай хірургіі проста таму, што вялікая хірургія цяпер менш запатрабаваная. Не таму, што яе развучыліся рабіць, а таму што тыя ж пытанні можна вырашыць міні-аперацыямі, і гэта дазваляе дасягнуць лепшых вынікаў.

Сістэмы ШІ дазволяць скампенсаваць цяжкасці з доступам да лекараў у вельмі многіх краінах, бо ШІ без розніцы, зарабляе чалавек пяць мільёнаў долараў у год ці пяць долараў у дзень. Сістэма ШІ будзе працаваць аднолькава добра ў розных умовах. Лекар можа быць стомленым, у яго штосьці можа быць у жыцці, і гэта будзе ўплываць на яго. ШІ – не. У яго заўсёды аднолькава роўны стан. У такім ключы гэта можа змяняць медыцыну.

Развіццё ШІ прывядзе да таго, што ўсе змогуць мець доступ да якаснай медыцыны, што найлепшы хірург зможа апераваць большую колькасць людзей, бо на ягоным досведзе будзе навучаная сістэма ШІ.

Медыцына – права чалавека, а не прывілей

– Ці не прывядзе гэткі прагрэс да таго, што пэўныя лекарскія спецыяльнасці ўжо не будуць патрэбныя?

– Паводле ацэнак САЗ, каля чатырох мільярдаў чалавек сёння не маюць нармальнай медычнай дапамогі. Еўрапейскаму кантыненту пашчасціла – у нас ёсць доступ да лекараў. Мы не ведаем такога, што трэба дабірацца да лекара за чатырыста кіламетраў, бо ён прыехаў у нейкую вёску папрацаваць на пару тыдняў. А гэта рэаліі шмат якіх афрыканскіх краінаў, дзе ў прынцыпе няма доступу да медыцыны, і лічы, што пашанцавала, калі ў нейкі аддалены рэгіён прыехаў паваланцёрыць лекар. У такіх сітуацыях якраз і можа дапамагчы штучны інтэлект.

Калі прагрэс дойдзе да таго, што машына будзе дапамагаць лепш, значыць, лекары не патрэбныя, і гэта нармальна. Мы ж не перажываем, што зніклі кавалі, якія кавалі латы, напрыклад. Ці можна паглядзець на заводы, дзе робаты збіраюць аўтамабілі. Раней таксама лічылася, што гэта немагчыма, а цяпер чалавек амаль выключаны з гэтага працэсу. Ці аўтапілот – раней нельга было ўявіць, каб самалётам кіраваў не чалавек. Такіх прыкладаў прагрэсу можна прыводзіць шмат, і мы прыйдзем да гэтага і ў медыцыне.

У Беларусі каля сарака тысячаў лекараў. Мы будзем перажываць за тое, што яны застануцца без працы ці за доступ да якаснай медыцыны дзевяці мільёнаў чалавек насельніцтва краіны? Нашая мэта – не захаваць прафесію лекара, а каб чалавецтва жыло лепш. Хоць сама па сабе медыцына ніколі не знікне, бо будуць патрэбныя людзі, каб удасканальваць працу ШІ.

Я лічу, што медыцына – гэта права чалавека, а не прывілей. Таму я з такім натхненнем гляджу на развіццё штучнага інтэлекту, які зможа зрабіць так, што доступ да медыцыны будуць мець усе. Таму я і ўзяўся працаваць над «Дактарынай», каб дакрануцца да нечага новага і таго, што можа палепшыць свет. І я спадзяюся, што мы дажывем да таго, калі ўсе людзі на зямлі будуць мець аднолькава добрую медычную дапамогу. І гэта магчыма, але не толькі чалавечым рэсурсам.

Як мы кансультаваліся ў «Дактарыны»: досвед журналістаў «Белсату»

«Дактарына» пачынае з намі размову па-расейску, пытаецца пра праблемы са здароўем, але мы захацелі ўскладніць ёй задачу і распавялі сімптомы па-беларуску. І яна не толькі ўсё зразумела, але і працягнула размову па-беларуску.

Мы апісалі класічны грып: тры дні высокай тэмпературы да 39,7 °С, ламоту ў целе, галаўны боль, кашаль.

Платформа запыталася пра пол, узрост, хранічныя захворванні, якія лекі прымаюцца ў гэты момант, ці не было кантакту з чалавекам з падобнымі сімптомамі ў апошнія дні, ці няма алергіі і цяжарнасці (бо наш пацыент – жанчына). Пасля гэтага кароткага збору анамнезу нам выдалі імаверны дыягназ: вірусная інфекцыя, напрыклад, грып. Каб пацвердзіць гэта, параілі зрабіць хуткі тэст на грып, а таксама агульны аналіз крыві. Калі вынік апошняга будзе ў норме, паўтарыць праз 7–10 дзён, калі сімптомы не знікнуць.

Для штодзённага маніторынгу мы атрымалі такія парады:

• адсочвайце тэмпературу, болі ў целе, галаўныя болі, кашаль;

• мерайце тэмпературу і кантралюйце сімптомы як мінімум тры разы на дзень;

• нармальная тэмпература – ніжэйшая за 37,5 °C. Тэмпература, вышэйшая за 39,7 °C, патрабуе медычнай дапамогі, калі захоўваецца, нягледзячы на лячэнне.

Зніжаць тэмпературу «Дактарына» парэкамендавала парацэтамолам.

Да лекара платформа параіла ісці, калі высокая тэмпература будзе захоўвацца даўжэй за пяць дзён ці будзе цяжка дыхаць.

Акрамя таго, «Дактарына» дала поўную раскладку дыеты: што лепш есці, а што – абмежаваць. Забараніла алкаголь і кафеін. Распавяла, якія фізічныя практыкаванні рабіць для хуткага вылячэння.

Уражанне – як да лекара ў паліклініку схадзілі, нават лепш, бо ад участковага тэрапеўта не выходзіш з распісаным штодзённым меню і пажаданнем берагчы сябе. Паспрабуйце і вы – стваральнікі платформы цяпер якраз збіраюць водгукі ад карыстальнікаў. Пракансультавацца можна праз спасылку.

Ганна Ганчар belsat.eu