Гэты год для беларускай рэлігійнай супольнасці не быў лёгкім. У краіне працягвалі рэпрэсаваць святароў і вернікаў, забараняць іх рэсурсы і не аддаваць святыні. Да гэтага дадаліся ліквідацыя рэлігійных фондаў ды новыя крымінальныя справы. Налета ж беларускіх святароў і вернікаў чакае яшчэ адзін вялікі выклік – перарэгістрацыя.
2024 год адзначыўся працягам рэпрэсіяў у дачыненні да рэлігійнай супольнасці. З затрыманнямі, штрафамі і арыштамі за распаўсюд «экстрэмісцкіх матэрыялаў», парушэнне парадку арганізацыі і правядзення масавых мерапрыемстваў сутыкаліся і евангельскія пастары (Алег Лойка, Раман Раждзественскі, Аляксандр Зарэцкі, Юрый Гардзей, Уладзімір Бурштын), і праваслаўныя святары (Ігар Кавальчук і Мікалай Гайдук), і каталіцкія ксяндзы (Павел Гедройць, Павел Ярашэвіч, Юрый Бараўнёў, Павел Лемех і Андрэй Кеўліч).
У жніўні ў Беларусі, услед за Расеяй, сілавікі пачалі затрымліваць чальцоў секты «Расейская праваслаўная царква – Царская імперыя», якія лічаць кіраўніка РФ Уладзіміра Пуціна антыхрыстам. Сама супольнасць была прызнаная ў Беларусі «экстрэмісцкім фармаваннем». У сувязі з намерамі беларускіх уладаў аб’яднаць экстрэмісцкія спісы з РФ пад пагрозай масавых пераследаў знаходзяцца і іншыя рэлігійныя супольнасці, як то Сведкі Іеговы ці некаторыя пратэстанцкія абшчыны.
Таксама беларускія суды працягнулі абвяшчаць «экстрэмісцкімі матэрыяламі» і блакаваць хрысціянскія медыя-рэсурсы ды асабістыя старонкі вядомых хрысціянаў. Сярод іх – сацсеткі ксяндза Вячаслава Барка і эксперткі Наталлі Васілевіч, старонкі «Хрысціянскай візіі», «Katolik.life», «Вера+», «Христиане против войны» ды іншыя.
Але і гэтым рэпрэсіі не абмяжоўваліся. Напрыклад, 24 красавіка быў затрыманы прапаведнік баптысцкай царквы «Дабравесце» Мікалай Хіла, якога вінавацяць у закліках да санкцыяў і «распальванні сацыяльнай варожасці». З 8 траўня ў вязніцы знаходзіцца ксёндз Анджэй Юхневіч з Шуміліна, які публічна выступаў супраць расейскай вайны ва Украіне. Пасля некалькіх запар адміністрацыйных арыштаў супраць яго таксама пачалі крымінальную справу. 25 лістапада за «здраду дзяржаве» пачалі судзіць ксяндза Генрыха Акалатовіча з Валожына, затрыманага яшчэ 17 лістапада 2023 года.
«Хрысціянская візія» і «Katolik.life» адзначаюць цяжкасці, з якімі сутыкаюцца асуджаныя вернікі. Гэтак, асуджаным на «хімію» забаранялі наведваць храм, а змешчаным пад следствам «не прадугледжаныя» візіт святара або наведванне капліцы.
Сістэма помсціць святарам
Наталля Васілевіч з «Хрысціянскай візіі» ў каментары «Белсату» адзначыла, што крымінальныя справы ў дачыненні хрысціянскіх служыцеляў пасля 2020 года ўжо былі. Гэта і асуджаны на 16 гадоў у справе Мікалая Аўтуховіча праваслаўны святар Сяргей Рэзановіч, і евангельскія служыцелі Віталь Чычмароў, Андрэй Мамойка ды Максім Стасілевіч, якім прысудзілі «хатнюю хімію». Аднак, дадала суразмоўца, мінулыя выракі былі звязаныя хутчэй з пратэставай актыўнасцю, тады як справы ксяндзоў Акалатовіча і Юхневіча скіраваныя «менавіта на іх як на святароў». Гэтым яны блізкія да справы праваслаўнага святара Уладзіслава Багамольнікава, якая з 2022 года так і незакрытая.
«Мне здаецца, справы Багамольнікава і Юхневіча можна разглядаць, як падобныя выпадкі, бо іх спачатку вельмі доўга пускалі на „карусель“. Яны супраціўляліся ціску, не запісалі відэа „пакаянныя“, не пагаджаліся на супрацу, зазналі такія ціск і катаванні, як нядопуск да душу, да перадачы. І магчыма, іх справы завязаныя на тое, што ў іх вельмі моцны маральны стрыжань, і яны вырашылі трымацца сваёй пазіцыі, не саступаць. Фактычна сістэма ім помсціць», – мяркуе Васілевіч.
Адносна ж ксяндза Акалатовіча яна не выключае, што яго сапраўды могуць падазраваць у перадачы нейкая інфармацыі, бо ў яго былі «шырокія сувязі па-за межамі Беларусі».
Васілевіч таксама адзначыла актыўныя спробы ўладаў вербаваць затрыманых падчас адбывання тымі арышту. Яна назвала гэта новай формай ціску з мэтай большага кантролю.
Касцёл надалей у закладніках
Таксама ўжо больш як два гады, пасля сумнеўнага пажару 26 верасня 2022 года, у Менску застаецца зачыненым Чырвоны касцёл. Не вядуцца там і абяцаныя ўладамі рамонтныя працы. На думку Васілевіч, касцёл – гэта закладнік, які «заўсёды ёсць у рукаве» ўладаў. Асабліва з улікам таго, што масавага супраціву з боку каталікоў не назіраецца, а напісанне лістоў уладамі не успрымаюцца як небяспечнае.
,,«Рэжым не вельмі баіцца гэтых выступленняў і прэ гэтым ён можа працягваць, утрымліваць касцёл у сваіх руках і разгуляць гэтую карту, калі прыйдзе час», – сказала экспертка.
Не адчыняюць касцёл нават пасля таго, як быў адпраўлены ў адстаўку ягоны шматгадовы пробашч Уладзіслаў Завальнюк. Васілевіч адзначыла, што ягонае звальненне, паводле звестак «Хрысціянскай візіі», было адной з умовай вяртання касцёла, «але магчыма гэта была не адзіная ўмова». Магчыма, на гэта касцельныя ўлады былі гатовыя пайсці, асабліва ўлічваючы век пробашча і ягоныя пратэставыя настроі, але на іншую ўмову, кшталту прызначэння пэўнай асобы замест Завальнюка – не, дадала яна.
Рэжым канцлагера
Не спынялі беларускія ўлады і пагрозы ў дачыненні да рэлігійных дзеячаў. Паводле «Хрысціянскай візіі», прапагандысцкія рэсурсы рэгулярна накідваліся з абразамі і пагрозамі на святароў, асабліва востра спрабуючы кампраметаваць Каталіцкі касцёл. Таксама і ў асабістых гутарках ідэолагі пагражалі святарам за нязгоду з палітыкай уладаў.
Сам Аляксандр Лукашэнка 14 сакавіка заявіў, што ў яго «ёсць спецыяльныя інстытуты і падрыхтаваныя людзі», каб святары не «заняліся, мякка кажучы, палітыкай». А ўпаўнаважаны ў справах рэлігіяў Аляксандр Румак у эфіры дзяржаўнага тэлебачання заявіў, што «спробы крытыкаваць дзяржаву, падвяргаць асуджэнню дзеянні дзяржавы ў падтрыманні грамадскага парадку – усяму гэтаму даецца ацэнка».
Паводле Васілевіч, рамкі рэлігійнай дзейнасці ў Беларусі цяпер вельмі вузкія, у тым ліку таму, што ўлады насаджаюць калектыўную адказнасць. Гэта яна параўнала з рэжымам канцлагеру. Як следства, святары намагаюцца як мага «менш адсвечваць» і ў тым ліку сыходзяць з сацсетак, каб не ствараць праблемаў ні сабе, ні вернікам, ні царкоўным уладам, расказала экспертка. Праз гэта зменшылася і колькасць паведамленняў пра рэпрэсіі.
Падзеленае рэлігійнае жыццё
Шмат святароў і вернікаў былі вымушаныя пакінуць Беларусь праз пагрозу рэпрэсіяў. Але улады не пакінулі іх ў спакоі. Гэтак, у базе вышуку МУС Расеі з’явіліся імёны беларускіх каталіцкіх і праваслаўных святароў: Вячаслава Барка, Андрэя Вашчука, Георгія Роя. А 4 верасня ў Вільні невядомыя напалі на Беларускі праваслаўны прыход Канстанцінопальскага патрыярхату.
Адсутнасць вялікай колькасці актыўных святароў і вернікаў таксама адбіваецца на рэлігійным жыцці ў Беларусі, заўважыла Васілевіч. Напрыклад, у супольнасцях мяняюцца спосабы, якімі праводзяцца службы, як кажуць прапаведнікі, якія ладзяцца актыўнасці.
Тым не менш, суразмоўца адзначае і плюс гэтага: тыя, хто застаецца, пачынаюць больш актыўна шукаць новыя формы служэння, рэлігійнага жыцця і ўзаемадзеяння паміж сабой. У сваю чаргу развіваюцца і супольнасці па-за Беларуссю, ствараючы «новую інфраструктуру, пераклады – тое, чым могуць людзі ў Беларусі карыстацца, і што не зусім магчыма рабіць на тэрыторыі Беларусі».
,,«Усё ж залежыць ад таго, як доўга працягнецца выгнанне, як доўга Беларусь будзе пакутаваць ад рэпрэсіяў і ўціску. Магчыма, што гэты патэнцыял будзе вернуты ўжо на глебу ўласна беларускую, і ад гэтага сінтэзу, міне здаецца, будуць нараджацца новыя цікавыя формы жыцця беларускіх хрысціянскіх супольнасцяў», – сказала Васілевіч.
Сярод цяперашніх зменаў экспертка назвала і тое, што беларуская хрысціянская супольнасць «становіцца больш дарослай і больш самасвядомай», развіваецца прыватны экуменізм. Паводле яе, вернікі часта не знаходзяць у сваіх супольнасцях прыняцця, робяцца больш крытычнымі да іх, да сваіх рэлігійных лідараў і пачынаюць больш адказана ставіцца да выбару ў сваім рэлігійным жыцці.
Любоў з-пад палкі, бо «надо»
Але не адзіным гвалтам і пагрозамі абмяжоўваецца ўзаемадзеянне дзяржавы з рэлігійнымі супольнасцямі. Апошніх намагаюцца ўсё больш актыўна ўцягваць у прапагандысцкія акцыі і падзеі, спрабуюць пашыраць праз іх праўладныя наратывы.
«Цяперашняя ідэалагічная праца з насельніцтвам рэжыму заснаваная на тым, каб прымушаць людзей рабіць тое, што яны рабіць не хочуць, але што „надо“. Гэтае слова „надо“, якое пракацілася па ўсёй Беларусі, паказвае якраз на тое, што людзі робяць гэта пад прымусам, бо ім не хочацца, а трэба гэта рабіць, яна абавязаныя гэта рабіць, іх пад пагрозамі і ціскам прымушаюць гэта робіць», – сказала Васілевіч.
На яе думку, беларуская дзяржаўная сістэма ператварылася ў «фабрыку ботаў», прымушаючы людзей паўтараць пэўныя наратывы. Аднак, мяркуе суразмоўца, эфект ад гэтага невялікі – «рабы не могуць любіць свайго гаспадара, які з іх здекуецца і пагрозамі гэтую любоў спрабуе да сябе выклікаць». У выніку гэтыя акцыі проста носяць рытуальны характар, дадала яна.
Тым не менш, Васілевіч прызнала, што ў Беларусі ёсць пэўныя цэнтры падтрымання і распаўсюду беларускай і расейскай прапаганды. Сярод іх – праваслаўныя Свята-Елісавецінскі манастыр у Менску і Багародзічны ў Горадні, Наваградскі архіепіскап Гурый, якія сапраўды вераць у прапаганду і рэтранслююць яе. Але ж для большасці людзей удзел у прапагандысцкіх дзеяннях – «гэта аддаць кесару кесарава», «дзесьці адзначыцца, паставіць птушачку», сказала экспертка.
Паводле яе, асабліва гэта бачна ў выпадку з тымі праваслаўнымі епіскапамі, якія нарадзіліся і выраслі ва Украіне ды кіруюць епархіямі на мяжы з ёю, праз якія ляцяць расейскія дроны. Яны часта заяўляюць, «што ім скажуць».
«Але беларускі праваслаўны епіскапат – гэта флюгеры, людзі, якія не маюць уласных меркаванняў, якія не гатовыя іх адстойваць. Як сёння трэба быць экуменістам, яны пойдуць памаліцца хоць з мусульманамі. Заўтра трэба быць антыэкуменістам, яны ўжо скажуць, што з пратэстантамі нічога агульнага мець не будуць. Усё залежыць ад моманту таго, што зараз патрабуецца», – заявіла яна.
Цьмяныя перспектывы 2025 года
Пераследам у судзе падвяргаліся і цэлыя супольнасці – за парушэнне парадку выкарыстання замежнай бязвыплатнай дапамогі (ч.2 арт. 24.14 КаАП) і за самавольнае будаўніцтва (арт. 22.8 КаАП). Таксама ў рамках зачысткі грамадзянскай супольнасці былі ліквідаваныя некаторыя рэлігійныя фонды, як то праваслаўны дабрачынны фонд у гонар Святога Іаана Рускага, да 2021 года членам праўлення якога быў вядомы беларускі акцёр Аляксандр Ждановіч («Маляваныч»), праваслаўны фонд імя прападобнай Еўфрасінні Полацкай або звязаны з гарадзенскай сінагогай культурна-асветніцкі дабрачынны фонд «Кіслеў».
Але ўжо ў 2025 годзе з ліквідацыяй могуць сутыкнуцца і самі рэлігійныя арганізацыі. 5 студзеня 2024 года была апублікаваная новая рэдакцыя закона «Аб свабодзе сумлення і рэлігійных арганізацыях». Яна сярод іншага патрабуе, каб усе рэлігійныя арганізацыі прайшлі перарэгістрацыю з 5 ліпеня 2024 года па 4 ліпеня 2025 года, ускладняючы ўмовы гэтага. Вернікі выказвалі занепакоенасць, што закон пазбавіць магчымасці існавання невялікія рэлігійныя суполкі і арганізацыі, пры гэтым падаўшы ўладам вялікія аб’ёмы інфармацыі аб верніках.
У пытанні перарэгістрацыі Васілевіч раіць «спадзявацца на лепшае і чакаць горшага». Яна не выключае, што пасля «пасля так званых прэзідэнцкіх выбараў неяк папусціць рэжым трохі, перастануць так кашмарыць народ».
У любым разе яна мяркуе, што большасць арганізацыяў, асабліва Рыма-каталіцкай і Беларускай праваслаўнай цэркваў, пройдзе перарэгістрацыю. Разам з тым праблема можа ўзнікнуць у беларускіх грэка-каталікоў, якія «і так былі досыць уразлівай супольнасцю». Васілевіч адзначыла, што ў грэка-каталікоў у Беларусі і раней не было шмат прыходаў і святароў, а частка з іх праз рэпрэсіі яшчэ выехала з краіны. Таксама іх афіцыйную газету «Царква» прызналі «экстрэмісцкімі матэрыяламі».
,,«Магчыма, іх прыходы будуць перарэгістраваныя, але будучыня рэлігійнага аб’яднання самой Беларускай грэка-каталіцкай царквы застаецца вялікім пытаннем. Цяпер варта было б Ватыкану нейкім чынам падтрымаць беларускіх грэка-каталікоў, напрыклад, тым, каб у іх бы з’явіўся свой біскуп, узмацніць іх такім чынам», – сказала яна.
Даўбіць Ватыкан і выходзіць на плошчу Святога Пятра
Разам з тым Васілевіч прызнала, што Беларусь для міжнароднай супольнасці і ў тым ліку Ватыкану сталася закладнікам расейскай агрэсіі супраць Украіны, на якую цяпер звернутая іх асноўная ўвага.
«Усё будзе залежыць ад таго, як Ватыкан зараз будзі вырашаць пытанне з новым нунцыем, як і хто гэта будзе, якая будзе яго палітыка, як ён прыедзе, якія пазіцыі заявіць. Мы з гэтага будзем бачыць, тое, наколькі Ватыкан сапраўды зацікаўлены ў Беларусі», – сказала экспертка.
У цэлым, паводле яе, беларусам «трэба праактыўна дзейнічаць, не чакаць, што Ватыкан пра нас успомніць». Яна падкрэсліла, што медыям, палітычным і праваабарончым структурам трэба займацца лобінгам, «даўбіць, званіць і некім іншым чынам прыцягваць да сябе ўвагу, пісаць „Папа, пазвані мне“ на плакатах, і выходзіць на плошчу Святога Пятра». Без гэтага, на яе думку, «вельмі мала шанцаў, што камусьці прыйдзе ў галаву намі на сённяшні дзень займацца».
Макар Мыш belsat.eu
