Беларусам пагражаюць «мяккім сталінізмам» з прымусовай працаю для залічаных у «экстрэмісты» на ўзор ГУЛАГу і ўсеагульнай занятасцю для ўсіх астатніх, з забаронаю платнай медыцыны і вялізнымі падаткамі для заможных, з аднаўленнем помнікаў Сталіну. Паводле лукашэнкаўскага філосафа Пятра Пятроўскага, такія новаўвядзенні ці, дакладней, вяртанне ў СССР часу Сталіна, падтрымліваюць 90 % беларускіх выбарнікаў. Але як мы да такога дайшлі і што можа чакаць Беларусь у найбліжэйшыя гады?
Сталінізм і сталіністы ў Беларусі сёння
Сталінізм – палітычная тэорыя, што ўяўляе сабою перагляд тэорыі марксізму з яго ідэямі пра сацыялістычную рэвалюцыю і непазбежнасць класавай барацьбы ў працах і палітыцы Іосіфа Сталіна. Асноўныя адрозненні ад класічнага марксізму: замест ідэі пра сусветную сацыялістычную рэвалюцыю ідэя пра пабудову сацыялізму ў асобна ўзятай краіне, замест адмірання дзяржавы – яе ўзмацненне на чале з правадыром, замест класавай барацьбы – пошук ворага і барацьба з іншадумствам шляхам безупынных рэпрэсіяў унутры грамадства.
«Мяккі сталінізм», які часам асацыююць з кароткім перыядам праўлення ў СССР кіраўніка КДБ Юрыя Андропава (1982–1984), які ўслед за Леанідам Брэжневым, з кім звязваць паняцце «неасталінізм», адраджаў культ асобы Сталіна, павялічваў ролю сілавікоў у Савецкім Саюзе на ўсіх узроўнях улады, аднак так і не наважыўся вярнуць рэпрэсіі ў форме масавага фізічнага вынішчэння палітычных праціўнікаў, абмежаваўшыся развіццём карнай медыцыны і выцісканнем з краіны дысідэнтаў.
Прыхільнікі сталінізму ў Беларусі гуртуюцца вакол КПБ, прадстаўніку якой на «выбарах» 26 студзеня ЦВК намаляваў другое месца. Гадаванец ідэалагічнай сістэмы з Магілёўшчыны 41-гадовы Сяргей Сыранкоў, кіраўнік Камуністычнай партыі Беларусі, які заявіў, што ідзе не «замест, а разам з Лукашэнкам», «атрымаў» 3,21 % галасоў (або 189 740 выбарнікаў). Паводле ж кіраўніка штабу кандыдата Сыранкова Пятра Пятроўскага, «камуністы набралі 90 %» («Саюз КПСС – КПБ перамаглі»). Усё праз тое, што Аляксандр Лукашэнка, якому запісалі ў выніковы бюлетэнь 86,82 % галасоў (або 5 136 293 выбарнікі), з КПСС не выходзіў, партбілет не вярнуў і застаецца камуністам. Таму «камуністы на першым месцы», адпаведна ёсць падстава выбудоўваць у Беларусі тое, што ў самой КПБ называюць «мяккім сталінізмам». Магчыма, менавіта ў гэтым і хаваецца сапраўдная прычына, чаму менавіта Сыранкоў стаў другім і атрымаў такую лічбу, каб у выніку ў яго разам з Лукашэнкам намаляваліся прыгожыя 90 %.
Таму не здзіўляйцеся, калі ў найбліжэйшыя гады ў Беларусі, найперш у Менску, паўстануць помнікі Сталіну, пра што сам Лукашэнка ўжо казаў. Пакуль жа помнікі наступніку Уладзіміра Леніна на пасадзе кіраўніка СССР ёсць на «Лініі Сталіна», у Музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны і ў Свіслачы.
Нездарма ў перадвыбарчай праграме «мяккага сталініста» Сяргея Сыранкова адзін з найважнейшых пунктаў – аднаўленне помнікаў і гераізацыя Іосіфа Сталіна, названага «верным бацькам беларускай дзяржаўнасці», «адным са стваральнікаў Беларускай Савецкай дзяржавы, правадыром Савецкай Дзяржавы-пераможцы».
Міф пра Сталіна, «бацьку беларускай дзяржаўнасці»
КПБ непрыхавана атаясамлівае Лукашэнку і Сталіна, называючы абодвух «бацькамі беларускай дзяржаўнасці». Аднак у абодвух выпадках – гэта не больш як падман. Як Аляксандр Лукашэнка не быў стваральнікам беларускай дзяржаўнасці ў яе найноўшым выглядзе, бо незалежная Беларусь паўстала не столькі дзякуючы, колькі насуперак яму, так і Іосіф Сталін выступаў не за Беларусь, няхай нават у форме БССР як адной з краінаў – заснавальніц СССР, у 1922 годзе, а супраць яе.
Сталін, які ў першым савецкім урадзе на чале з Уладзімірам Леніным быў камісарам у справах нацыянальнасцяў, выступаў за суцэльную Расейскую Савецкую Рэспубліку з наяўнасцю некалькіх «аўтаноміяў» у яе складзе – БССР, УССР і Закаўказскай Сацыялістычнай Рэспублікаю. Але Ленін абраў варыянт фактычна федэрацыі ў выглядзе СССР з фармальна незалежных краінаў, бо кіраваўся думкамі пра далейшую сацыялістычную рэвалюцыю ў Еўропе і рэкламаваннем прывабнага для іншых краінаў праекту. Аднак з цягам часу ўсе ўдзельнікі СССР павінны былі страціць усе прыкметы «незалежнасці» і ператварыцца ў адну дзяржаву без падзелу на нацыі.
Тое, як Сталін ставіўся да беларусаў, адлюстроўвае і ягоны ўплыў на ўзбуйненне БССР у 1924 і 1926 гадах. Умовы да гэтага былі падрыхтаваныя яшчэ пры кіраванні Леніным, падмацаваныя даследаваннямі навукоўцаў, пралабіяваныя кіраўніком Беларусі Аляксандрам Чарвяковым і скіраваныя супраць Польшчы, дзе разгортваўся беларускі нацыянальна-вызвольны рух. Так, у склад БССР павінны былі вярнуцца ўсходнебеларускія тэрыторыі, што ў 1919 годзе «з ваенна-палітычных меркаванняў былі перададзеныя» (Касцюк М., Бальшавіцкая сістэма ўлады на Беларусі, М., 2000, с. 40) у склад савецкай Расеі. Гэта этнічныя беларускія тэрыторыі Віцебшчыны, Гомельшчыны і Смаленшчыны. Але праз Сталіна Веліжскі, Невельскі і Себежскі паветы, населеныя пераважна беларусамі, не былі далучаныя да БССР, а ў далейшым зведалі моцную русіфікацыю.
,,У 1939 годзе ў выніку так званага вызвольнага паходу Чырвонай арміі ў Заходняй Беларусі быў праведзены Народны сход за далучэнне да БССР, аднак пры гэтым Сталін не стаў ладзіць нават фармальнага плебісцыту на тэрыторыі Віленшчыны, што перадаў Літве. А ў 1945 годзе ў выніку Другой сусветнай вайны БССР дзякуючы Сталіну страціла частку набытых у 1939 годзе тэрыторыяў, што былі вернутыя Польшчы, але ніякай кампенсацыі за іх Беларусь нават праз этнічна беларускія тэрыторыі на ўсходзе не атрымала.
Сталінскія рэпрэсіі
Час кіравання Іосіфа Сталіна характарызуецца ўсталяваннем культу ягонай асобы і асацыюецца найперш з нечуванымі датуль рэпрэсіямі. Нават паводле шматкроць заніжаных афіцыйных звестак, што фігуруюць у падручніку гісторыі для 11-класнікаў, толькі ў Беларусі былі рэпрэсаваныя 235,5 тысячы чалавек, з якіх «былі апраўданыя больш за 170 тысячаў грамадзянаў, што пацярпелі ад палітычных рэпрэсіяў» (История Беларуси ХIХ – начало ХХІ в. Мн., 2021. с. 34). Гэта значыць, што афіцыйна прызнаецца: 72 % рэпрэсаваных былі ні ў чым не вінаватыя.
Тое, што гэтыя лічбы моцна заніжаныя, сведчыць, напрыклад, факт, што толькі 10–20 лютага 1940 года пад рэпрэсіі ў Беларусі трапілі больш за 50 тысячаў жыхароў Заходняй Беларусі, дэпартаваных углыб СССР, з іх не менш як 10 тысячаў памерлі ў дарозе.
Агулам жа, паводле афіцыйна прынятых лічбаў, у СССР за 1921–1953 гады былі рэпрэсаваныя 4 060 306 асобаў, з якіх 799 455 – расстраляныя. Пры гэтым пад рэпрэсіі траплялі ў тым ліку тыя, чыймі рукамі гэтыя рэпрэсіі рабіліся. Яскравыя прыклады – расстраляныя на загад Сталіна кіраўнікі НКВД / НКГБ Генрых Ягода і Мікалай Яжоў.
Паводле ж гісторыка Ігара Кузняцова, толькі ў Беларусі за 1920–1953 гады былі рэпрэсаваныя паўтара мільёна чалавек, з якіх 371 тысяча – расстраляныя. Сімвал сталінскіх рэпрэсіяў у Беларусі – Курапаты, даследаванне якіх было распачатае ў 1988 годзе Зянонам Пазняком і Міколам Крывальцэвічам, а яго вынікам стала расследаванне Генеральнай пракуратураю і прызнанне масавых расстрэлаў пад Менскам у перыяд кіравання Сталіна. Гэта вылілася ў масавыя дэманстрацыі і заснаванне традыцыі шэсцяў на Дзяды ў Курапаты пад лозунгамі асуджэння ідэяў сталінізму.
Пасля прыходу да ўлады Лукашэнкі археалагічныя даследаванні Курапатаў былі згорнутыя. Рэжым рэанімаваў стары савецкі міф пра тое, што тут расстрэльвалі не камуністы, а нацысты.
Разбурэнне культу асобы Сталіна
Праводзячы рэвізію вобразу Іосіфа Сталіна і аднаўляючы ягоны культ разам з прапагандаю «мяккага сталінізму», КПБ фактычна адмаўляецца ад праграмных тэзаў сваіх папярэднікаў – КПСС.
25 лютага 1956 года культ асобы Сталіна быў асуджаны на ХХ сходзе КПСС, пасля чаго ягонае цела вынеслі з маўзалею і перапахавалі, а ва ўсім Савецкім Саюзе распачаўся «сталінапад».
Амаль адразу ж пасля смерці дыктатара 5 сакавіка 1953 года пачалася рэабілітацыя палітычных зняволеных, якая спынілася пасля 1961 года і зноў аднавілася з пачаткам «адлігі» ў 1980-я гады. Паказальна, што, у адрозненне ад іншых рэспублік СССР, у БССР, дзе людзі перажылі крызіс свядомасці пасля публікацыі праўды пра Курапаты, дакладна на заканадаўчым узроўні акрэслілі катэгорыі насельніцтва, якія падпадалі пад рэабілітацыю, паводле пастановы Вярхоўнага Савету БССР ад 29 снежня 1990 года. Была створаная багатая заканадаўчая база ў справе рэпрэсіяў, а 18 снежня 1992 года вызначылі выплачваць грашовыя кампенсацыі палітычным рэпрэсаваным, што, аднак, так і не было зрэалізавана.
Дарэчы, за подпісам Лукашэнкі тэрмін рэабілітацыі ахвяраў палітычных рэпрэсіяў падаўжаўся яшчэ ў 1997 годзе, але пасля ўмацавання ягонай улады працэс спыніўся.
Стаўленне беларусаў да Сталіна
Калі ў Расеі адносіны да Сталіна, паводле вынікаў афіцыйных апытанняў, штогод паляпшаюцца і ён уваходзіць у тройку найбольш папулярных гістарычных постацяў, саступаючы Аляксандру Пушкіну і Пятру І, у Беларусі, нягледзячы на працу ідэолагаў і ўплыў расейскае прапаганды, Сталін застаецца адмоўным персанажам, бо маштабу здзейсненых у гады ягонага кіравання рэпрэсіяў, што закранулі вялізную колькасць беларускіх сем’яў, немагчыма нівеляваць. Да таго ж варта дадаць тут і пралікі Сталіна ў яго хаўрусніцтве з Гітлерам, праз што вайна прыйшла ў Беларусь і падчас яе загінуў кожны чацвёрты насельнік краіны.
Нездарма паводле
даследаванняў, што ладзілі ў 2009 годзе ў краінах, якія ўваходзілі ў СССР, стаўленне беларусаў да Сталіна не вельмі адрознівалася ад стаўлення грамадзянаў краінаў Балтыі: 55 % апытаных жыхароў Беларусі ацэньвалі яго негатыўна, а 19 % – пазітыўна (ва Украіне, напрыклад, гэтыя лічбы былі 49 супраць 24, а ў Расеі – 38 супраць 34), у той час як да Леніна негатыўна ставіліся 23 % апытаных жыхароў Беларусі, а пазітыўна – 39 %.
Паказальна, што Іосіф Сталін не звязваецца ў беларусаў з перамогаю СССР у Другой сусветнай вайне. Так, паводле апытання ў лютым – сакавіку 2024 года, сярод герояў той вайны беларускія вучні называлі Георгія Жукава (18,8 %), Зою Касмадзям’янскую (17,9 %), Марата Казея (14,3 %), Мікалая Гастэлу (12,6 %), і ніяк не Іосіфа Сталіна. Варта таксама падкрэсліць, што «траціна рэспандэнтаў не здолелі ўзгадаць аніводнага прозвішча» (33,2 %).
Аднак гэта не перашкаджае КПБ разлічваць на прасоўванне «мяккага сталінізму» ў Беларусі, бо ёсць запыт на яго з боку ўлады, пра што і сведчаць намаляваныя вынікі выбараў. Што лукашэнкаўскія камуністы збіраюцца будаваць у Беларусі?
Што такое «мяккі сталінізм»?
«Мяккі сталінізм» прадугледжвае ўсеагульную занятасць насельніцтва, якой лукашэнкаўскія камуністы плануюць навучыць і Расею. Так, пасля школы маладзёна чакаюць установы сярэдняй спецыяльнай адукацыі, і толькі для найлепшых – універсітэт. Далей – праца паводле размеркавання, аднак «калі дрэнна працуеш», то ты трапляеш у лік «апушчаных» – атрымліваеш горшую ступень прафесійнай занятасці. Калі ж выправішся, падымаешся на ранейшае месца, не – будзеш падаць ніжэй па сацыяльнай лесвіцы. Напрыклад, алкаголікаў ізалююць у прафілакторыях.
Плануецца таксама ўзмацняць прагрэсіўнае падаткаабкладанне, і гэта ўжо робіцца. Так, у 2025 годзе беларусы, якія зарабілі цягам года 200 тысячаў рублёў, мусяць запоўніць дэкларацыю аб падатках, а іхны прыбытак будзе абкладацца паводле стаўкі 25 %. КПБ ж будзе намагацца яшчэ больш павысіць гэтую стаўку.
КПБ плануюць таксама скасаваць у Беларусі платную медыцыну, бо яна стварае канкурэнцыю дзяржаўнай «бясплатнай». Менавіта такім чынам збіраюцца развязаць кадравую праблему.
У дачыненні палітычных праціўнікаў, або тых, каго залічаць у «экстрэмісты», КПБ збіраецца аднавіць практыку ГУЛАГу. Так, Пётр Пятроўскі адкрыта прапаноўвае стварыць пэўныя зоны для прымусовай, найперш цяжкай фізічнай, працы палітвязняў, з мэтаю перавыхавання: «Зробім прыгожае перавыхаванне – Лёзненскі, чыстае паветра, 20 км у радыусе ніводнага паселішча, бытоўкі, бензапілы, праца ляснічымі, гадоў дзесяць-пятнаццаць для прачышчэння мазгоў і разумення сэнсу жыцця, усведамлення яго. Мы гэта ўсё зробім. І гэта будзе справядліва».
Пры гэтым іншыя ідэалогіі, акрамя камуністычнай, КПБ у Беларусі плануе забараніць, а «лібералізм» увогуле крыміналізаваць, бо, паводле Пятроўскага, «лібералізм – гэта асноўны вораг беларускай дзяржаўнасці». Як пры такіх заявах пачувае сябе лідар ЛДПБ, няхай і толькі паводле назвы ліберальнай партыі, Алег Гайдукевіч?
Чаму менавіта Сталін і «мяккі сталінізм»?
Другое месца прадстаўніка КПБ Сыранкова на так званых прэзідэнцкіх выбарах у Беларусі – гэта найперш пэўная заява на выбудоўванне дачыненняў з камуністычным Кітаем з аднаго боку і з другога, як ні дзіўна, – супраціў Расеі з яе алігархічнай элітаю, дзе тыя ж камуністы фактычна выступаюць на рэгіянальным узроўні як
апазіцыя да кіроўнай «Единой России». Нездарма расейскія камуністы неаднаразова траплялі за краты, пра што вымушаны быў казаць лідар КПРФ Генадзь Зюганаў.
Адначасова Сталін – гэта постаць, на якую імкнецца быць падобны Уладзімір Пуцін найперш у сваёй вонкавай экспансіянісцкай палітыцы. Пры гэтым ён асабіста дрэнна ставіцца да Уладзіміра Леніна, стаўленне да якога ў беларусаў нашмат лепшае, чым да Сталіна.
Аднак істотна тое, што праз атаясамленне са Сталіным КПБ імкнецца ўмацаваць культ асобы Аляксандра Лукашэнкі. І калі той у 2012 годзе казаў, што яму да Сталіна яшчэ «тупаць ды тупаць», то ў 2025 годзе ён ужо праводзіць паралелі сябе са Сталіным і жадае суседняй Украіне выбраць «свайго прэзідэнта», які быў бы як Сталін (гэта значыць, і як Лукашэнка) і дапамог бы ёй «мабілізавацца» і «аднавіць краіну».
Што гэта за «мабілізацыя», беларусы асабліва выразна адчулі пасля жніўня 2020 года. І гэты працэс у Беларусі ў выглядзе «мяккага сталінізму» абяцаюць не толькі не спыняць, але і паглыбляць, бо «калектыўнае вышэй за індывідуальнае».
Барыс Булат belsat.eu
