Думаю менавіта гэтае слова найбольш дакладна апісвае тое, што адбываецца з Беларуссю. Павольная і сумная, але менавіта дэградацыя, рух назад.
У эканоміцы паказчыкі цяпер выглядаюць больш-менш прыстойна. Але каб правільна ацэньваць тое, што адбываецца, трэба падзяліць год на дзве паловы і тады карцінка стане аб'ёмнай.
Калі ў першым паўгоддзі мы назіралі разгон эканомікі, выкліканы вайскова-прамысловым супрацоўніцтвам з Расеяй (так, мы дапамагалі забіваць украінцаў) і непрапарцыйным, незаробленым ростам заробкаў (прычынай чаго быў недахоп працоўных рук), а разам з тым і спажывецкага крэдытавання, то ўжо ў жніўні эканоміка стала. Рост ВУП за 6 месяцаў – 5,5%, за 11 месяцаў – 3,9% і ёсць практычна 100% верагоднасць, што пастаўленая на гэты год мэта (3,8%) не будзе дасягнутая.
Такія ж трывожныя тэндэнцыі можна назіраць і ў вонкавым гандлі. Станоўчы трэнд (а хацелі мы выйсці на плюс $700-800 млн) зламаўся таксама дзесьці напачатку лета, і наш чалавек-пазітыў – прэм'ер Галоўчанка – заявіў, што гэтая сітуацыя часовая і (жэстачайшэ) паабяцаў Лукашэнку «выправіць дэфект» да канца трэцяга квартала. Не выйшла. Па выніках 10 месяцаў на калькулятары мінус 317 млн і наперадзе справаздачнасць за лістапад, у якой, з-за дэвальвацыйных скачкоў у Расеі, хутчэй можна выявіць нешта вельмі нядобрае, вельмі дрэнна пахкае, чым які-небудзь пазітыў. Тым больш, што з 1 кастрычніка запрацаваў новы, сур'ёзны пакет санкцый, які абяцае перакрыць паток падсанкцыйных тавараў праз Беларусь, і мы нарэшце ўбачым нескажоную статыстыку.
Ну і курс долара. З ім парадаксальная сітуацыя. Цэлы год я ў розных публічных месцах дыскутаваў з іншымі эканамістамі адносна перспектыў падзення курсу. Іх аргументам было, калі абагульніць: «Плацежны баланс Беларусі збалансаваны, унутраных рызык практычна няма», што з'яўляецца праўдай. Я ж, са свайго боку, звяртаў увагу на дысбалансы ўнутры Расеі, да якой мы прывязаныя больш чым на 2/3 па многіх параметрах. І ў канцы года гэтыя дысбалансы «згулялі», моцна здзівіўшы ўрад, які таксама спрабавала заплюшчваць вочы на відавочную патэнцыйную праблему.
Поспехам можна было б назваць той самы непрапарцыйны рост даходаў амаль на 10%, які павінен быў выклікаць інфляцыю істотна вышэй зафіксаваных 5,5%, але драконаўскія меры па стрымліванні коштаў далі свой вынік – праблема загнаная ўнутр, у балансы прадпрыемстваў, якія і заплацілі за такую радасць падзеннем даходаў. Ускоснымі дасягненнямі такой палітыкі стала ўжо згаданая дзірка ў знешнім гандлі (праз адсутнасць айчынных тавараў, насельніцтва перакідваецца на імпарт, і гэта відаць па долі нянаскай прадукцыі ў раздробным гандлі) і... а вось гэта маё ўлюбёнае.
Так, забарона на вываз бульбы за мяжу (пагаворваюць, што мы яшчэ і сабраліся закупляць яе ў Казахстане) – вынік захадаў урада, у першую чаргу МАРГ па стрымліванні коштаў. Дастрымлівалі да таго, што вырошчваць бульбу стала нявыгадна! Асцярожна, працуюць прафесіяналы! З гэтымі хлопцамі далейшыя перспектывы краіны – «танцы на балоце».
Крыніцы аднаўленчага росту (расейская абаронка і пусты рост заробкаў) скончыліся. Ды і пра сам рост казаць-то і не прыходзіцца. Калі лічыць не адзін 2024-ы, а за тры гады, то рост выглядае як вельмі-вельмі сціплыя 2+%, якія сталі б наогул нулём, калі б не рэгуляванне коштаў.
Такое вось дасягненне, і няма ніякіх іншых эканамічных ідэй што ў Галоўчанкі, што ў Лукашэнкі. Таму наш «крыж» – рост у 2025-м на ўзроўні статыстычнай хібнасці, у лепшым выпадку. У горшым – вялікае крызіснае прывітанне з брацкай Расеі. Там інфляцыя, калі прыгледзецца да асобных тыдняў, вельмі недалёкая ад 20% у гадавым вылічэнні і стандартны банкаўскі крэдыт – 28% гадавых, што выглядае катастрофай нават на фоне беларускіх 18%, не кажучы ўжо пра польскія 8% гадавых. Пры гэтым Эльвіры Набіулінай звязалі рукі і рэгулятарных рычагоў, якія дазваляюць стрымліваць рост коштаў, ужо не засталося. Таму можна ўжо задаваць пытанне «калі?»: калі ўся гэтая радасць у выглядзе інфляцыі, падзення росту рэальных даходаў і чарговых скачкоў курсу валют прыляціць да нас, праз мяжу, якая амаль не ахоўваецца?
Так выглядаюць эканамічныя вынікі года, які пачынаўся вельмі добра…
,,Праблем дзве – недахоп працоўных рук і манапольная залежнасць (знешні гандаль, даўгі, інвестыцыі) ад краіны, якая, відавочна, «зайшла не ў тыя дзверы», і пакуль там, за гэтымі дзвярыма, хаваецца, трымае ўнутры.
Там, за дзвярыма, адбываецца чорт ведае што. З апошняга – страта Сірыі, выбухі генералаў у Маскве, расстрэл грамадзянскага самалёта над Грозным. Украінскія войскі (якіх як бы наогул не павінна было быць) ужо пяты месяц працягваюць утрымліваць плацдарм у Курскай вобласці, і бразганне пустым «Орешником» чамусьці не палохае ні Зяленскага, ні ўвесь астатні свет.
Ды й навакольныя дружалюбныя як бы краіны ў асобе іх лідэраў, якія павінны былі стаяць спіной да спіны, што Арменія (звязаная дамовай АДКБ), што Казахстан, што Азербайджан, дазваляюць сабе такія эскапады, што становіцца абсалютна зразумела – там, за гэтымі «дзвярыма», толькі два чалавекі – Пуцін і Лукашэнка. Больш хаўруснікаў і няма.
Я перакананы, што сам Лукашэнка ўжо даўно пракляў той дзень, калі ён падпісаўся пад антыўкраінскую авантуру. Відаць, што і прамову для Гаагі ён падрыхтаваў («Гэта ж не я! Гэта Пуцін так войскі выводзіў, павярнуў пад Мазыром у бок Кіева, гэтак жа бліжэй было! Якія да мяне пытанні?» ) і гойсае па свеце, шукае хоць нейкія іншыя апоры ў вонкавым контуры. Але Пакістан, Зімбабвэ і Нікарагуа на такую ролю падыходзяць дрэнна, ім бы са сваімі праблемамі даць рады, а ў прыстойныя дамы, што ў Нямеччыну, што ў Польшчу, усё гэтак жа не пушчаюць... І гэта таксама – вынік 2024-га.
Унутры ж краіны ўсё «чысценька». Выбары ў «якбыпарламент» паказалі, як цяпер выглядае беларуская палітыка: зусім зачышчаная прастора і імітацыйная «канкурэнцыя» ў пераважнай большасці выбарчых акругаў з двух чалавек, падобных як дзве кроплі вады. (Здаецца, акруга, у якой былі чатыры кандыдаты, на ўсю краіну была толькі адна і гэта быў відавочны збой сістэмы.)
Не падвёў і УНС, які прайшоў у красавіку. Група ўсё тых жа адданых таварышаў – старшыні выканкамаў, дэлегаты «якбыпарламента», міністры і іншыя сабраліся, дзеля чагосьці назвалі сябе па-іншаму і два дні шчыра спрабавалі знайсці сабе працу, паўнамоцтвы, якія яшчэ не размеркаваны па іншых органах. Спроба не ўдалася. Незалік.
Аналагічная імітацыйная кампанія адбываецца і цяпер. Група з чатырох статыстаў аздабляе чарговае перасаманазначэнне Лукашэнкі. І калі раней рэальную канкурэнцыю стварала хаця б вельмі кампрамісная Таццяна Караткевіч (2015 год), то цяпер досвед усіх папярэдніх кампаній прызнаны непрымальным. 2020-ы напалохаў Лукашэнку да смерці і страх гэты за чатыры гады не прайшоў. І ўжо не пройдзе, таму адлігі чакаць бессэнсоўна.
Цяпер вось так. Дэградацыя.
