Сядзім з мастачкай і дызайнерам адзення Ташай Кацубай на гаражных дахах пад падаючымі каштанамі ў раёне Wrzeszcz ў Гданьску і размаўляем пра мастацтва, вучобу, пераезд ў іншы горад і жаданне пераапрануць усіх мужчын-палітыкаў у жаночыя сукенкі.
Стваральніца касцюмаў «Добры амапавец» (2020) і «Воін Кахання» (2022), брэнда адзення і аксесуараў KATSUBA, аўтар многіх іншых мастацкіх праектаў Таша Кацуба – уся ў чорным. На поясе пазвякваюць кайданкі з прышпіленымі да іх ключамі. На нашы галовы падаюць гданьскія каштаны, а Таша прызнаецца, што пакідае Гданьск. З горада, які палюбіла і які даў ёй «адчуванне дому», яна вымушаная пераехаць у Лодзь.
Беларуска паступіла ў Акадэмію мастацтваў у Лодзі
«Я паступіла сёлета ў магістратуру Акадэміі мастацтваў у Лодзі – на дызайн адзення. У 2023-м таксама спрабавала, але не прайшла, таму што заваліла ўступны іспыт. У гэтым годзе, як і ў мінулым, было толькі адно месца на ўсе спецыялізацыі. І я думала: не, не пайду, гэта ж вар'яцтва нейкае, у мяне няма шанцаў, ды і адукацыі дызайнера няма. Падала дакументы ў Познань, на сцэнаграфію – там бяруць усіх, хто пройдзе адбор. Але сяброўка ўгаварыла паспрабаваць падаць і ў Лодзь.
І вось: прайшла і там, і там. Абрала Лодзь, таму што для мяне гэта сталіца моды ў Польшчы – у гэтым горадзе праходзяць асноўныя польскія модныя фестывалі, і там вельмі моцная акадэмія», – расказвае Таша Кацуба.
Яна прадставіла партфоліа, распрацавала калекцыю адзення на зададзеную тэму, прайшла кваліфікацыйную размову і набрала такую колькасць балаў, ад якой «сама была ў шоку», прызнаецца Таша. Перавезла ў Лодзь свае рэчы і праекты, зняла пакой у доме з трыма чорнымі сабакамі, але сур'ёзна развітвацца з Гданьскам не збіраецца.
,,«Гданьск – маё каханне. Таму мне лягчэй жыць з думкай, што я не развітваюся. Дакладна гэтак жа я з'язджала з Беларусі: не развітваюся, вярнуся на пенсію, вярнуся калі-небудзь», – усміхаецца Таша.
І дзеліцца першым уражаннем ад Лодзі: «Мне там не спадабалася, там складана знайсці прыгажосць».
Між тым, кропкі судакранання з гэтым горадам у мастачкі паўсталі яшчэ ў 2020 годзе, калі «стрэліў» яе праект «Добры амапавец» (Таша, знаходзячыся яшчэ ў Менску, апублікавала яго ў сваім Instagram за два дні да прэзідэнцкіх выбараў). Так супала, што «Добрага амапаўца» выкупіў Музей тэкстылю (Centralne Muzeum Włókiennictwa) у Лодзі. Так што ружовы амапавец Кацубы асвоіў Лодзь яшчэ да прыезду сваёй стваральніцы.
Ружовы колер яшчэ вернецца ў нашую размову, калі гаворка пойдзе пра праект «Мой строй».
«Гэты ружовы... Мая бабуля часта вышывала такім колерам кветкі. Я часта бачыла, як яна вышывае. Яскравым такім, трохі нават кіслотным. І я, напэўна, толькі пасля таго, як стварыла эскізы, зразумела, чаму так зрабіла. Гэта ўсё з дзяцінства вылезла. І гэты сімвал лебедзяў, і півоні, якія ў бабулі раслі... Я, калі зрабіла эскізы, нават трошкі расплакалася – наколькі яно там глыбока ўнутры сядзела», – распавядае стваральніца праекта.
«І ў гэтым ружовым не было ніякага намёку на турму?» – пытаюся.
«Не, гэты праект досыць светлы, на мой погляд. Я вывучала беларускі народны касцюм, але збольшага ён звязаны з маім домам і маім дзяцінствам», – кажа Таша.
Паказваем ёй тое, што надае калекцыі іншае гучанне – робы і хусткі, якія вымушаныя насіць палітзняволеныя жанчыны ў калоніі №4. Прыкладна той жа ружовы. Амаль па канонах народнай традыцыі…
«Я ў шоку. Я не ведала і не бачыла», – прызнаецца нашая суразмоўніца.
Мастакам неабавязкова ведаць і бачыць – праўду пра жыццё ім падказвае інтуіцыя. Зрэшты, для Ташы рамантычныя ўяўленні пра мастака як пра нейкага медыума або чараўніка, які злучнае рэальнае з ўяўным, ужо непрымальныя.
«Для мяне любы мастак, нават самы таленавіты і неверагодны, – у першую чаргу чалавек, я не аддзяляю асобу ад творцы», – кажа яна. І падкрэслівае, што не ўспрымае сваю творчасць як місію.
,,«Гэта проста мая мова. Мой спосаб выказацца. Сказаць штосьці сабе ды іншым. Нешта адпусціць», – разважае Таша Кацуба.
«Паміж намі вялізарная бездань»
Таша прызнаецца, што хацела б адысці ад свайго асабістага досведу, ад траўмаў і проста ствараць прыгожае – рэчы, якія натхняюць. «Мне не хочацца больш рабіць цяжкія праекты», – кажа яна.
Народная культура і зварот да вытокаў, на думку дызайнера, адзінае на сёння звяно, якое злучае тых, хто эміграваў з Беларусі, з тымі, хто там застаўся.
,,«Ва ўсім астатнім мы ўжо розныя. Я баюся, што калі мы вернемся ў Беларусь, то не зможам знайсці нават агульную мову. Таму што паміж намі – тымі, хто з'ехаў, і тымі, хто застаўся, – ужо вялізная бездань. Мы размаўляем на розных мовах, у нас розны жыццёвы вопыт. Не ва ўсіх, але ў цэлым адчуваецца так», – гаворыць Таша Кацуба.
Крыху пазней нашая суразмоўніца прызнаецца, што, як толькі вырашае для сябе «адысці ад беларускага кантэксту», адразу ж прыходзяць ідэі калекцыі пра сучасную Беларусь. Акурат пра сучасную.
«Арнаменты і сімволіку выкарыстоўваюць многія беларускія брэнды і мастакі, а хочацца ісці далей, ствараць новае і працаваць з сучаснымі кантэкстамі. Якімі б жорсткімі і несправядлівымі яны ні былі – гэта ўсё роўна частка нашай культуры, у тым ліку», – мяркуе Таша.
«Я б з лукашэнкаўскага мерчу пашыла сукенку»
Яна кажа, што напісала нават канцэпцыю праекта. Магчыма, ён будзе называцца «Я люблю Беларусь». З элементамі кітчу, з гумарам. Але пры гэтым – пра «жорсткую рэальнасць жыцця ў Беларусі».
«Я б сапраўды зрабіла касцюмы, якія звязаныя з дыктатурай і з тым, што там зараз адбываецца. Магчыма, я б і выкарыстала нейкія народныя элементы, але толькі ледзь-ледзь. Я б хацела паглядзець гэтую краму з адзеннем «ад Лукашэнкі», гэтыя мерчы лукашэнкаўскія. Я, блін, з гэтага мерча хацела б зрабіць сукенку, і гэта было б часткай калекцыі», – распавядае Таша Кацуба.
У калекцыю, як гэта бачыць дызайнер, можа ўвайсці чорны пухавік з пушком, які носяць многія жанчыны на працу. І, да прыкладу, касцюм ціхара, які будзе «стаяць з камерай», у кароткім абціслым спартыўным касцюме, «злёгку сэксуальны, але пры гэтым як быдла». Таша тлумачыць, што паспрабуе злучыць неспалучальнае.
,,«Таму што гэта сучасная Беларусь. Дыктатура і кашмар, але гэта наша гісторыя, гэта ўсё роўна, на жаль, працягваецца і нейкі час будзе працягвацца. І калі гэта выставіць неяк утрыравана, мне здаецца, гэта можа класна сыграць. Гэта можа неяк запомніцца і яшчэ раз нагадаць усім, што адбываецца. Але паказаць ужо не з пазіцыі ахвяры. Паказаць, што Беларусь не частка Расеі, што Беларусь адрозніваецца ад іншых. Што гэта асобная краіна з усёй гэтай несвабодай, якая там пакуль дзеецца», – тлумачыць Кацуба.
«Я думаю, што, калі нават не знайду фінансавання на гэтую калекцыю адзення, усё роўна паволі буду нешта рабіць. Патроху. Таму што гэта адзіная для мяне магчымая сувязь з домам. Я баюся, што забываю радзіму. Я забываю нават, як выглядаюць бацькі – і мне не хочацца страціць гэтую сувязь і сваю ідэнтычнасць», – падсумоўвае яна.
«Хацелася б навучыцца рабіць вопратку unisex, і без памеру»
Беларуска тлумачыць, чаму аддалілася ад жывапісу і прыйшла да стварэння адзення. Прычынаў шмат.
«Адна з іх: у жывапісе занадта шмат свабоды, і мне стала сумна. Адзенне – больш складанае і цікавае ў стварэнні, абмежаванае, як мінімум, чалавечым целам. Мне хацелася б сцерці межы паміж мужчынскім і жаночым», – прызнаецца Кацуба.
Сукенка з лукашэнкаўскага мерчу – з той жа оперы. Кашмар дыктатара, смерць запырсканай крывёю гіпермаскуліннасці. «Калі ўжо і пераапранаць палітыкаў, то ў жаночыя сукенкі», – кажа Таша.
«Хацелася б убачыць свет без гэтай дыскрымінацыі і жорсткіх межаў. Таму што гэта ўсяго толькі адзенне і чалавек, які спрабуе быць сабой. І гэта выдатна. Я захапляюся людзьмі, якія могуць апранацца як заўгодна і як хочуць. Мне б хацелася навучыцца рабіць вопратку без полу і без памеру, каб яна магла пасаваць любому чалавеку, каб гэта было і камфортна, і ўнікальна», – дзеліцца Таша.
Сёння Ташу часцей за ўсё ведаюць па сумачках. Яе калекцыя «Bricks» зусім не чыстае мастацтва. Чорныя цэглы-сумачкі аўтарства Кацубы замаўляюць у самых розных краінах. Купляюць і, галоўнае, носяць. Сумка, якая прадаецца найбольш – «Смерць пяшчоты» – з вялікімі чорнымі шыпамі. У топе – і «Atheist bag», абсыпаны крыжыкамі.
«Жыцця ўсяго не хопіць, каб выплакацца…»
«Я хацела стварыць калекцыю, якая даступная і рэчы з якой можна заказваць. І атрымалася зрабіць вось такую калекцыю сумачак памерам з цэглу, з якімі камфортна хадзіць. Яны рознага дызайну і настрою. Я іх пастаянна ўдасканальваю. Выкарыстоўваю розную фурнітуру, тканіну, дадаю новыя дызайны», – расказвае стваральніца «Bricks».
Выбіраем сумку атэіста (некалькі жменяў гданьскіх каштанаў і марскіх каменьчыкаў кладзём унутр), каб выпрабаваць сваю веру. Гаворым пра рэлігію («Не магу выключыць, што Бог існуе. Але мне здаецца, важна проста заставацца добрым чалавекам», – цытуем Ташу), і пра ідалаў сусветнай моды. Для нашай суразмоўніцы гэта Дэмна Гвасалія і Алесандра Мікеле. Таша прызнаецца, што плача, калі глядзіць паказы Мікеле.
,,«Ва ўмовах вайны ты глядзіш паказ і разумееш, што столькі прыгожага ёсць у свеце, столькі людзей ствараюць выдатныя рэчы замест таго, каб разбураць і забіваць. І я расплакалася проста. Хацелася б ствараць нешта ў такім жа ключы», – кажа Таша Кацуба.
Пра свае слёзы яна таксама зрабіла праект – пранізлівы «Дзённік слёз». Зразумела, што такія моманты трэба фіксаваць, пасля сеансаў тэрапіі. Падчас аднаго з іх тэрапеўт задала простае пытанне: «Пра што твае слёзы?»
Таша падлічыла, што ў 2023 годзе плакала 47 дзён. «Ну і забаўна тое, што як толькі робіш здымак, што ты плачаш, – слёзы губляюць нейкую неабходнасць. Я пераставала плакаць, як толькі зрабіла фотку», – усміхаецца Таша.
«Усе слёзы выплакала ўжо ў Гданьску?» – пытаемся.
«Думаю, не. Жыцця ўсяго не хопіць, каб выплакацца...» – яшчэ адна ўсмешка.
«Цэлая гісторыя майго жыцця»
Усе думкі і ўсмешкі зараз – пра вучобу ў Лодзі. Але і сумневы, і страхі, і чаканні. Магчыма, і слёзы. Але ствараць Таша Кацуба не перастае. У кастрычніку прайшла выстава і прэзентацыя сумеснага праекта, у рамках якога Кацуба стварала касцюмы. У планах – развіццё ўласнага брэнда, а ў 2025 годзе – адкрыццё вялікай персанальнай выставы ў Беластоку. Праект будзе называцца «1» і, паводле задумы Ташы Кацубы, падсумуе яе творчасць за апошнія пяць гадоў: «Цэлая гісторыя майго жыцця».
Гісторыю гэтую адкрые мазаіка з пазлаў аголенага цела мастачкі («Спроба пазбавіцца сораму»), а працягнуць яе касцюмы і мастацкія праекты. Будзе і «Добры амапавец», і «Воін кахання», і «Надзея», і «Цела як аб'ект, які выслізгвае» – пабачым усё.
«Не ведаю, што з гэтага выйдзе, але ў мяне ў галаве проста грандыёзная ідэя, як я гэта ўсё хачу інсталяваць. Спатрэбіцца куча грошай і часу, але я вельмі хачу зрабіць з гэтага паўнавартасную гісторыю», – дзеліцца планамі Таша Кацуба.
Развітваемся. Таша выказвае шкадаванне, што мы не паспелі падняцца на гару ў Яськавай даліне. Але часу на ўздым ужо няма. Абдымаемся на развітанне. І вывозім з Гданьску вобраз крохкай дзяўчыны ва ўсім чорным і з кайданкамі на поясе. Вобраз чалавека, які ўжо зладзіў смерць смутку і адзіноты. Чалавека, які абавязкова пакорыць Лодзь. І які рана ці позна пераапране Лукашэнку ў жаночую сукенку. Магчыма, у ружовую.
Зміцер Міраш / ІР belsat.eu
