Беларускі эканаміст і аналітык, адміністрацыйны дырэктар даследчага цэнтра BEROC Павел Данейка лічыць, што ўспрыманне Беларусі як «рускай задачы» ўжо знікае ў Еўропе. Але гэта пачало адбывацца толькі пасля 2020 года. Пра гэта эксперт казаў падчас інтэрв'ю на адкрыцці Сусветнага тыдня прадпрымальніцтва Беларусі ў выгнанні, які стартаваў 18 лістапада ў Варшаве.
Сустрэча з Паўлам Данейкам адбылася ў рамках нядаўна адроджанага праекту стартап-хаба «Imaguru» – «Biz.умство». Сутнасць праекта: запрошаны герой выбірае кнігу, якая і становіцца падставай для дыскусіі і дыялогу. Павел Данейка прапанаваў пагаварыць пра фільм Джозефа Хенрыка «Самыя дзіўныя ў свеце: Як людзі Захаду сталі псіхалагічна своеасаблівымі і надзвычай дасягнулі поспеху» («The WEIRDest People in the World: How the West Became Psychologically Peculiar and Particularly Prosperous»).
«Таму што Трампа выбралі...»
Калі простымі словамі, то кніга Джозэфа Хенрыка (Joseph Henrich) пра тое, чаму ў гісторыі чалавецтва менавіта еўрапейцы прарваліся наперад і змаглі, па словах Данейка, «згенераваць інавацыйную хвалю». І пра тое, якую ролю ў гэтым прарыве адыгралі інстытуты царквы, сям'і і прыватнай уласнасці на зямлю.
«Чаму вы выбралі менавіта гэтую кнігу?» – задае пытанне аналітыку мадэратар дыскусіі журналістка Ніна Шулякова.
«Таму што Трампа выбралі», – адказвае Павел Данейка. «І гэта не жарт», – дадае.
На століку спікера красуецца цытата з кнігі Хенрыка: «Культура здольная змяніць біялогію, а біялогія – культуру. Чалавечы мозг настолькі пластычны, што пакаленні культурных змяненняў літаральна перапрашываюць яго структуру».
Аналізуючы асноўныя палажэнні кнігі канадскага антраполага і прафесара эвалюцыйнай біялогіі, Данейка адзначае: «Розніца паміж традыцыйнымі і еўрапейскімі грамадствамі заключаецца ў тым, што сацыяльную інфраструктуру еўрапейцы ствараюць самі, фарміруючы сваю будучыню».
Ствараюць, падкрэслівае спікер, дзякуючы таму, што еўрапейская культура заснаваная на прынцыпе «суверэннасці асобы».
А дзе ж тады Беларусь? Джозэф Хенрык у загалоўку кнігі «The WEIRDest…» выкарыстоўвае абрэвіятуру WEIRD, дзе W – western (заходні), E – educated (адукаваны), I – industrialized (індустрыяльны), R – rich (багаты), D – democratic (дэмакратычны). З «R» і «D» у цяперашняй Беларусі – вялікія праблемы, заўважае мадэратар гутаркі. Можа быць, мы не належым да разраду «самых дзіўных»?
«А іспанцы дзе? Або партугальцы? У іх жа дыктатуры таксама былі. І ў Італіі былі. Гэта значыць, мы, у прынцыпе, еўрапейская цывілізацыя. Гэта ж зразумела, што мы частка гэтай сістэмы», – парыруе Павел Данейка.
На яго погляд, каштоўнасная сістэма баларусаў звязаная з еўрапейскай сістэмай каштоўнасцяў. Гэта паказваюць сусветныя даследаванні. «Некаторае адставанне» назіраецца хіба што ў дачыненні да супольнасці ЛГБТК+.
«Калі выкінуць гэтыя характарыстыкі то, увогуле, цалкам нармальна мы ўпісваемся. Толькі сёння гаворым пра нейкую, так бы мовіць, палітычную асаблівасць стану Беларусі. Але калі браць культурны дыван, то, натуральна, мы – еўрапейская цывілізацыя», – адзначае эксперт.
«Мы заўсёды гатовыя ісці на кампраміс»
Па словах Данейкі, беларусы «ўвесь час жылі пад нечыім прэсам» і за кошт гэтага выпрацавалі «адаптыўныя структуры», а менавіта – «уменне ўпісацца, дамовіцца, уступіць у дыялог».
«Беларусы бліжэй да габрэяў, чым да пратэстанцкай этыкі. Мы заўсёды гатовыя ісці на кампраміс», – кажа Павел Данейка.
У той жа час аналітык падкрэслівае, што еўрапейская эканоміка і культура перажывае крызіс: «Еўропа вымірае», «да ўлады прыходзяць правыя», «адбываецца згортванне сацыялістычных трэндаў».
Дык ці варта ў гэтай сітуацыі Беларусі «ісці ў Еўразвяз»?
«Я казаў раней, што ўсебеларуская мара – гэта Швейцарыя. Быць у Еўропе, але ні ад каго не залежаць. І Лукашэнка таксама, дарэчы, трымаўся гэтай ідэі... І нам здавалася тады, што мы як-небудзь з усімі будзем сябраваць і пройдзем на гэтым. Але вайна ва Украіне ўсё памяняла. І стала зразумела, што сябраваць з суседзямі мы абавязаныя, але сусед можа быць вегетарыянцам, а можа быць – людаедам. І будаваць адносіны з гэтымі суседзямі прыйдзецца па-рознаму. І што тады? А тады, значыць, трэба ўсё ж такі выразна акцэнтаваць наш еўрапейскі выбар. І таму ўступленне ў Еўрасаюз, заява, што мы хочам уступіць, вельмі важнае», – лічыць Павел Данейка.
Ён распавядае, што адзін еўрапейскі палітык на канферэнцыі ў Стакгольме прызнаўся яму, што даведаўся пра Беларусь з падручніка, напісанага рускім эмігрантам. Беларусь і Украіна ў навучальным выданні фігуравалі як часткі Расеі.
«І вось тады ў мяне адкрыліся вочы. Я зразумеў, што размовы з заходнімі палітыкамі пра Беларусь і пра яе будучыню, не мелі сэнсу. Таму што адказ быў: ну, вы там з Масквой разбірайцеся. І таму наша заява пра тое, што мы хочам уступаць у ЕЗ, гэта як дэкларацыя, што мы – еўрапейская краіна», – кажа Данейка.
,,«Але адсылка, што Беларусь – гэта «руская задача», цяпер знікае. І гэта пачало адбывацца пасля 2020 года», – сцвярджае эканаміст.
Наладзіць дыялог са штучным інтэлектам
«Але калі еўрапейская цывілізацыя цяпер памірае ці дэградуе, то наколькі нам гэта трэба?..» – гучыць пытанне слухача.
«Не памірае – сыходзіць еўрапейскі сацыялізм. І я ж сказаў, што трэба заявіць, што мы ўступаем. Заявіць. А там відаць будзе... Ну так, такі вось тыпова беларускі падыход», – з усмешкай адказвае Павел Данейка.
Паводле яго словаў, пакуль невядома, чым абернецца «згортванне сацыялістычных трэндаў» («Усе роўныя: усе нацыі, усе людзі») у Еўропе і ЗША. «Куды мы рухаемся вось гэтым вялікім чалавецтвам – цяжка сказаць».
«Але, паслухайце, развіццё грамадства заўсёды ідзе праз крызісы. Мы атрымліваем потым новую платформу. Гэтая новая платформа генеруе нейкія магчымасці, а яны ў сваю чаргу – абмежаванні. Потым наступны цыкл, які развязвае рукі. І гэта нармальны рух», – разважае Павел Данейка.
Мы рухаемся «ў нейкі свет, які выглядае звышманапольным», адзначае Данейка. Такіх манаполій, як Google і Facebook, чалавецтва яшчэ не ведала. І такога кантролю за нашымі паводзінамі – таксама. Як гэтаму супрацьстаяць, незразумела.
«Але гэта нармальны стан. Калі машынная вытворчасць ўзнікала, таксама назіралася маса цалкам новых сацыяльных эфектаў. Першы крызіс вытворчасці ў 1825 годзе – гэта была жудасная сацыяльная з'ява, якая потым памякчэла. І цяпер нешта падобнае развіваецца ў нас. Зусім новая сацыяльная з'ява – і ідзе працэс выпрацоўкі нормаў, якія упарадкуюць яе. Гэтак жа, як, напрыклад, увядзенне дапамогі па беспрацоўі ў мінулым», – параўноўвае эксперт.
На яго погляд, з'яўленне штучнага інтэлекту – «гэта не толькі замяшчэнне нейкіх прафесій, але і з'яўленне новых спецыяльнасцяў і кірункаў».
«Вы памятаеце, як у Каспарава машына выйгравала? Але з тых часоў машына і гросмайстар – у пары – выйграюць у любой машыны. Гэта адбываецца тады, калі яны будуюць дыялог і знаходзяць рашэнне, якое кожнаму паасобку ім недаступнае. Таму, у маім разуменні, штучны інтэлект – гэта дадатак да нашага дыялогу», – падсумаваў Павел Данейка.
У рамках Сусветнага тыдня прадпрымальніцтва Беларусі ў выгнанні 19 лістапада прайшоў дзень «AI для бізнесу». У сераду 20 лістапада будзе арганізаваная сустрэча з «маці femtech», заснавальніцай «Clue» Ідай Цін. У праграме тыдня таксама «Teen Business канферэнцыя» і інтэрв'ю з Лесяй Руднік у рамках праекта «Biz.умства».
Зміцер Міраш / ИР belsat.eu
