Беларусы за два дні сабралі больш за 4000 еўраў для завуча Ляхавіцкай гімназіі і фіналісткі конкурсу «Настаўнік года Рэспублікі Беларусь – 2023» Таццяны Крапіневіч, якая вымушаная была разам з дачкой пакінуць радзіму пасля даносу на яе. У шчырай размове з «Белсатам» Таццяна распавядае, як педагагічнае крэда «вучыць для жыцця» можа ў цяперашняй Беларусі ператварыцца ў «экстрэмісцкі» лозунг і як цяжка хаваць свой страх ад дзяцей…
Як гэта – ісці на ўрок да пяцікласнікаў адразу пасля «размовы» з КДБ? І як гэта – казаць дзецям, што «ўсё выдатна», а самой прыслухоўвацца да крокаў на калідоры, якія набліжаюцца да кабінету. Як гэта – хаваць ад вучняў свой страх?..
«Калі проста з заняткаў забралі дзвюх настаўніц і кудысьці павезлі, быў страх і шок. Я пайшла замяняць урок настаўніцы, якую забралі. Урок расейскай мовы, трэба праводзіць конкурс, а ты не ведаеш, што рабіць. Перад табой сядзіць пяты клас. І тут выклікаюць мяне. Я кажу, што не магу, што ў мяне ўрок… «Пачакаюць вашыя дзеці», – быў адказ. Ну вось як гэта?..» – задае рытарычнае пытанне настаўніца матэматыкі і былая завуч Ляхавіцкай гімназіі Таццяна Крапіневіч, якая была вымушаная ў канцы 2024 года эвакуявацца з Беларусі, бо ейнаю асобаю, паводле наводкі сумна вядомай Вольгі Бондаравай, зацікавіліся працаўнікі МУС і КДБ.
У той дзень Таццяну не забралі. «Відаць, проста пашэнціла», – лічыць яна. У яе тэлефоне было шмат украінскіх кантактаў. Зрабіць «украінскага шпіёна» з настаўніцы для гэбэшнікаў – раз плюнуць. Але нешта заела. Адзін з іх запытваецца: «Што, афармляем?». Другі робіць паўзу і, нечакана, пярэчыць: «Ай не, не хачу». І аддае Таццяне тэлефон.
«Нейкая, можа, чалавечнасць, у ім прачнулася», – выказвае здагадку нашая суразмоўца.
«Яны ведаюць усё!»
«Пасля таго кантакту з працаўнікамі КДБ, які доўжыўся паўтары гадзіны, у мяне пачаліся панічныя атакі. На ўрок я ўжо не змагла пайсці. Да дзяцей з такімі эмоцыямі не пойдзеш – папрасіла замяніць. Выйшла ў прыёмны пакой, села і зарыдала», – успамінае Таццяна Крапіневіч.
Стала баяцца людзей «у пухавіках і са скуранымі тэчкамі» пасля таго допыту ў гімназіі, прызнаецца жанчына.
,,«У іх своеасаблівая манера камунікацыі, такія дыялогі вывераныя, складзеныя, пэўна, вопытнымі псіхолагамі. Ты разумееш, што з табой проста гуляюць, як кот з мышкай. Ты ўсё адно трапляеш у іхную пастку. Я да той размовы думала: ай, ну што тут такога? Вытрымаю! Дам ім адпор. Але… Ім немагчыма даць адпор, калі ты ў такім шокавым стане…», – кажа Таццяна.
Таццяна Крапіневіч хацела з'ехаць ужо тады, пасля школьнага хапуну ў 2024 годзе. Прынамсі – зʼехаць з Ляхавічаў. Спрабавала шукаць працу ў Менску. Звязвалася з рознымі школамі – безнадзейна. «Падпісантаў» на адміністратыўныя пасады не бяруць. Што за «падпісанты»?
«Падпісантамі» яны называюць тых, хто аддаваў подпіс за альтэрнатыўнага кандыдата ў 2020 годзе. Адкуль ведаюць? Яны ведаюць усё! У іх ёсць усе спісы, так. І яны ведалі, што я, прыкладам, падпісвалася за Віктара Бабарыку. І я ведала, што яны ведаюць, – самі мне не раз гаварылі. Так што ў Менску мяне нікуды не ўзялі, адусюль – адмовы. І тады я пастанавіла яшчэ на год застацца ў Ляхавічах», – працягвае настаўніца.
«На кожным дзяржпрадпрыемстве ёсць чалавек, завербаваны КДБ»
Але тут, пабачыўшы, што мясарубку і праўда троху заела, у гульню ўступае «галоўная даносчыца Беларусі», як яе ахрысцілі беларускія журналісты ў выгнанні, Вольга Бондарава. Нейкім чынам у прапагандысткі апынуліся скрыны публікацыі на «Інстаграме» Таццяны Крапіневіч, якія тая выдаліла яшчэ ў 2020 годзе. Выява бел-чырвона-белай пасцілы і надпіс «Перамены пачынаюцца на тваіх уроках». Органы, якія закліканыя ў Беларусі караць за любоў да любой «няправільнай» пасцілы, адрэагавалі борзда. На Таццяну завялі адміністратыўную справу паводле артыкулу 24.23 КаАП.
«А як маглі апынуцца ў Бондаравай гэтыя скрыны? За вашымі сацсеткамі нехта «шпегаваў» яшчэ ў 2020-м? Гэта педагогі ў школе так «здаюць» адно аднаго?» – дапытваемся.
«Атмасфера ў школе такая, што не ведаеш, каму верыць, а каму не, з кім можна гаварыць, а з кім нельга. Не ведаю, ці верыць гэтаму, але кажуць, што на кожным дзяржпрадпрыемстве ёсць чалавек, завербаваны КДБ. Тым больш – у школе. Ну і, відаць, у кагосьці стрэмка засела наконт мяне. Тым больш, я заўсёды свабодна выказвалася, рабіла, у прынцыпе, што хацела, за тры гады стала настаўніцай года. У кагосьці гэта выклікала зайздрасць, напэўна. Не хачу ні на каго нагаворваць, але…» – Таццяна Крапіневіч спыняецца.
Калі стала вядома пра распачатую адміністратыўную справу, Таццяна стэлефанавалася са сваёй старэйшай дачкой, якая вучыцца ў Нямеччыне. Хацела параіцца, як быць далей. «Тэрмінова з'язджаць з краіны!» – адказала тая без ваганняў.
«Але я і сама ўжо, прачытаўшы першыя пасты гэтай Бондаравай, разумела, што трэба бегчы. І не тое каб я пастоў ейных спалохалася. Але пачытала пра тое, колькіх людзей праз яе кінулі ў турмы, у тым ліку Алеся Пушкіна, які загінуў за кратамі. Таму і пастанавіла зʼязджаць. Яна так проста не адчэпіцца», – распавядае беларуска.
«Я проста вучыла дзяцей матэматыцы, і ніякай палітыкі»
Таццяна Крапіневіч крыху больш за два тыдні ў Варшаве. Падала дакументы на міжнародную абарону. Прызнаецца, што ўжо на трэці дзень у Польшчы адчула, што ходзіць з узнятай галавой.
«Я адчула, што я не баюся, не азіраюся, не кантралюю кожнае слова», – гаворыць Таццяна.
«Але так было да таго, як я дала некалькі інтэрвʼю беларускім СМІ ў выгнанні. З таго боку зноў усчаўся ціск і паліўся бруд. Яна ж не выбірае словаў, гэтая «гаспажа» Бондарава. «Тварь» – самае лагоднае, што яна кажа на мой адрас. Госпадзе, што я ёй кепскага зрабіла? Я раней і слыхам не чула пра яе. Брыдка гэта ўсё, брыдка…» – дадае настаўніца.
Суд над завучам Ляхавіцкай гімназіі і фіналісткай прафесійнага конкурсу «Настаўнік года Беларусі – 2023» меўся адбыцца 28 студзеня. На момант, калі рабілася гэтае інтэрвʼю (31 студзеня), Таццяна не ведала вынікаў судовага пасяджэння. Не ведала нават, ці адбыўся наагул працэс. З Ляхавічаў – ніякіх звестак. Са школы – таксама. Цішыня. Маўчанне…
«Мусіла і тут маўчаць?.. Напэўна, спускавым кручком, што я загаварыла, стала з'яўленне серыі артыкулаў з загалоўкамі «Настаўніка года будуць судзіць за «экстрэмізм», «Завуча Ляхавіцкай гімназіі будуць судзіць за пікетаванне онлайн» і гэтак далей. А чаму? За што? Я проста вучыла дзяцей матэматыцы. І ніякай палітыкі…» – тлумачыць Таццяна Крапіневіч.
«У польскіх дзяцей нашмат больш свабоды»
Таццяна ў 2007 годзе скончыла Берасцейскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Пушкіна, але па яго заканчэнні ў школе амаль не працавала. У тым жа годзе пераехала ў Менск, сем гадоў працавала ў дыстрыб'ютарскай кампаніі. Звольнілася адтуль, калі зразумела, што ў гэтай сферы сябе як асоба не рэалізуе.
У 2020 годзе пастанаўляе з'ехаць са сталіцы, каб выкладаць матэматыку ў Ляхавічах. «Гэта быў душэўны парыў», – кажа. Ужо праз тры гады стала фіналісткай конкурсу «Настаўнік года Рэспублікі Беларусь 2023». За год да гэтага скончыла магістратуру ў БДПУ імя Танка. Атрымала пасаду намесніцы дырэктара ў навучанні.
Калі заводзім гаворку пра настаўніцтва, Таццяна разнявольваецца і пачынае нарэшце пасміхацца.
«Мне вельмі прыдаўся мой досвед працы ў лагістыцы. Выпрацавала для сябе такое настаўніцкае крэда: вучыць для жыцця. Я вельмі шмат матэматычных задачаў прыдумляю менавіта з жыцця. Паказваю, дзе матэматыка будзе патрэбная ў нашай штодзённасці. Мне вельмі падабаецца, што ў польскіх падручніках, якія я ўжо паспела пагартаць, амаль усе задачы звязаныя з жыццём – гэта пра банкаўскія рахункі, тую ж лагістыку і гэтак далей. У нас жа задачы ў падручніках – пра нейкія грыбы ці прадметы, якія даўно зніклі з жыцця, і дзеці пра іх не ведаюць», – параўноўвае Таццяна.
У Варшаве Таццяна разам з 15-гадовай дачкой, якая неўзабаве пойдзе тут у ліцэй. Беларускай настаўніцы хапіла аднаго візіту ў польскую навучальную ўстанову, каб зрабіць выснову: «У польскіх дзяцей нашмат больш свабоды, а стасункі з настаўнікамі – на роўных, гэта я адразу заўважыла».
,,«У нас жа гэтая іерархія, калі настаўнік мусіць адразу паказаць вучням, хто тут галоўны на ўроку. Ну як можна ў стане страху штосьці вывучыць, штосьці зразумець і неяк развівацца? Так, дзеці будуць нешта рабіць, але ў стане «бі-бяжы». Пасля гэтага прыходзяць дамоў, і ў іх ужо нічога не застаецца ў галовах. Пра якія «глыбокія веды» можа весціся гаворка ўвогуле?» – разважае настаўніца.
Зазначае, што ў школах Беларусі выхоўваюць выканаўцаў.
«Так, галоўнае – выканаць заданне. Прычым – паводле алгарытму, зададзенага шаблону. Каб ні ўлева, ні ўправа. І ніякага крытычнага мыслення! На ўроках трэба рашаць прыклады!» – кажа Таццяна Крапіневіч.
Сістэма састарэлая. Навучальныя праграмы цяжкія і грувасткія. Вучні перагружаныя. Настаўнікі выпаленыя. Класныя кіраўнікі змушаныя маніторыць сацыяльныя сеткі сваіх падапечных і складаць выніковыя справаздачы: прозвішча вучня, нік, на што падпісаны «Дурыстыка нейкая», – кажа. Ці магчыма прадуктыўна і крэатыўна працаваць і вучыцца ў такой атмасферы?..
«Толькі прайшоўшы гэты шлях, разумееш, наколькі гэта цяжка…»
Таццяна ўжо асвойвае матэматычныя тэрміны па-польску. Плануе вывучыць мову і інтэгравацца ў польскую сістэму адукацыі. Будзе нялёгка, але ў яе голасе чуем рашучасць.
«Слухайце, ну вы не падаеце духам!» – заўважаем.
«Упінаюся. Такая мая жыццёвая пазіцыя: на людзях не падаць духам. А насамрэч маральна цяжка. Асабліва калі гэты ціск адтуль пайшоў, што я нібыта «паліваю брудам сістэму адукацыі і ўсю краіну», што я «тварь» і «бэчэбэшніца». Але я яшчэ раз паўтару, што я нічога не прыдумляю, нікога не абгаворваю, ніякіх прозвішчаў не называю, кажу пра тое, што ведаю, пра тое, як існуе сістэма адукацыі. Бруд якраз ліецца з боку гэтай прапагандысткі. Ну, калі ўнутры чалавека ўсё бруднае, яна вылівае гэты бруд вонкі, на жаль», – кажа Таццяна.
Беларуска прызнаецца, што дагэтуль застаецца нібыта паміж «там» і «тут». Але ад людзей, якія «тут», на выгнанні, Таццяна атрымлівае маральнае падтрыманне. І не толькі маральнае. Яе гісторыя так узрушыла беларусаў у эміграцыі, што літаральна за адныя содні яны сабралі для Таццяны 3000 еўраў, а за некалькі дзён – больш за 4000. Гэта быў адзін з самых хуткіх збораў на пляцоўцы ініцыятывы «BYSOL».
Гэтыя грошы дапамогуць жанчыне цягам 5 месяцаў плаціць за жытло ў Варшаве.
«Я была ўражаная. Гэта неймаверна. Удзячная кожнаму! Без гэтай дапамогі я б не ведала, як тут выжыць з дачкой. Кожнаму дзякую з глыбіні душы. Таксама – усім людзям, хто нас эвакуяваў, супрацоўнікам і валанцёрам «BYSOL». Яшчэ раз скажу: цяпер я не магу сама дапамагаць матэрыяльна, але мае рукі, мая галава і мазгі ўжо гатовыя рабіць гэта. Бо толькі прайшоўшы гэты шлях, разумееш, наколькі гэта цяжка…», – падсумоўвае Таццяна Крапіневіч.
Зміцер Міраш belsat.eu
