15 лістапада ў Варшаве адкрыўся фестываль інтэлектуальнай кнігі «Pradmova». Чатыры дні, чатыры пляцоўкі, больш за 50 імпрэзаў – кніжных прэзентацыяў, дыскусіяў, размоваў, майстар-класаў і тэатральных пастановак. Куратарка фестывалю ў Варшаве Марына Казлоўская на адкрыцці «Прадмовы» ў Музеі вольнай Беларусі выказала спадзяванні, што «гэтыя чатыры дні дапамогуць беларусам адчуць блізкасць адно да аднаго». «Белсат» пабываў на першай дыскусіі – «Доўгая дарога ад Быкава».
«Мы пачынаем трэці раз у Варшаве. Нас чакае вельмі шмат сустрэчаў, прысвечаных беларускай кнізе, паэзіі, тэатру, музыцы. А таксама чакае магчымасць набыць кнігі асноўных беларускіх выдавецтваў. Так што шукайце ў сваіх маленькіх польскіх кватэрах месца, дзе гэтыя кніжкі прыстроіць, для таго каб доўгай зімой атрымліваць асалоду ад чытання», – раіла прысутным на адкрыцці фестывалю Марына Казлоўская.
Дырэктарка Музею вольнай Беларусі Наталля Задзяркоўская нагадала, што музей прымае фестываль «Pradmova» другі год запар, і выказала надзею, што сёлетні фестываль «стане сапраўдным святам кнігі і святам культуры».
«Беларусь сустракаецца з Беларуссю»
Прывітальная прамова аднаго з арганізатараў фестывалю паэта Андрэя Хадановіча была прасякнутая надзеяй на «непазбежнае вяртанне». На думку Хадановіча, тое, што вяртанне ў Беларусь будзе непазбежным, даводзіць лёс спадчыны Наталлі Арсенневай, якая сваю выніковую кніжку назвала «Між берагамі».
«Усё што мы робім, мы робім з думкай пра Беларусь і з думкай пра вяртанне. Другая рэч: гэтае вяртанне можа не адбыцца заўтра. І тым меней у нас падставаў апускаць рукі, істэрыць і расчароўвацца», – казаў на адкрыцці «Прадмовы» Андрэй Хадановіч.
Паэт заклікаў «учынак па ўчынку» будаваць краіну, якая, рана ці позна, «пачне плаціць узаемнасцю за нашую да яе любоў».
«Для мяне персанальна галоўная радасць удзелу ў фестывалі – нават не тое, што атрымліваецца кожная сустрэча, і не тое, што чытачы сустракаюцца з кнігамі. Найбольш мяне цешыць, што Беларусь на гэтых спатканнях сустракаецца з Беларуссю. Асабліва калі людзі з прыклеенымі цэтлікамі «Не фатаграфаваць» набываюць кнігі. Гэта значыць, што гэтыя кнігі непазбежна трапяць да чытачоў у Беларусь. І другое: кніжкі, якія з'яўляюцца ў Беларусі, даходзяць да чытачоў у Берліне, Вільні і, безумоўна, ў Варшаве. Давайце сшываць, злучаць, яднаць гэтыя берагі Беларусі!» – заклікаў Андрэй Хадановіч.
,,«Не дамо паскуднікам нас падзяліць!» – дадаў ён у канцы прамовы.
Арганізатары фестывалю нагадалі таксама, што «Прадмова» адкрываецца ў Міжнародны дзень пісьменніка ў зняволенні. Паводле Беларускага ПЭНу, сёння за кратамі ў Беларусі знаходзіцца не менш за 38 людзей слова і не менш за 168 – дзеячаў культуры.
Васіль Быкаў як таемны куфэрак
У першай дыскусіі фестывалю, якая называлася «Доўгая дарога ад Быкава», узялі ўдзел пісьменніца Святлана Курс (Ева Вежнавец), філолаг і дацэнт Варшаўскага ўніверсітэту Андрэй Масквін і паэт Андрэй Хадановіч. Удзельнікі размовы паразважалі пра значэнне асобы Васіля Быкава ў мінулым і сёння, пра шанец перастаць жыць у свеце, апісаным Быкавым. Пра тое, навошта нам чытаць, згадваць і перачытваць Быкава.
На думку Святланы Курс, Васіль Быкаў – таямніца і «адзін з асноўных тыпаў беларускага нацыянальнага характару». Пісьменніца згадала, як у дзяцінстве адмовілася пісаць дыктоўку па адным з ягоных твораў, а потым прачытала «Трэцюю ракету», якая «пякла некалькі гадоў».
«І я гаварыла яму: спадар Васіль, як вы маглі апынуцца такім прарокам? Чаму не маглі напрарочыць чагосьці светлага? І адначасова немагчыма было яго не любіць… І вось разумееце, чалавек з такой атрутай, а ты прыходзіш – і ты яго любіш», – дзялілася думкамі Святлана Курс.
«І мы ўсе зараз можам яго раскрываць як таемны куфэрак, як японскі куфэрак. Не ведаеш, куды на ім трэба націскаць, каб раптам з'явіліся цудоўныя кветкі ці краявіды. Можна тры тысячы гадоў раскрываць такі куфэрак імператарскі – і не раскрыць яго», – падагульняе аўтарка раману «Па што ідзеш, воўча?».
«Быкаў стварае космас»
Як бачыцца Быкаў у шырэйшым кантэксце, як бачаць яго нашыя суседзі – палякі? Пра гэта пыталася мадэратарка дыскусіі літратуразнаўца Марына Казлоўская ў доктара філалагічных навук Андрэя Масквіна.
«Што да польскага кантэксту, то, калі я пісаў свае тэксты пра беларускую літаратуру для сваёй кніжкі, я ўважліва вывучаў рэцэпцыю Быкава ў Польшчы. Сабраў усю крытыку, якая пісалася пасля кожнага выдання яго раманаў у перакладзе на польскую. І колькасць рэцэнзіяў мяне ўразіла… Іншая справа, ці сёння палякі вяртаюцца да Быкава?..» – адказваў пытаннем на пытанне Андрэй Масквін.
Андрэй Масквін перакананы, што Васіль Быкаў, як і кожны пісьменнік, «існуе ў сваім кантэксце». Ён пісаў у 1960 – 1980-я гады, калі жылі яшчэ ветэраны Другой сусветнай. І многія з іх прызнаваліся, што ў той час не маглі чытаць кнігі пра вайну, бо там было шмат хлусні. А Быкаў быў тым, хто пісаў пра вайну праўду.
«Мне падаецца гэта вельмі важным… І важна таксама памятаць, што Быкаў, з той вялікай колькасці пісьменнікаў, якія пісалі пра вайну, застаўся і ёсць. Ён ёсць. І без яго мы не маглі б размаўляць пра вайну. Быкаў – гэта аўтэнтычная вайна, гэта пра жывога чалавека, гэта жывая вайна», – сцвердзіў Андрэй Масквін.
«Быкаў стварае космас, такі гэта ўзровень літаратуры», – дадае Масквін.
Пры гэтым выкладчык Варшаўскага ўніверсітэту прызнаецца, што студэнтам, хоць ім і падабаецца быкаўскі стыль, цяжка чытаць «менавіта пра жахі вайны». Магчыма, на гэта ўплывае сітуацыя ва Украіне. Масквін мяркуе, што «сучаснай моладзі цяжка ўспрымаць такую густую рэальнасць».
«Быкаў – наш горкі лек…»
«Быкаў не проста пісаў пра вайну – ён быў адным з наймацнейшых антываенных пісьменнікаў, хоць пра гэта не гаварылася ў савецкія часы. Кожная старонка, кожны радок Быкава – ён пра «ніколі больш». Пра тое, з чаго мы ў мірныя часы смяяліся з нашых бабулек: «Толькі б не было вайны». Але ж якую гэтыя бабулькі мелі святую рацыю!» – уступае ў палеміку Андрэй Хадановіч.
Паводле Хадановіча, Быкаў – «наш горкі лек», які дазваляе не блытаць пажаданага з сапраўдным.
«Мы некалькі разоў у нядаўнім часе траплялі ў гэтую пастку. Так, мы чакаем досыць канкрэтных зменаў. Быкаў, апынуўшыся з намі, падкінуў быў слоўца: так, яны непазбежна адбудуцца, але ці будуць яны да лепшага?..» – дзяліўся думкамі Андрэй Хадановіч.
Васіль Быкаў, па словах выступоўцы, меў мужнасць «не адводзіць вачэй ад самых балючых рэчаў».
«Мне здаецца, што ў свеце, які робіцца ўсё змрачнейшым і цверазейшым, – скончыўся карнавал «канца гісторыі»! – Быкаў можа нанова вяртаць сваю актуальнасць. І не толькі ў Беларусі, але і за межамі краіны», – падсумаваў Андрэй Хадановіч.
16 лістапада ў межах фестывалю інтэлектуальнай кнігі «Pradmova» ў Варшаве адбудуцца дзясяткі літаратурных і культурніцкіх імпрэзаў. Сярод іх – дыскусія вакол кнігі Сяргея Падсасоннага «Сучасны польскі Дастаеўскі», знаёмства з калектыўнай манаграфіяй «Нарысы пра найноўшы беларускі тэатр: 2010-2020», прэзентацыя кнігі «Солидарность потрясенных. Эссе о Беларусской революции» Таццяны Шчытцовай, майстар-клас Ірыны Арахоўскай «Калаж як досвед» і шмат іншага.
Зміцер Міраш belsat.eu
