Генеральная пракуратура Літвы выслала неадназначны ліст Беларускаму пашпартнаму цэнтру: ці то папярэдзіла, каб дакумент не спрабавалі выдаць за сапраўдны пашпарт да афіцыйнага прызнання, ці то прыгразіла крымінальнай адказнасцю за выраб. «Белсат» спытаў дэпутатаў Сейму, што вядома пра прэтэнзіі Генпракуратуры.
Што здарылася
Генеральная пракуратура Літвы 27 студзеня адправіла ў Беларускі пашпартны цэнтр у Вільні ліст, змест якога пераказала выданне «Zerkalo». Ліст можна ўспрыняць як пагрозу крымінальнага пераследу, а можна – як канстатацыю факту: пакуль пашпарт Новай Беларусі не прызнаны Літвой, ён не можа быць выкарыстаны ў Літве як пасведчанне асобы.
«Запланаваныя да вырабу і выдачы новыя пашпарты грамадзянаў Беларусі, пакуль гэтыя асабістыя дакументы не будуць прызнаныя ў парадку, які вызначаным законамі Літоўскай Рэспублікі, будуць лічыцца несапраўднымі дакументамі, якія не даюць уласніку такога пашпарта ніякіх правоў на законнае атрыманне дазволу на часовае пражыванне ў Літве», – паведаміла Генпракуратура Літвы ў лісце за подпісам намесніка Генпракурора Гітанаса Іванаўскаса.
Пасля гэтага ў лісце пішуць, што арт. 300 Крымінальнага кодэксу Літвы прадугледжвае адказнасць за выраб і выкарыстанне фальшывага пасведчання асобы. На пытанне, ці будзе лічыцца такім пашпарт Новай Беларусі, Генпракуратура не стала адказваць, спаслаўшыся на тое, што «правасуддзе ў Літве ажыццяўляе толькі суд».
Дырэктар Беларускага пашпартнага цэнтру Марус Гудзялайціс пацвердзіў выданню «Zerkalo», што ліст сапраўдны. Ён расказаў, што гэта быў адказ на зварот Пашпартнага цэнтру, скіраваны яшчэ ў лістападзе 2024 года. І запэўніў, што Пашпартны цэнтр ужо «скарэктаваў некаторыя аспекты адпаведна законам Літвы і Еўразвязу», імкнецца забяспечыць «прававую дакладнасць» і працуе ў межах еўрапейскага заканадаўства. Пашпартны цэнтр, дадаў ён, да пачатку выдачы пашпартоў урэгулюе сваю працу адпаведна заўвагам Генпракуратуры і зробіць дэталёвую памятку для атрымальнікаў пашпартоў.
У лісце сцвярджалася, што копіі ліста былі высланыя ў канцылярыю прэзідэнта, Сейм, Міністэрства ўнутраных справаў і Міністэрства замежных справаў, Дэпартамент дзяржаўнай бяспекі Літвы. Ды ў Сейме Літвы пра гэта чулі як мінімум не ўсе дэпутаты.
Генпракуратуру не так зразумелі?
Дэпутат Сейму Літвы Эмануэліс Зінгерыс, чалец камітэту па замежных справах, даведаўся пра ліст Генпракуратуры ад журналісткі «Белсату». Ён адзначыў, што пашпарт Новай Беларусі не былі нейкай «падпольнай акцыяй», пра іх было «ўсім вядома», і вырабляліся яны як «сувенір, які юрыдычна не дзейнічае» да прызнання іншымі дзяржавамі, а не як фальшывыя пашпарты. Ніякай нелегальнай дзейнасці ў гэтым ён не бачыць – ды і пашпарты Новай Беларусі яшчэ не выдавалі.
Дэпутат Сейму Літвы Томас Тамілінас, чалец групы сяброўства з дэмакратычнымі сіламі Беларусі, кажа «Белсату», што такога ліста не атрымліваў.
,,«Мне здаецца, што гэта нейкае непаразуменне, – кажа Тамілінас. – Генпракуратура, наколькі я ведаю, проста адказвала на пытанне тых, хто ствараў гэтыя пашпарты, пра тое, які статус пашпарту. І пакуль статусу няма, натуральна, што Генпракуратура пералічыла артыкулы і законы, якія можна парушыць, калі будзеш карыстацца нейкім фэйкавым пашпартам, пакуль ён не мае статусу. Таму трэба размаўляць пра яго статус».
Пакуль пашпарт Новай Беларусі не прызнаны афіцыйна, то натуральна, што будзе нейкая адказнасць за спробы скарыстацца ім як сапраўдным пашпартам, падкрэслівае дэпутат. У адказе Генпракуратуры «няма ніякай рэакцыі», лічыць ён. Генпракуратура проста цытуе закон і не ўвязваецца ў замежную ці міграцыйную палітыку Літвы. Гэта пытанні Сейму і Ураду, якія павінны выпрацаваць стаўленне да пашпарту Новай Беларусі.
Ці прызнае Літва пашпарт Новай Беларусі?
На тое, каб зразумець, ці прызнаваць пашпарт Новай Беларусі, Літве патрэбны час, канстатуе Тамілінас. Толькі нядаўна – 26 студзеня – адбылася прэзентацыя. Пакуль пашпарт Новай Беларусі, дадае дэпутат, гэта сапраўды толькі «паперка, якая не мае прававога статусу», і пракуратура будзе ўключацца толькі тады, калі непрызнанай «паперкай» будуць спрабаваць скарыстацца як пашпартам.
Пра статус трэба размаўляць – і гэта «нармальная легітымная дыскусія», даводзіць Тамілінас. Не абавязкова надаваць гэтаму дакументу статус, роўны менавіта пашпарту, адзначае ён.
Зінгерыс лічыць, што пашпарт Новай Беларусі і не будзе прызнаны «як літоўскі пашпарт», ды й будзе шмат пытанняў пра кантроль над выдачай дакументу грамадзянам краіны, улады якой ствараюць пагрозы для Літвы і чыняць правакацыі. Разам з тым, Зінгерыс адрознівае Аляксандра Лукашэнку і Святлану Ціханоўскую: у другой «найлепшыя адносіны» з Літвой і Еўропай. Прадэмакратычныя беларусы для Літвы – «найважнейшыя партнёры», кажа дэпутат, таму трэба намагацца прыйсці да «юрыдычнай высновы» супольна з Ціханоўскай, каб зняць «юрыдычную напружанасць».
Праваахоўныя органы, тлумачыць Тамілінас, у гэтую дыскусію маюць уключацца, каб праверыць, ці адпавядае дакумент сучасным стандартам, але пытанне статусу – палітычнае, не праваахоўнае. Калі чалавек будзе трымаць пашпарт Новай Беларусі як сувенір, а не спрабаваць выдаць яго за прызнаны пашпарт, пакуль такога прызнання няма, то праблемаў быць не павінна.
Старшыня камітэту ў замежных справах Сейму Літвы Рэмігіюс Мотузас заяўляў, што хоча «наладзіць адзіны падыход» прадстаўнікоў розных ведамстваў, бо пашпарт Новай Беларусі – «сімвалічны дакумент, што не мае ані юрыдычнай, ані дыпламатычнай сілы» і «не будзе прызнаны правадзейным на тэрыторыі Літоўскай Рэспублікі». Франак Вячорка, старэйшы дарадца Ціханоўскай, звярнуў увагу на тое, што гэта толькі меркаванне дэпутата, а сапраўдная дыскусія «яшчэ нават не пачалася».
Тамілінас у каментары «Белсату» згадвае, што пашпарт Новай Беларусі – «новая з’ява». Не зусім унікальная, бо перад Другой сусветнай вайной былі падобныя прыклады. Але ў найноўшы час найбліжэйшы прыклад – хіба пашпарт Мальтыйскага ордэну. Гэты ордэн, які не мае ўласнай тэрыторыі і не звязаны наўпрост з сучаснай Рэспублікай Мальта, выдае сваім службовым асобам і дыпламатам пашпарты, якія прызнае 114 краінаў, з якімі ордэн мае дыпламатычныя адносіны (а ў гэтым ліку і Літва). Ды гэта не тое самае, што пашпарт Новай Беларусі.
Гэта не першая прэтэнзія Літвы да пашпарту Новай Беларусі
Да таго была дыскусія пра герб Пагоня на вокладцы пашпарту, згадвае Тамілінас. Літоўскія кансерватары палічылі, што беларусы пастанавілі размясціць у дакуменце дзяржаўны сімвал Літвы: літоўскі «Віціс» і беларуская Пагоня сапраўды вельмі падобныя, бо грунтуюцца на гербе Вялікага Княства Літоўскага. Ды Міністэрства замежных справаў адказала занепакоеным дэпутатам, што Пагоня – не Віціс, а іхныя заявы паўтараюць прапагандысцкія наратывы рэжыму Лукашэнкі.
Прэзідэнт Літвы Гітанас Наўседа пазней сказаў, што Літва «можа дазволіць выкарыстоўваць гэты сімвал народам, што спавядаюць свабоду і не стаяць на каленях перад [Уладзімірам] Пуціным», а таксама што «гісторыю ніхто не збіраецца перапісваць»: маўляў, «палітычная воля і палітычная моц» Вялікага Княства Літоўскага «распаўсюджвалася з Вільні і ахапіла тэрыторыі сённяшніх Беларусі і Украіны», а герб – «літоўскі сімвал, які можа быць выкарыстаны іншымі народамі».
Тая дыскусія не была асабліва звязаная з пашпартам Новай Беларусі, лічыць Тамілінас. Дыскусія пра Пагоню – асобная дыскусія гісторыкаў і палітыкаў, «няхай дыскутуюць далей». Ён нагадвае, што Пагоня была гербам Беларусі ў першыя чатыры гады незалежнасці Беларусі, таму яму здаецца, што «пытанне ўжо вырашанае».
Наўседа таксама казаў, што пра прызнанне пашпарту Новай Беларусі «варта падумаць»: больш важна абмяркоўваць не ўласна сімвал на вокладцы, а «юрыдычныя і дыпламатычныя аспекты».
***
,,«Трэба працаваць над гэтым пытаннем, каб беларусам было камфортна жыць у Еўропе, калі яны збеглі з Беларусі, і іхны пашпарт скончыўся», – рэзюмуе Тамілінас.
Зінгерыс жа адзначае, што ў дзень размовы былі і іншыя навіны, на якія варта звярнуць увагу – і з якімі беларусаў можна павіншаваць. Ён даваў каментар «Белсату» са Страсбуру, дзе быў дакладчыкам па Беларусі на паседжанні ў Радзе Еўропы і займаўся інтэграцыяй прадстаўніцтва Беларусі ў Парламенцкай асамблеі Рады Еўропы. Беларусы былі прызнаныя дзейнымі чальцамі ПАРЕ, «сядзелі ў залі, не на гаўбцы», атрымалі офіс у Страсбуры. І ПАРЕ прыняла рэзалюцыю аб непрызнанні легітымнасці Лукашэнкі пасля выбараў-2025, якія Зінгерыс назваў словам «клаўнада».
Разам з тым Зінгерыс паабяцаў, што па вяртанні са Страсбуру зоймецца пытаннем пашпарту Новай Беларусі.
Ганна Русінава, Ірына Юр’ева, Алесь Наваборскі belsat.eu
