42-гадовы Леанід жыў у закінутай камяніцы ў цэнтры Варшавы, а 50-гадовы Андрэй (імя змененае па жаданні героя) – на вакзале і ў метро. У абодвух беларусаў атрымалася выйсці з крызісу бяздомнасці і знайсці дах над галавой. Як мужчыны трапілі на вуліцу? Дзе шукалі дапамогу і як урэшце знайшлі дом? А таксама, куды ісці, калі вы – уцякач ці эмігрант і вам няма дзе жыць? Распавядаем у нашым матэрыяле.
Студэнт праграмы Каліноўскага ў варшаўскай начлежцы
Берасцеец Леанід Мышленік прыехаў у Польшчу ў 2020 годзе, каб аднавіць страчанае пасля затрымання АМАПам здароўе. Увечары 9 жніўня, яшчэ да агучвання вынікаў выбараў, мужчына запытаўся ў сілавікоў, якія перакрылі ўвесь цэнтр гораду, дзе ён можа проста пагуляць. Яго адразу ж брутальна затрымалі, выкруціўшы пры гэтым рукі, ды арыштавалі на 10 содняў. У ІЧУ, а таксама пасля вызвалення берасцеец адчуваў, што ў яго ўвесь час баліць правая рука. У лякарні паставілі дыягназ: пашкоджанне банкарту (элементу суставу) і частковы разрыў сухажылля ў плячы. Пазней на МРТ знайшлі пашкоджаны пазванок у шыйным аддзеле хрыбетніку.
Фонд «Імёны», які яшчэ працаваў у 2020 годзе, дапамог Леаніду з’ехаць у Польшчу на лячэнне, якое аднак, складалася толькі з рэабілітацыі ў санаторыі. Таксама з аплатай пэўных працэдураў дапамог Беларускі дом у Варшаве, але яны, са словаў нашага суразмоўцы, не дапамаглі – рука і спіна працягвалі балець.
Спачатку мужчына хацеў вяртацца ў Беларусь, але неўзабаве даведаўся, што для яго гэта небяспечна, таму пачаў думаць, як уладкавацца ў Польшчы. Паступіў вучыцца на праграму Каліноўскага, паехаў у Вроцлаў, дзе жыў у кватэры з яшчэ трыма ўцекачамі. Прадставіў жытло, са словаў Леаніда, Беларускі дом. 1 траўня 2021 года мужчына вярнуўся ў Варшаву, некаторы час жыў у сяброў. У гэты ж час сутыкнуўся з падманам - пазычыў сябру грошы, а той іх не вярнуў. 1 ліпеня Леанід пайшоў у начлежку.
,,«Што кепска – там можна толькі ночыць, снедаць і вячэраць, а ўдзень ты мусіш ісці, куды вочы глядзяць. Агулам там можна правесці толькі 7 начэй», – кажа Леанід.
Бяздомнасць зацягвае
Пасля начлежкі Леанід апынуўся на вуліцы. Там сустрэў беларуса ва ўзросце каля 60 гадоў, які ўжо даўно вёў бадзяжнае жыццё.
«Ён прыязджаў на заробкі ў Польшчу. Неяк выпіў піва на вакзале «Варшава Заходняя», яго ўдарылі па галаве, забралі дакументы і грошы, і так чалавек апынуўся на вуліцы, – распавядае Леанід пра свайго сябра па няшчасці. – І такіх гісторыяў шмат. Гэты беларус прапанаваў мне жыць у закінутым будынку Варшаўскага ўніверсітэту – ён стаў для мяне домам прыкладна з ліпеня па кастрычнік 2021 года».
Агулам у камяніцы жылі каля 10 чалавек, з іх пяцёра – беларусы. Мужчыны зрабілі ў закінутых памяшканнях прыборку, паставілі мэблю, знойдзеную на сметніках.
Некаторыя з жыльцоў працавалі ці падпрацоўвалі. Леанід жа ўсцяж не мог зарабляць, таму шукаў бясплатнае харчаванне па горадзе.
«У Польшчы ёсць такія шафы, дзе людзі пакідаюць ежу, у якой вось-вось скончыцца тэрмін прыдатнасці. У Варшаве каля станцыі метро «Centrum» раз на тыдзень увечары раздаюць суп, хлеб, слодычы. Можна і з сабой крыху ўзяць. У касцёлах таксама кормяць, але там глядзяць, каб ты не быў п’яны».
Таксама, са словаў Леаніда, у Варшаве ёсць месцы, дзе бяздомны можа не толькі паесці, але і памыцца, папраць рэчы – напрыклад, такі пункт маецца на вуліцы Грахоўскай.
,,«Вопратку мы бралі ў кантэйнерах для адзення, якія стаяць па горадзе. Асаблівай удачай было знайсці абутак па тваім памеры», – распавядае Леанід.
Жыццё ў закінутай камяніцы не было цукрам. Са словаў мужчыны, часам прыходзілі нейкія людзі, якіх ён называе бандытамі – яны маглі збіць бяздомных, забраць тэлефоны, нацкаваць сабак:
«Пры мне было два такія выпадкі. Адзін раз прыйшлі з сабакам, але я тады ночыў у сябра, а ў нашым доме былі два беларусы. У аднаго з іх забралі тэлефон і збілі. Пазней збілі паляка – ён два тыдні правёў у лякарні. У наступны раз, калі яны прыйшлі, беларус схапіў жалезны прут і даў ім адпор».
Бяздомнасць зацягвае, кажа Леанід, і ён таксама адчуваў гэта, аднак усё роўна ўвесь час шукаў шлях выйсця з сітуацыі. Урэшце рэшт мужчына знайшоў фонд у Нямеччыне, які прафінансаваў яму дзве аперацыі – на хрыбетніку і руцэ. Па словах Леаніда, ён звяртаўся па дапамогу да беларускіх дэмакратычных сілаў і фондаў, але яму адмовілі – спаслаліся на ранейшую аплату штрафаў у Беларусі.
Пасля аперацыяў беларус атрымаў у Польшчы другую групу інваліднасці, а таксама дамогся, каб яму выдзелілі інтэрнат у вучэльні, дзе ён цяпер навучаецца на 1 курсе магістратуры. Мужчына ўжо мае вышэйшую эканамічную адукацыю, а ў польскай ВНУ вывучае філалогію расейскай мовы.
Як становяцца бяздомнымі з міжнароднай абаронай?
Леанід спрабаваў падтрымліваць кантакты з людзьмі, з якімі жыў у закінутым доме ў цэнтры Варшаве, аднак, кажа, у нейкі момант невядомыя падпалілі камяніцу, пасля чаго яе бяздомныя жыльцы раз’ехаліся – хтосьці змяніў нумар тэлефону ці проста згубіў яго.
«У дом кінулі запальную сумесь і падперлі дзверы. Людзі выскоквалі з другога паверху. Калі я там быў апошні раз прыкладна праз год пасля падпалу, будынак быў абнесены стужкай», – кажа беларус.
За час сваёй бяздомнасці Леанід перасёкся з прыкладна 7 беларусамі.
,,«Сустракаў беларусаў у чарзе па ежу, прычым, маладых. Большасць – прыехалі пасля 2020 года. Адзін хлопец быў з Берасця, на вуліцы апынуўся пасля лагеру для ўцекачоў. Як можна стаць бяздомным, атрымаўшы міжнародную абарону? Вельмі проста. Дзе ўзяць грошай напачатку, нават калі ўжо ўладкаваўся на працу? Далёка не паўсюль табе адразу штосьці заплацяць. І што рабіць? З чаго зняць жытло, заплаціць каўцыю? Асабліва калі знаёмых няма. Ды часта і не пойдзеш напружваць знаёмых», – кажа Леанід.
Уразлівыя групы беларусаў не абароненыя за мяжой, зазначае наш суразмоўца, а пагроза стаць бяздомным – даволі актуальная для розных групаў уцекачоў. Былі ўжо выпадкі, калі бяздомных беларусаў знаходзілі памерлымі. У той жа час сістэмнага вырашэння праблемы не прапаноўваецца, кажа Леанід:
«А пра яго трэба было думаць ад самага пачатку. У Беларусі былі маршы пенсіянераў, маршы людзей з інваліднасцю, моладзі. Яны найбольш уразлівыя ў эміграцыі. Трэба размаўляць пра дапамогу з мясцовымі чыноўнікамі, гарадскімі адміністрацыямі, у тым ліку гэта мусяць рабіць і нашыя дэмсілы. Напрыклад, дамагацца, каб быў прызнаны беларускі стаж, беларуская інваліднасць».
Мужчына распрацаваў уласны праект дапамогі бяздомным, але пакуль шукае шляхі для яго рэалізацыі і не распавядае дэталяў. Беларус перакананы – той, хто сам быў без даху над галавой, будзе найлепш ведаць, як дапамагчы ў такой сітуацыі.
«У Польшчы пачалася чорная паласа»
50-гадовы Андрэй жыве ў Польшчы з 1 лістапада 2020 года. У Беларусі мужчына мае шматгадовую гісторыю супраціву і ўдзелу ў апазіцыйнай дзейнасці: з 1998 года з’яўляецца сябрам БХД, быў на «Плошчы-2010», дзе быў збіты. Затрымлівалі яго і збівалі таксама ў 2020 годзе, аднак адпусцілі.
З’ехаць Андрэй вырашыў праз разуменне небяспекі, якая яму пагражае за каментары і паведамленні ў сацсетках. Нейкі час мужчына не жыў па адрасе рэгістрацыі, а калі яго пачалі шукаць, зразумеў, што трэба ўцякаць. Крыху затрымаў сабака, на якога трэба было зрабіць дакументы, але як толькі яны былі гатовыя, Андрэй пакінуў Беларусь.
,,«У Польшчы адразу пачалася чорная паласа, – кажа беларус. – Мяне ашукалі на першай жа працы – заплацілі ў 10 разоў менш. Потым была аперацыя на абедзвюх нагах, потым памерла маці, у мяне скралі дакументы, у тым ліку – карту побыту, банкаўскія карты. Я 3,5 месяцы чакаў іх аднаўлення і не мог уладкавацца на працу. Пакуль былі грошы, аплочваў жытло. А 29 студзеня я страціў прытомнасць, быў у стане клінічнай смерці ў шпіталі».
Чаму здарылася страта прытомнасці, Андрэй дагэтуль не ведае. Кажа, што ўсё, што памятае – як устаў з фатэлю, каб ісці на кухню, і ўпаў. На кухні ж у гэты час на пліце гатавалася ежа – яна пачала гарэць. Суседзі выклікалі пажарных і паліцыю, якія зайшлі ў кватэру на другім паверсе праз вакно. Яны выклікалі хуткую.
«Так мяне ўратавалі», – кажа Андрэй.
«Глядзелі і замілоўваліся»
Мужчыну завезлі ў лякарню. Там знайшлі пералом рабра, траўму хрыбетніка. Акрамя таго, у беларуса быў моцна разбіты твар. Аднак доўга заставацца ў лякарні наш суразмоўца не мог – у кватэры чакаў сабака.
«Я пакінуў шпіталь пад сваю адказнасць. Калі прыйшоў дамоў, даведаўся, што гаспадар разрывае са мной дамову, якая была да траўня. Канешне, я мог нікуды не з’язджаць і нават не плаціць за кватэру, бо ў зімовы перыяд ніхто б мяне не высяліў. Аднак я не такі чалавек. Я аддаў гаспадару ключы і пайшоў з сабакам на вакзал – жыў там, потым у метро на Нацыянальным стадыёне, на станцыі «Centrum», – распавядае Андрэй.
Беларус кажа, што паліцыя яго не чапала ні на вакзале, ні ў метро:
«Яны бачылі, што я апрануты, чысты, у мяне быў карэмат, спальнік, цёплыя рэчы, я мог сядзець на голай падлозе, сабака ляжаў на карымаце на коўдрачках і накрыты спальнікам. Глядзелі толькі і замілоўваліся. Нават дакументы ніхто ні разу не правяраў».
Мужчыне пашчасціла, што яму не давялося плаціць за лякарню, бо на той момант ён працаваў ахоўнікам у сетцы крамаў «Biedronka», і ў яго была страхоўка. З той працы, аднак, беларус сышоў, бо там яму таксама заплацілі нашмат менш, чым абяцалі. Цяпер Андрэй уладкаваўся ў дастаўку і ўжо амаль два тыдні жыве ў хостэле.
«Ты ж не палітзняволены»
Паводле Андрэя, яму прапаноўвалі дапамогу беларусы, аднак усё заставалася толькі на словах. Аднойчы мужчына звярнуўся да сяброў, якія прымаюць былых палітзняволеных у кватэры, і папрасіў прытуліць яго на некаторы час – атрымаў адмову.
,,«Мне сказалі – ты ж не палітзняволены. Тое, што я перажыў у мінулыя гады, не лічыцца, – кажа суразмоўца. – Больш не хачу нічога ні ў каго прасіць. Мне падабаецца мая праца, я езжу на ровары – гэта карысная фізічная нагрузка. У мяне ёсць лепшы сябар – мой сабака, за якога я нясу адказнасць. У мяне ёсць сябры і добрыя людзі, а тым, што адвярнуліся, я ўпэўнены – усё вернецца бумерангам».
У той жа час мужчына кажа, што на праблему бяздомнасці сярод беларусаў, якія ўцякалі ад рэпрэсіяў, варта звярнуць увагу, бо такіх выпадкаў нямала па ўсёй Польшчы. І гэта стэрэатып, што ўсе такія людзі маюць праблемы з алкаголем ці іншымі рэчывамі, кажа Андрэй:
«Чалавек можа страціць працу і апынуцца на вуліцы праз дэпрэсію, як гэта было ў мяне. Гэта накатвала хвалямі, якія павялічваліся з кожным ударам лёсу».
Тым не менш, беларус удзячны Богу за ўсё і кажа, што чорная паласа зрабіла яго мацнейшым.
Дзе прасіць дапамогі ў крызісе бяздомнасці?
У Польшчы, Літве і Грузіі (у Варшаве, Вроцлаве, Сопаце, Вільні і Батумі) працуе сетка шэлтараў, створаных для дапамогі беларусам, якія ўцякаюць з радзімы ад рэпрэсіяў. Гэтыя ўстановы найперш дапамагаюць тым, хто толькі што з’ехаў з Беларусі і мае гісторыю пераследу. Можна, аднак, звярнуцца і ў сітуацыі страты даху над галавой праз некаторы час жыцця за мяжой. Але шмат будзе залежыць ад сітуацыі, у якой апынуўся чалавек.
«Ёсць выпадкі калі гэта насамрэч нейкі невялікі тэрмін і сапраўды чалавека падманулі на працы ці яшчэ што – то тут адзін выпадак. Але калі чалавек каля двух гадоў за мяжой, напрыклад, і мігруе па шэлтарах і бясплатных месцах для жыцця – то гэта лад жыцця. У пільнай сітуацыі можна разглядаць кожны кейс асобна. Але калі гэта сітуацыя другога варыянту – тут, на жаль, мы не можам дапамагчы», – распавядае каардынатар сеткі шэлтараў ад ініцыятывы By_Help.
У Варшаве ёсць шэлтар, заснаваны Ганнай Федаронак – там прымаюць толькі тых, хто нядаўна з’ехаў з Беларусі.
,,«Мы дапамагаем толькі тым, хто выязджае. Ім больш патрэбна дапамога. Месца мала , а людзі едуць…», – кажа Ганна.
У крызісе бяздомнасці беларусы могуць звяртацца па дапамогу да польскіх арганізацыяў і гарадскіх уладаў:
- па спасылцы – спіс месцаў, дзе можна пераночыць, атрымаць ежу, папраць вопратку;
- бяздомным у Варшаве дапамагае Fundacja Kapucyńska – яна прадстаўляе гарачыя абеды, вопратку;
- яшчэ адна арганізацыя, якая дапамагае ў крызісе бяздомнасці – Fundacja Daj Herbatę – яны штотыдзень па панядзелках раздаюць гарачую ежу каля Цэнтральнага вакзалу ў Варшаве;
- на вуліцы Вольскай у Варшаве працуе шэлтар дабрачыннай каталіцкай арганізацыі «Caritas» (ul. Wolska, 172).
У Варшаве ў лютым на вуліцы выехаў так званы «аўтобус для бяздомных» – у ім можна сагрэцца, выпіць гарбаты, атрымаць дапамогу. Гэтая ініцыятыва працуе з 2018 года. Аўтобус ходзіць штодня з 8:00 да 14:00 і з 17:00 да 19:30 з Заходняга да Усходняга вакзалу. Маршрут ідзе праз пункты аказання дапамогі – шэлтары, інтэрнаты, сталовыя, бані, цэнтры сацыяльнай дапамогі.
Аўтобус будзе працаваць да канца красавіка, пакуль не ўсталюецца цёплае надвор’е.
Паводле гарадскіх уладаў, у лістападзе 2024 года ў Варшаве было каля 3500 бяздомных. НДА прыводзяць вышэйшую лічбу – каля 4500 чалавек.
Прасіць дапамогі, пакуль не здарылася катастрофа
Пра павелічэнне выпадкаў бяздомнасці сярод беларусаў за мяжой раней у размове з намі казала кіраўніца прадстаўніцтва па сацыяльнай палітыцы Аб’яднанага пераходнага кабінету Вольга Зазулінская:
«Нельга сказаць, што гэта сістэмная праблема, але такія выпадкі здараюцца часцей, калі параўноўваць, напрыклад, з сітуацыяй два ці тры гады таму. Відавочна, што беларусы, вымушаныя з’ехаць за мяжу, знаходзяцца ў вельмі уразлівым становішчы. Хтосьці здольны справіцца з цяжкасцямі, камусьці складана».
Прадстаўніца АПК зазначае, што далёка не ўсе людзі, якія сутыкаюцца з цяжкасцямі, звяртаюцца па дапамогу, напрыклад, псіхалагічную ці іншую падтрымку яшчэ на тым эатпе, калі можна перадухіліць больш катрастрафічныя наступствы.
,,«Іншая справа, калі чалавек не можа забяспечваць сябе з-за таго, што хварэе і не мае магчымасці працаваць. Тут шмат залежыць і ад падтрымкі тых, хто знаходзіцца побач, і ад таго, наколькі чалавек сам разумее праблему і звяртаецца па дапамогу», – зазначае Зазулінская.
Раней мы пісалі пра сацыяльныя праблемы, з якімі найчасцей сутыкаюцца беларусы ў эміграцыі – нашыя суразмоўцы ў матэрыяле разважалі аб тым, што на дадзены момант сістэмнай дапамогі ў крызісе бяздомнасці менавіта для беларусаў за мяжой няма, але ў еўрапейскіх краінах працуе развітая сістэма падтрымкі на ўзроўні органаў мясцовага самакіравання і НДА – да іх палітыкі і актывісты раюць ісці ў тым ліку беларусам – прасіць аб той дапамозе, якую можа даць дзяржава, у якой яны цяпер пражываюць.
Летась мы распавядалі пра Віктара – Блаславёнага вандроўніка – беларуса ў інвалідным вазку, які ўжо два гады жыве на вуліцы і марыць зрабіць са свайго жыцця сусветна вядомае рэаліці-шоу, каб зарабіць грошай і адкрыць у Варшаве прытулак сямейнага тыпу для бяздомных. Ягоная гісторыя – па спасылцы.
Ганна Ганчар belsat.eu
