Лукашэнка ўжо шкадаваў, што наўпроставыя прэзідэнцкія выбары не скасавалі. Цяпер на «абмежаваныя» выбары намякнуў Гайдукевіч. Ды хоць Лукашэнку раздражняюць электаральныя кампаніі, імавернасць скасавання наўпроставых выбараў невысокая, лічыць Віталь Цыганкоў.
Кандыдат у прэзідэнты на выбарах-2025, лідар праўладнай Ліберальна-дэмакратычнай партыі Алег Гайдукевіч у эфіры дзяржаўнага радыё прапанаваў змены ў выбарчае заканадаўства.
Выбіраць дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў ён прапанаваў паводле змяшанай сістэмы: палову паводле аднамандатных акругаў (як цяпер, калі кожная акруга галасуе за канкрэтнага чалавека), палову паводле партыйных спісаў (калі ўсе выбарнікі галасуюць не за людзей, а за партыі, як у Іспаніі ці Ізраілі). Такія змяшаныя сістэмы – не рэдкасць: гэтак выбіраюць дэпутатаў у Нямеччыне, Літве, Украіне і мностве іншых краінаў. Некаторыя краіны, як Польшча і Латвія, выбіраюць дэпутатаў паводле адкрытых партыйных спісаў: галасуюць за партыю і пажаданага кандыдата ад партыі. Ды, у адрозненне ад дэмакратычных краінаў, Гайдукевіч прапануе не дапускаць да выбараў тых, каго ён лічыць «пятай калонай».
Выбары прэзідэнта Гайдукевіч хоча «абараніць ад палітыканаў» праз забарону выстаўляць кандыдатуру для «некампетэнтных палітыкаў, здраднікаў, прадстаўнікоў пятай калоны». Права выстаўляць кандыдатаў у прэзідэнты Гайдукевіч прапануе пакінуць «парламенцкім партыям» і «ўсебеларускаму сходу». Такое бывае пераважна ў недэмакратычных краінах. Штосьці падобнае бывае ў дэмакратычных краінах, дзе прэзідэнта выбірае парламент, як то ў Італіі, дзе фактычны кіраўнік дзяржавы – прэм’ер-міністр, а не прэзідэнт.
Можа, гэта чарговы намёк на тое, што і ў Беларусі хочуць скасаваць наўпроставыя выбары прэзідэнта?
Палітычны аглядальнік, аўтар і вядоўца праграмы «Двубой» на «Белсаце» Віталь Цыганкоў нагадвае, што Аляксандр Лукашэнка ў 2022 годзе ўжо казаў: здарма пры змене Канстытуцыі не вырашылі ладзіць прэзідэнцкія выбары праз «усебеларускі сход». Цыганкоў лічыць: хоць у Беларусі «няма ніякіх выбараў» у дэмакратычным сэнсе, наўпроставыя выбары для Лукашэнкі застаюцца «цяжарам, якога ён хацеў бы пазбегнуць».
,,«Не выключана, што пры далейшым развіцці гэтых аўтарытарных тэндэнцыяў, можа быць, ён і дойдзе да таго: плюне на ўсялякую імітацыю, – кажа Цыганкоў. – Да таго, што кіраўніка краіны – тое, што называецца паводле Канстытуцыі прэзідэнтам – будуць выбіраць нейкія „прадстаўнікі народу“ на тым жа „усебеларускім народным сходзе“. Я бы даў гэтаму меншую імавернасць, менш за 50 %, але гэта не выключана».
Цыганкову здаецца забаўным, як той жа Гайдукевіч ці Ганна Канапацкая паказваюць свае нешматлюдныя пікеты. На адным з відэа ў сацсетках Гайдукевіча відаць, як мінакі ўварочваюцца ад атрымання ягоных улётак. Роля ўсіх кандыдатаў акрамя Лукашэнкі, падкрэслівае Цыганкоў, гэта «статысты і масоўка», іхныя мэты – не падвышэнне іхнай папулярнасці.
Ды частка электарату, якая не чытае і не глядзіць незалежныя медыі, можа ўспрыняць Канапацкую як незалежную кандыдатку, бо лозунгі Канапацкай могуць крыху не адпавядаць агульнай палітыцы ўлады. Напрыклад, Канапацкая не кажа слова «палітвязні», але кажа, што трэба зменшыць пакаранне тым, каго пакаралі за «падзеі электаральнага цыклу 2020 года». Яна, як і астатнія, «ведае сваю планку», ды кандыдатам не распісваюць кожны крок, а вызначаюць нейкія рамкі, у межах якіх можна «праяўляць фантазію».
Вынікі выбараў «намалююць» – у гэтым Цыганкоў не сумняецца. Ён чакае, што другое месца «намалююць» усё роўна Гайдукевічу, а Канапацкай дадуць 1,5–2 %, максімум 3 %, «каб надта шмат пра сябе не думала». Затое гэта могуць быць яшчэ адны выбары, пасля якіх ніводнага з кандыдатаў не пасадзяць за краты: «сцэнар гэтага не прадугледжвае».
Цыганкоў – не адзіны, хто лічыць, што вынікі «намалююць»: эксперты прагназуюць, што Лукашэнку напішуць без падліку галасоў далёкія ад праўды 80–90 %. «BELPOL» ужо расказаў у дэталях, якія механізмы ўжываюцца ў фальсіфікацыі гэтых выбараў. Еўрапейскі парламент ужо падкрэсліў, што выбары ў Беларусі ў сённяшніх умовах не могуць лічыцца свабоднымі і справядлівымі. Кангрэс Злучаных Штатаў і шэраг краінаў заклікалі не прызнаваць «фіктыўных прэзідэнцкіх выбараў» у Беларусі.
Прэзідэнцкія выбары прызначаныя на 26 студзеня 2025 года. Сярод кандыдатаў – Аляксандр Лукашэнка і тыя, хто яго падтрымлівае або прынамсі не выступае супраць яго. Рэальную апазіцыю да выбараў не дапусцілі. Дэмакратычныя сілы заклікаюць байкатаваць гэтыя выбары – актыўна ці пасіўна.
Юлія Цяльпук, Алесь Наваборскі belsat.eu
