З моманту крушэння самалёта «Embraer 190», які здзяйсняў 25 снежня рэйс Баку – Грозны, прайшло некалькі дзён. За гэты час з'явілася некалькі версій прычын таго, што адбылося, а адносіны паміж Расеяй, Казахстанам і Азербайджанам выйшлі на новы віток. «Белсат» паразмаўляў з экспертамі і паспрабаваў высветліць, што ж адбылося з самалётам і як авіякатастрофа можа паўплываць на замежную палітыку ўсіх трох краін і міжнародныя стасункі агулам.
Нагадаем, самалёт «Embraer 190», які выконваў рэйс J28243 з Баку ў Грозны, разбіўся раніцай 25 снежня каля горада Актаў ў Казахстане. На яго борце знаходзіліся 67 чалавек – 62 пасажыры і пяць членаў экіпажа.
Пасля ўзнікнення пазаштатнай сітуацыі на борце дыспетчары адмовілі яму ў пасадцы ў Грозным і Махачкале. Лайнер некалькі разоў спрабаваў выканаць вымушаную пасадку і быў перанакіраваны праз Каспійскае мора ў Казахстан. Не даляцеўшы да аэрапорта Актаў некалькі кіламетраў, самалёт упаў пасярод стэпу і выбухнуў. Насавая частка цалкам згарэла, хваставая адвалілася і ацалела. Менавіта ў ёй знаходзіліся 29 пасажыраў, якія выжылі. Іх даставілі ў бальніцу Актаў.
Неўзабаве пасля катастрофы самалёта «Azerbaijan Airlines» шэраг авіяцыйных экспертаў выказалі здагадку, што на падлёце, у небе над Чачэніяй, самалёт быў пашкоджаны расейскай сістэмай СПА.
Пасля катастрофы адна з крыніц у Азербайджане, знаёмая з расследаваннем катастрофы, паведаміла карэспандэнту «Reuters», што, паводле папярэдніх вынікаў, самалёт быў збіты расейскай сістэмай СПА «Панцирь-С». Гэтую ж выснову карэспандэнту Reuters пацвердзілі яшчэ тры ананімныя азербайджанскія крыніцы.
Неўзабаве дэпутат азербайджанскага парламента, сябар камітэта па міжнародных справах Расім Мусабэкаў у інтэрв'ю азербайджанскаму агенцтву «Turan» заявіў: «Самалёт быў збіты на тэрыторыі Расеі, у небе над Грозным. І адмаўляць гэта немагчыма».
Ён жа сказаў, што цяпер Расея спрабуе замесці сляды, а замест гэтага павінна прынесці прабачэнні і прыцягнуць вінаватых да адказнасці.
26 снежня ў Азербайджане быў абвешчаны днём нацыянальнай жалобы па ахвярах авіякатастрофы.
Рэакцыі Расеі і Казахстана
Расейскія медыя, у сваю чаргу, апублікавалі толькі версію аб сутыкненні з птушкамі. Гэтую версію агучылі як у Расавіяцыі, так і ў «КазАэроНавигации». Казахстанскае выданне «Orda.kz» паведаміла са спасылкай на ўпраўленне аховы здароўя Мангістаўскай вобласці, што на борце самалёта выбухнуў балон.
Уладзімір Пуцін выказаў спачуванні і паведаміў, што накіраваў у Казахстан спецборт МНС з медыкамі і абсталяваннем. Прычыны крушэння самалёта ён не каментаваў.
Афіцыйную пазіцыю Крамля 26 снежня выказаў прэс-сакратар Пуціна Дзмітрый Пяскоў: «Да высноваў следства выбудоўваць якія-небудзь гіпотэзы было б няправільна. Мы, вядома ж, гэтага рабіць не будзем, і ніхто не павінен гэтага рабіць. Трэба дачакацца заканчэння следства».
Кіраўнік Чачэні Рамзан Кадыраў таксама выказаў спачуванні сваякам загінулых, але пра СПА не згадваў ні слова. Затое гэтую інфармацыю пацвердзіў яго пляменнік – сакратар Рады Бяспекі Чачэніі Хамзад Кадыраў. На сваёй старонцы ў Instagram ён паведаміў, што «ўсе дроны, запушчаныя па рэспубліцы, збітыя». І ўжо 26 снежня Кадыраў узнагародзіў пляменніка медалём «За заслугі перад Чачэнскай рэспублікай».
Некаторыя Z-блогеры, дарэчы, таксама ўсклалі віну на чачэнскі бок. Праз пару гадзін пасля трагедыі Telegram-канал «Baza» напісаў: «У пабліках разыходзіцца відэа з дзіўнымі адзнакамі на хвасце самалёта, які ўпаў у Казахстане. Адтуліны падобны на тыя, што застаюцца пасля абстрэлу або выбуху з паражальнымі элементамі».
«Менавіта так выглядаюць пашкоджанні ад працы ЗРК», – пракаментаваў праваенны блогер Юрый Падаляка, выказаўшы версію, што «борт быў выпадкова падбіты» зенітна-ракетным комплексам. – Вельмі падобна, што борт трапіў пад адбіццё чарговай атакі на Грозны».
Следства вядуць улады Казахстана. 26 снежня транспартны пракурор Мангістаўскай вобласці Казахстана Абылайбек Ардабаеў заявіў, што іх расследаванне пакуль не прыйшло да высновы аб дачыненні расейскай СПА да катастрофы. Спікер Сената Казахстана Маўлен Ашынбаеў таксама прапанаваў дачакацца вынікаў расследавання і назваў «спекуляцыяй» паведамленні аб магчымым абстрэле самалёта. Ён заявіў, што Казахстан, Расея і Азербайджан не зацікаўлены хаваць інфармацыю. Пры гэтым блогера, які зняў падзенне самалёта на відэа, арыштавалі на 10 содняў.
Ужо вядома, што праваахоўныя органы Расеі і Азербайджана не будуць дапушчаныя да крымінальнага расследавання крушэння самалёта паблізу Актаў, бо, паводле з КПК РК гэтым мусяць займацца толькі праваахоўныя органы Казахстана, але будуць дапушчаны да расследавання авіяздарэння, паведамляе казахстанскае бюро «Report».
Што здарылася насамрэч – меркаванне экспертаў
Пра тое, што магло здарыцца з самалётам, які пацярпеў крушэнне, у эфіры «Вот Так» выказаліся адразу некалькі экспертаў.
Авіяцыйнаму эксперту Валерыю Раманенку версія пра сутыкненне борта з птушкамі падаецца дзіўнай. Такой жа дзіўнай, як і траекторыя палёту самалёта пасля ўзнікнення пазаштатнай сітуацыі на борце.
,,«Калі птушка трапляе ў шкляную паверхню, то паверхня трэскаецца. Калі трапляе ў метал – метал прагінаецца, але ні ў якім разе птушка не трапляе ўнутр салона. Як правіла, у выпадку са сутыкненнем з птушкамі імкнуцца неадкладна пасадзіць самалёт. У раёне Грознага ёсць ваенныя аэрадромы. Можна было пры жаданні пасадзіць самалёт там, паколькі сітуацыя сапраўды аварыйная», – лічыць Раманенка.
Што прымусіла пілота адвесці самалёт так далёка – праз Каспійскае мора – можна меркаваць, зыходзячы з агучаных відэакадраў, на якіх бачны пашкоджанні самалёта. Фюзеляж прабіты ў шматлікіх месцах – знізу і з двух бартоў. Пашкоджаны таксама элементы кіравання вышынёй на крыле. Унутры салон быццам прашыты кулямі і аскепкамі. Прабітымі апынуліся нават некалькі выратавальных камізэлек. Такія наступствы, на погляд экспертаў, характэрныя ў выпадку абстрэлу.
«Наўрад ці гэта ракета комплексу С–300 і наўрад ці гэта ракета комплексу С–400. Але гэта цалкам можа быць паражаючы элемент ЗРК «Бук», ЗРК «Тор» або ЗРК «Панцырь». Ва ўмовах адсутнасці досведу аператары сістэмы цалкам маглі не адрозніць па памеры тып цэлі», – лічыць ваенны эксперт Андрэй Крамароў.
Як мяркуе пілот «Airbus А320» Міхаіл Парканскі, справа аб расследаванні падзення самалёта пад Актаў будзе палітызаваная і можа расцягнуцца на тэрмін ад паўгоды і больш.
«У нас сумненняў наконт таго, што адбылося, практычна не ўзнікае, – кажа ён. – Пашкоджанні на хвасце самалёта нельга назваць слядамі ад сутыкнення з птушкамі. Птушкі ніколі не даганяюць самалёт, не атакуюць яго збоку. Што датычыць нейкіх аскепкаў, якія нібыта маглі вылецець з рухавіка, то, аналізуючы даступныя ў інтэрнэце кадры, можна бачыць, што пашкоджанні праходзілі практычна пад вуглом 90 градусаў. Калі нешта і ляцела з рухавікоў у бок хваста, пашкоджанні выглядалі б інакш. Мяркую, да сапраўдных высноў камісія зможа прыйсці даволі хутка. Самапісцы, якія датычаць тэлеметрыі самалёта, знаходзяцца ў хваставой частцы, якая ацалела».
Што адбываецца цяпер
26 снежня ізраільская авіякампанія «El Al» абвясціла аб прыпыненні сваіх рэйсаў з Тэль-Авіва ў Маскву на найбліжэйшы тыдзень, спасылаючыся на «падзеі ў паветранай прасторы Расеі».
Авіякампанія «Azerbaijan Airlines» таксама адмяніла ўсе рэйсы на Паўночны Каўказ Расеі, не ўдакладніўшы, калі яны могуць аднавіцца.
Раніцай 27 снежня не было палётаў і з некаторых гарадоў Расеі – як паведамілі ў Расавіяцыі, «для забеспячэння бяспекі палётаў грамадзянскіх судоў».
Па стане на раніцу 27 снежня, у бальніцы застаюцца шэсць пацярпелых у выніку крушэння самалёта. Адзін з іх у вельмі цяжкім стане.
Авіякампанія «Azerbaijan Airlines» ужо заявіла аб кампенсацыі сем'ям загінулых і пацярпелых у выніку крушэння самалёта, а таксама аб страхавой выплаце пасажырам, якая ўжываецца ў адпаведнасці з заканадаўствам Азербайджана і міжнароднай практыкай.
Што будзе далей
Пра тое, як могуць змяніцца адносіны паміж Азербайджанам, Расеяй і Казахстанам пасля крушэння самалёта, выказаўся дырэктар Цэнтра сярэднеазіяцкіх даследаванняў універсітэта імя Адама Міцкевіча ў Познані Іван Пяшкоў:
«З аднаго боку, у нас Расея, якая кажа, што пакуль высновы рабіць рана. З іншага – асцярожны Казахстан, таму што менавіта на яго ляжа самая вялікая адказнасць па расследаванні катастрофы. Казахстан цяпер спрабуе пазбегнуць ціску, які аказвае Расея і Азербайджан. З трэцяга боку – Азербайджан, які ад пачатку надаў трагедыі ранг нацыянальнай і персаналізаваў віну, паказаўшы на адказнасць СПА Расеі».
Паводле эксперта, цяпер Азербайджан паводзіць сябе паводле ўсіх правілаў усходняй дыпламатыі: паказвае свой пункт гледжання, які, відавочна, не падабаецца Расеі, пры гэтым прапаноўваючы шанец захаваць твар – маўляў, «выбачыцеся, прызнайце віну».
Якой будзе рэакцыя Расеі, паводле Пяшкова, можна толькі здагадвацца: «І сама Расея, і Чачэнія Кадырава – вельмі складаныя гульцы. Яны недамоваздольныя. Ёсць яшчэ армія, якая не любіць выдаваць сваіх. Але калі казаць пра прагнозы, то, на мой погляд, будуць спробы размазаць віну. Тым больш, што ўжо з'яўляліся версіі пра "ўкраінскі след", пра тэракт, якія вельмі раздражняюць Баку».
Як лічыць эксперт, цяпер мы з'яўляемся сведкамі абвастрэння крызісу на лініі Масква – Баку, якому шмат гадоў. Хутчэй за ўсё Масква будзе вымушана прызнаць тое, што прызнаваць не жадае. Але толькі часткова. Баку відавочна не атрымае таго, што патрабуе. Але, відаць, Бакіеў рашуча настроены. Для Азербайджана гэта не толькі нацыянальная трагедыя. Хаб Баку – Актау – гэта асноўны шлях з Еўропы ў Азію. Рэпутацыя гэтага ўчастка для Азербайджана як гульца сусветнай авіяцыі вельмі важная. Азербайджану неабходна цяпер перанесці віну на трэцяга гульца.
«Што тычыцца Казахстана, то, з аднаго боку, ён зацікаўлены ў расследаванні, таму што іх улады цяпер таксама здзіўлены, што рэгіён стаў зонай рызыкі. Ім важная бяспека самалётаў і захаванне рэпутацыі. Казахстан значна менш зацікаўлены ў разрыве адносін з Расеяй, чым Азербайджан. Як мы бачым, у дадзены момант Казахстан абраў для сябе канкрэтную пазіцыю – зацягваць час і заклікаць спыніць спекуляванне», – кажа Пяшкоў.
Надзея Вольная / МВ belsat.eu
