3–4 снежня ў Вільні адбудзецца другі раўнд стратэгічнага дыялогу паміж ЗША і дэмакратычнымі сіламі Беларусі. Гэта адбываецца напярэдадні пераходу ўлады ад адміністрацыі Джо Байдэна да адміністрацыі Доналда Трампа. Што зменіцца ў стасунках беларускіх дэмсілаў з уладамі ЗША у наступныя гады і ці варта Лукашэнку спадзявацца на пацяпленне? Пра гэта паразмаўлялі з амерыканістам Антонам Пянькоўскім.
– Спадар Антон, гэта ўжо будзе другая сустрэча стратэгічнага дыялогу беларускіх дэмсілаў з ЗША. Ці можам казаць пра нейкае рэальнае значэнне гэтага дыялогу?
– Безумоўна, перш за ўсё гэта ўнікальны кейс, калі Злучаныя Штаты падымаюць такія квазідзяржаўныя інстытуты, як Офіс Святланы Ціханоўскай і беларускі дэмакратычныя сілы ўвогуле, да міждзяржаўнага ўзроўню супрацоўніцтва. Бо ўсё ж такі фармат стратэгічнага дыялогу, які Злучаныя Штаты прымяняюць шмат да якіх краін – гэта міждзяржаўны інструмент.
– Што ж тычыцца беларускага грамадства, бо беларусы ўнутры Беларусі павінны быць тут [у гэтым дыялогу] на першых пазіцыях…
– Ну канешне, але ўсё ж мне падаецца, што большасць беларускага грамадства пачуе толькі пэўныя выніковыя заявы і не будзе ніяк уключана ў абмеркаванне гэтых пытанняў. Там больш будуць абмяркоўвацца сензетыўныя, балючыя пытанні, якія не варта выносіць на публіку.
– Тады ўзнікае пытанне, хто можа быць гэтым рэпрэзентантам беларусаў? Бо ўсё ж такі і Святлана Ціханоўская, і іншыя палітыкі і актывісты гавораць ад імя беларусаў, а не ад сябе.
– Канечне. Але перадусім мы павінны разумець, што такім інструментам, як стратэгічны дыялог, могуць карыстацца актары, якія маюць магчымасць нечым карыстацца – гэта, умоўна кажучы, чалавечы рэсурс. Ёсць шмат дасведчаных людзей у той жа Каардынацыйнай радзе, у Офісе Святланы Ціханоўскай, якія маюць пэўны дыпламатычны досвед і якія могуць даносіць пазіцыю беларускага грамадства да амерыканскага чынавенства і амерыканскіх дыпламатаў. Усё ж такі гэтыя дыпламатычныя гульні патрабуюць пэўных навыкаў і пэўнага досведу. І канечне, Офіс Святланы Ціханоўскай, і Каардынацыйная рада, і шэраг прадстаўнікоў, якія былі ў першым складзе стратэгічнага дыялогу і будуць у другім, маюць гэтыя навыкі і гэты досвед.
– Чаму Злучаныя Штаты настолькі істотныя, чаму так варта надзяляць гэтаму ўвагу?
– Не сакрэт, што ЗША шмат гадоў падтрымліваюць беларускія незалежныя медыі, НДА не толькі грашыма. Але ўсё ж вельмі важнай з’яўляецца менавіта падтрымка рэсурсамі. Падтрымка, якая выдзяляецца кожны год кангрэсам, вельмі вялікая. Злучаныя Штаты маюць увогуле вялікі ўплыў на міжнароднай арэне і могуць паўплываць на шмат краін, якія дапамагаюць Беларусі, але ж яны і самі вельмі шмат чаго робяць для Беларусі.
Аднак перадусім я б тут яшчэ казаў пра пытанне падрыхтоўкі. Бо за мінулы год мы, на жаль, не ўбачылі такіх вялікіх зменаў, вялікага прагрэсу з боку Злучаных Штатаў, што да прызначэння спецпасланніка, абноўленага акта аб дэмакратыі ў Беларусі і заканадаўчага дакумента, які тычыцца абароны беларусаў у Злучаных Штатах. Таму вось гэтую дамашнюю работу нават Злучаныя Штаты, на жаль, не робяць.
Перспектывы далейшай працы
– Што будзе цяпер, бо ўсё ж такі адміністрацыя ў ЗША змяняецца, як будзе далей выглядаць праца з Вашынгтонам?
– Вось гэта вельмі складанае пытанне, яно будзе тычыцца тэхнічных акалічнасцяў. Перш за ўсё гэта адміністратыўны рэсурс – як мы гэта бачылі ў апошні раз, калі Доналд Трамп быў абраны прэзідэнтам Злучаных Штатаў. Былі вельмі вялікія змены, шмат вашынгтонскіх бюракратаў наўпрост звольніліся, і доўгі час нават у дзяржаўным дэпартаменце ЗША не было дастаткова спецыялістаў па шматлікіх накірунках, уключаючы Беларусь. Я мяркую, што гэтая сітуацыя можа паўтарыцца.
Што нам зараз варта рабіць, – гэта вельмі ўважліва, вельмі асцярожна назіраць за прызначэннем намесніка дзяржсакратара, узроўнем намеснікаў памочніка дзяржсакратара. Бо ў стратэгічным дыялогу другі год удзельнічае намеснік памочніка дзяржсакратара па пытаннях Еўропы і Еўразіі Крыстафер Сміт, які, вельмі ўмоўна кажучы, адказны за Беларусь. Я не ўпэўнены, што ён застанецца на сваёй пазіцыі, і таму мы павінны вельмі ўважліва сачыць за прызначэннямі вось гэтых кар’ерных бюракратаў і дыпламатаў у Дзярждэпе, якія будуць працягваць гэтую працу. Я лічу, што там могуць быць вельмі непрыемныя для беларускага дэмакратычнага руху затрымкі.
– Затрымкі ў нейкім фінансаванні і падтрыманні пэўных праграмаў?
– Тут усё вельмі проста: калі не будзе адказнага за прыняцце нейкіх рашэнняў – будуць гэта грошы ці пэўныя выдаткі, праграмы, то, канечне, будзе і затрымка прыняцця гэтых рашэнняў. І нават калі глабальна рашэнне, датычнае ўсіх справаў Беларусі, падтрымкі пэўных рэсурсаў для таго ж Офіса Святланы Ціханоўскай, будзе меркавацца як станоўчае, але пры гэтым не будзе бюракрата, які падпіша гэтую паперу, то будзе затрымка.
Змена ў пазіцыі
– Ці можа змяніцца пазіцыя Вашынгтону да рэжыму Лукашэнкі?
– Я так не лічу. Я прадугледжваю, што рэжым Лукашэнкі можа актывізавацца ў спробах неяк выйсці на свае мінулыя вашынгтонскія кантакты. Мы ведаем, што ў Аляксандра Лукашэнкі былі спробы працаваць з сям’ёй Кушнер і г.д. Ён можа зрабіць гэтыя спробы. Але ж перш за ўсё частка каманды Трампа застаецца такой, як была ў мінулай яго адміністрацыі. Яны памятаюць, як Лукашэнка, наўпрост кажучы, падмануў іх. Таму што былі пэўныя перамовы, прыязджаў Болтан (Джон Болтан, дарадца Доналда Трампа па нацыянальнай бяспецы, прыязджаў у Беларусь у 2019 годзе. – Заўв. рэд. «Белсат»), усё было добра, амерыканская нафта, давайце сябраваць, Менск – сталіца Злучаных Штатаў, як Лукашэнка тады казаў.
І мы бачым, што адбылося ў 2020 годзе. З боку амерыканскага чынавенства незразумела, навошта гэта паўтараць, калі вы не можаце ўвогуле верыць Лукашэнку. Які сэнс зноў гуляць з ім у гэтыя гульні? Прычым нават тады сітуацыя з колькасцю палітзняволеных была значна лепшай, чым зараз. Таму пэўных зменаў ці адлігі Лукашэнка не павінны чакаць. Але, канешне, ён на гэта спадзяецца.
– Што тычыцца дэмакратычных сілаў: Вашынгтон адназначна ставіць на Святлану Ціханоўскую, бо нават сустрэча адбываецца ў Вільні?
– Безумоўна. Але ўсё ж такі тут варта памятаць, што аддзел па справах Беларусі Дзярждэпартаменту датычны амбасады ЗША ў Вільні, і амерыканскія дыпламаты, якія працуюць па Беларусі, знаходзяцца ў Вільні. Ім проста лагістычна прасцей тут арганізоўваць гэтыя сустрэчы і імпрэзу.
Па-другое, мы бачым у апошніх дакументах, што амерыканцы ў афіцыйных паперах называюць Офіс Святланы Ціханоўскай, Каардынацыйную раду і Кабінет як інстытуты, якія яны прызнаюць. Таму не варта казаць, што Офіс Святланы Ціханоўскай захапіў аднабакова гэтую ўвагу Вашынгтону, усё ж такі яны бачаць тры інстытуты, і ўсе тры будуць прадстаўленыя ў Вільні на сустрэчах.
– Што адбудзецца пасля «выбараў» у 2025 годзе?
– Вельмі цікавае пытанне. Аднак я не бачу ніякіх знешніх прыкметаў таго, што палітыка Злучаных Штатаў можа неяк змяніцца ад яшчэ адных выбараў, у якіх «пераможа» Аляксандр Лукашэнка. Ну, прабачце, яны гэта назіраюць ужо 30 год, як ён абіраеца і абіраецца. І палітыка падтрымкі беларускага дэмакратычнага руху і памкненняў і беларускага грамадства да суверэнітэту, правоў чалавека і дэмакратыі не змяняецца. Як яна не змянялася і ў мінулы раз, калі Трамп быў у авальным кабінеце. Таму я не бачу ніякіх падставаў, каб нешта змянілася.
Сяргей Падсасонны, Раман Шавель belsat.eu
