Беларусы Варшавы 2 лістапада ўшанавалі Дзядоў шэсцем і мітынгам на Замкавай плошчы польскай сталіцы. «Няхай гэты час Дзядоў стане для нас усіх часам еднасці», – казала на мітынгу прадстаўніца Аб'яднанага пераходнага кабінету Аліна Коўшык. На жаль, ні Зянона Пазняка, ні многіх іншых палітыкаў, якія маглі б аб'яднаць вакол сябе беларусаў, сярод удзельнікаў шэсця да калоны Жігімонта мы не заўважылі. «Белсат» распавядае, як усё адбывалася.
Публічна Дзяды ў Беларусі пачалі адзначаць у 1987 годзе. Арганізатарамі першага рэквіем-мітынгу каля помніку Янку Купалу ў Менску былі суполкі «Тутэйшыя» і «Талака», а заяўку на яго правядзенне падаваў Алесь Бяляцкі. У ліпені 1988-га пабачыў свет артыкул Зянона Пазняка і Яўгена Шмыгалёва «Курапаты – дарога смерці», троху пазней нарадзіўся БНФ «Адраджэнне». А ў 1988 годзе, каб ушанаваць памяць ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў, у Менску выйшлі больш за 10 тысячаў беларусаў. Акцыю разганялі вадамётамі і слезацечным газам…
«Там упершыню ў новай гісторыі Беларусі адкрыта быў узняты бел-чырвона-белы сцяг. Як сказаў Зянон Пазняк, на Дзяды ў тым годзе ішоў натоўп, а вяртаўся ўжо беларускі народ», – ўспамінаў пазней праваабаронца і лаўрэат Нобэлеўскай прэміі Алесь Бяляцкі.
Традыцыя народнага шэсця на Дзяды, перарваная ў 2020 годзе, эмігравала разам з тысячамі беларусаў і зараз шукае свой шлях і змест на чужыне. У Варшаве няма беларускіх Курапатаў, Алесь Бяляцкі больш за трох гадоў утрымліваецца за кратамі, а знакавую постаць Зянона Пазняка ля крыжу на плошчы Юзафа Пілсудскага, дзе 2 лістапада збіраліся беларусы, мы не бачым…
«Будучыня – будзе! Слава продкам!»
«Ну а якія Дзяды без Зянона?» – жартуе адзін з беларусаў.
Але цуд! Сёлета айцец-заснавальнік Беларускага народнага фронту перадаў арганізатарам акцыі ў цэнтры Варшавы свой зварот. Сябра партыі БХД Таццяна Малашчанка перад тым як агучыць тэкст звароту, удакладніла, што Зянон Пазняк разам з сябрамі руху «Вольная Беларусь» ушаноўвае ў гэты дзень памяць Дзядоў на Паванзкоўскіх могілках.
У звароце Зянон Пазняк называе Дзяды «разумным і высакародным святам» і згадвае, што раней («да лукашысцкага рэжыму») 2 лістапада ў Беларусі адзначалася як дзяржаўнае свята гістарычнай памяці. Успамінае таксама падзеі 30 кастрычніка 1988 года, якія «ўскалыхнулі Беларусь».
«Адзначаючы Дзяды і ўспамінаючы 30 кастрычніка 1988 года, трэба памятаць аб тым, як паслядоўна змагаліся беларусы за волю і свабоду народу, за незалежнасць Беларусі, якая была дасягнутая 25 жніўня 1991 года. Шануйма і памятайма нашых Дзядоў. І змагаемася за нашае нацыянальнае існаванне, за нашую культуру і нашую будучыню, за нашую вольную незалежную дзяржаву, за ўвесь наш народ. Будучыня – будзе! Слава продкам! Жыве вольная незалежная Беларусь!» – гаворыцца ў звароце Зянона Пазняка да беларусаў.
«Перамагчы манкурта ў сабе»
Сабраных на плошчы беларусаў вітае каталіцкі святар Вячаслаў Барок. Дзяды – гэта заўсёды пра памяць, а для чалавека памяць – вельмі важная рэч, кажа ксёндз. І скасаванне ўладамі дзяржаўнага свята на Дзяды была спробай пазбавіць беларусаў памяці. Спрабуюць гэта зрабіць і сёння – знішчыць памяць і нашую гісторыю. Як гэтаму супрацьстаяць і здабываць перамогі? Трэба перамагчы ў сабе манкурта, гаворыць Барок.
,,«Калі мы гаворым пра нейкую светлую будучыню і калі шукаем перамогі ў ёй, важна перамагчы манкурта ў сваім сэрцы. Манкурцтва, беспамяцтва, абыякавасць да свайго нацыянальнага, народнага, беларускага. Яно шмат каму сёння пагражае. Перамагчы манкурта ў сабе! Гэтага зычу кожнаму. Палюбіце сваю гісторыю, сваю зямлю, пачніце гаварыць на беларускай – матчынай! – мове, нават калі жывяце тут», – звяртаецца святар да беларусаў.
Удзельнікі акцыі трымаюць у руках партрэты ахвяраў лукашэнкаўскага рэжыму – Алеся Пушкіна, Вітольда Ашурка, Мікалая Клімовіча, Ігара Ледніка ды іншых.
Прадстаўніца Аб'яднанага пераходнага кабінету ў нацыянальным адраджэнні Аліна Коўшык заклікае запаліць свечкі і згадвае пра чарговую смерць за кратамі – 22-гадовага Дзмітрыя Шлетгаўэра. Памяць сямі забітых у турмах палітычных зняволеных удзельнікі ўшаноўваюць хвілінай маўчання.
«Няхай гэтыя смерці не стануць дарэмнымі. Няхай будуць напамінам пра тое, што, пакуль хоць адзін чалавек застаецца за кратамі, мы не можам спыніцца. Няхай гэты час Дзядоў стане для нас усіх часам еднасці. Не падзелу на тых, хто застаўся і хто з'ехаў, а адчування, што робім з вамі адну справу», – гаворыць Аліна Коўшык.
Мы мусім зрабіць так, каб нашыя дзеці не павінны былі працягваць гэтае змаганне такім коштам, сцвярджае яна.
«Просім дапамогі ў дзядоў, але будучыня залежыць толькі ад нас, жывых!»
З плошчы Юзафа Пілсудскага каля 200 беларусаў ідуць па вуліцах Варшавы на Замкавую плошчу – да калоны Жігімонта III Вазы. У галаве шэсця – беларускія дудары. Удзельнікі нясуць вялікі банер з надпісам «Дзяды». На іншым – партрэт беларускага добраахвотніка Эдуарда Лобава, які загінуў ва Украіне ў студзені 2023 года. На яшчэ адным – партрэт загінулага ва Украіне ваяра Міколы Ільіна. Надпіс на банеры: «Героі не паміраюць».
Калона спыняецца непадалёк помніка Адаму Міцкевічу. Выступае сяброўка Вітольда Ашурка Вольга Быкоўская, пасляе яе чытае патрыятычны верш маленькая Наста – дачка палітзняволенай Антаніны Канавалавай.
Намеснік кіраўніца АПК і кіраўнік НАУ Павел Латушка згадвае, ужо ля калоны Жыгімонта, як у будынку Савета Міністраў РБ размаўляў калісьці з Андрэем Кабяковым, тадышнім намеснікам прэм'ер-міністра.
«Мы стаялі ля акна і глядзелі на помнік Леніну. І я сказаў такія словы: «Беларусь адродзіцца толькі тады, калі з гэтай плошчы знікне помнік Леніну». Ён павярнуўся да мяне з шырока расплюшчанымі вачыма. Што яму кажа чалец ураду?.. Але я і зараз так лічу: пакуль мы не развітаемся з савецкім мінулым, з гэтай жудаснай спадчынай Сталіна, мы не будзем унутрана вольнымі. Трэба прайсці гэты бар'ер, зрабіць тое, што не зрабілі ў 1990-я… Мы павінны вярнуцца да нашых традыцыяў», – заклікае у сваёй прамове Павел Латушка.
«Давайце прасіць нашых памерлых, нашых Дзядоў, нават тут на чужбіне, каб яны нам дапамаглі. Але ўсё ж такі будучыня залежыць толькі ад нас, жывых!» – дадае Павел Латушка.
«І трэба каб здарыўся беларускі цуд!»
На мітынгу выступаюць таксама прадстаўнікі польскай супольнасці ў Беларусі – Ірэна Бернацкая і Міраслаў Капцэвіч. Кіраўнік фонду «Młode Kresy» Міраслаў Капцэвіч нагадвае, што ў Беларусі цяпер забараняюць адзначаць не толькі Дзяды, але і Хэлоўін.
«Я вельмі здзівіўся. Мне здаецца, яны гэтага не павінны рабіць, таму што адзін вялікі і жудасны Хэлоўін у Беларусі трывае ад 2020 года. Трывае генацыд беларускага народу. Але не толькі беларускага: адбываецца пераслед і генацыд польскага народу ў Беларусі… Мне здаецца, што ў гэты дзень, які аб'ядноўвае нашыя народы – палякаў, беларусаў, літоўцаў, мы павінны разам супрацьстаяць гэтаму злу», – кажа Міраслаў Капцэвіч.
Прадстаўнік Асацыяцыі беларускіх палітвязняў «Да волі» Алег Кулеша падкрэслівае, што беларусам нельга супакойвацца.
«Мы вымушаныя былі з'ехаць. Але не павінны супакойвацца, бо ўжо ведаем пра сёмую ахвяру за кратамі, бо сядзяць людзі, бо ва Украіне б'юцца нашыя ваяры. «Вы ведаеце, беларусы: сыдзем з плошчы – згінем», – так мне Латушка казаў у 2020 годзе. Але гэта праўда і на сёння. Калі не будзем паказваць, што мы грамадства – мы згінем. Не будзем салідарныя – згінем. Вязні – згінуць. Не маем права гэтага дапусціць!» – гаворыць Алег Кулеша.
Адзін з арганізатараў і вядоўца мітынгу Яўген Дудкін выклікае да мікрафону лідара руху «Разам» Вячаслава Сіўчыка. Той робіць хіба самую гучную і эмацыйную прамову. Аж спыняюцца і прыслухоўваюцца мінакі, якія, пэўна ж, не разумеюць па-беларуску, але – нібы зачараваныя энергетыкай выступоўцы.
Сіўчык кажа, што беларусы заўжды звярталіся да дзядоў, калі ім было цяжка («А беларусам зараз вельмі цяжка!»).
«І трэба каб здарыўся беларускі цуд! Каб вызваліўся наш народ. Каб зноўку меў права ісці па Менску сваім крыжовым шляхам ад плошчы Незалежнасці, ад жахлівай Амерыканкі – на Курапаты. Каб людзі маглі ісці да сваіх продкаў на могілкі. Каб сталася тое, чаго мы сёння з вамі пазбаўленыя. Таму тут мы маем толькі адзін абавязак – не здраджваць Беларусі…» – прамаўляў Вячаслаў Сіўчык.
«Я веру ў свой народ! Таму – просім продкаў, каб яны маліліся за наш беларускі народ. І сёння, на Дзяды, гэтыя словы і малітвы будуць абавязкова пачутыя. І прыйдзе беларускі час. Прыйдзе час дзядоў!» – падсумаваў палітык.
Мітынг на Замкавай плошчы, прысвечаны беларускім Дзядам, скончыўся супольным выкананнем гімна «Пагоня».
Зміцер Міраш belsat.eu
