Сацсеткі дзяржустановаў узарвалі флэшмобам «Надо». Зразумела, хто гэта арганізаваў. Толькі навошта гэта ўладам? Я маю здагадку.
Гэтым словам «надо» прадстаўнікі розных працоўных калектываў адказваюць на словы Аляксандра Лукашэнкі аб тым, што ён пойдзе на чарговыя выбары і сёмы тэрмін, толькі «если сторонники скажут, что это надо».
Відавочна, што гэта не спантанны нізавы флэшмоб. Словы Лукашэнкі пра «калі скажуць, трэба» зусім не разляталіся так, як «раздеваться и работать» або «я вам сейчас покажу, откуда готовилось нападение». Іх нават не прасоўвалі так, як «любимую не отдают». Ды й Лукашэнка такое кажа не ў першы і не ў дзясяты раз: у дзевяноста якім там годзе ён упершыню сказаў, што «наелся власти»?
Бачна, што «надо» кажуць залежныя ад дзяржавы людзі: бюджэтнікі, вайскоўцы, эстрада. Мяркуючы па раптоўнасці і сінхроннасці, па ўказцы зверху. Удзельнікі флэшмобу расказвалі, што ім нават не тлумачылі, што трэба рабіць і навошта, а яны потым смяяліся і з ідэі, і з фармулёўкі.
Каго спрабуюць пераканаць, што Лукашэнку трэба ісці на наступны тэрмін? Каб атрымаць адказ, спачатку паглядзім, каго наўрад ці спрабуюць пераканаць.
Было б каго пераконваць: вы самі ўсё бачылі
Надзейных сацыялагічных звестак аб падтрымцы Лукашэнкі беларусамі ў 2024 годзе няма: незалежных сацыёлагаў даўно прагналі з краіны, а ў дыстанцыйных і падпольных сацыялагічных апытаннях вялікую ролю мае фактар страху. Сацыёлагам даводзіцца абапірацца на не самыя надзейныя лічбы ў наўпроставых пытаннях і на ўскосныя пытанні, з якіх можна меркаваць аб ацэнках палітыкі Лукашэнкі. Высновы сацыёлагаў: бальшыня не скажа Лукашэнку «надо».
Можна не верыць сацыёлагам, а скарыстацца простай матэматыкай. Лукашэнка ў 2020 годзе прайграў у першым туры. Платформа «Голас» прааналізавала сфатаграфаваныя і верыфікаваныя бюлетэні, параўнала з вядомымі пратаколамі выбарчых камісіяў, экстрапалявала несупярэчлівыя звесткі і прыйшла да высновы (PDF), што за Святлану Ціханоўскую прагаласавалі не менш за 3 млн чалавек або 56 % выбарнікаў, а за Лукашэнку – 1,8 млн або 34 %.
Нават калі ўявіць, што эмігравалі з Беларусі толькі тыя, хто галасаваў за Ціханоўскую, і калі браць верхнюю ацэнку колькасці эмігрантаў у 600 тысяч з 2020 года, і адняць па 100 тысяч на год з прычынаў смерці, у Беларусі застаецца не менш за 2 млн тых, хто галасаваў за Ціханоўскую.
Наўрад ці ў іх з’явіліся нагоды палюбіць Лукашэнку і ягоную палітыку. Уявіце: «Так, у 2020-м я галасаваў супраць Лукашэнкі, але цяпер жа нас душаць санкцыямі, натаўцы гусеніцамі бразгочуць, трэба сплаціцца вакол яго». Шмат такіх будзе? Або тых, хто стаў за Лукашэнку праз вайну ва Украіне?

Затое шмат тых, хто на ўласныя вочы бачыў пратэсты 2020 года. Гаворка нават не пра сотні тысяч пратэстоўцаў у Менску і дзясяткі тысяч у буйных гарадах.
Я памятаю, як аднойчы падчас пратэстаў 2020 года разбіраў паведамленні чытачоў у Telegram: не мог адабраць фота і відэа для публікацыі, бо яны валіліся хутчэй, чым я паспяваў спампаваць іх і падпісаць дату і лакацыю. Прысылалі кадры пратэстаў пад бел-чырвона-белым сцягам нават з маленькіх вёсачак, назвы якіх я бачыў упершыню. Быў аднаго разу пасёлак… у мэтах бяспекі скажам, Берыеўскі. Гляджу на мапу – такіх у Беларусі два. Пішу аўтару: а вы з той вобласці ці з гэтай? І думаю: мо зараз і з другога Берыеўскага прышлюць кадры іншай акцыі. Бо адусюль жа шлюць!
Шлюць з той самай глыбінкі, дзе, паводле колішніх стэрэатыпаў, мусілі пагалоўна галасаваць за Лукашэнку і «не лезці ў палітыку». Усе бачылі, што за Лукашэнку ў 2020 годзе не было бальшыні. Вельмі шмат хто бачыў у сваім ці суседнім двары, што ёсць людзі, гатовыя рызыкнуць здароўем і свабодай, каб сказаць «не надо». Такое па ўказцы зверху не «разбачыць».
Лукашэнку не пераканаць, што народу «надо»: ён чуў, што «не надо»
Наўрад ці і самога Лукашэнку можна пераканаць, што цяпер за яго бальшыня. Ён, канешне, скажа, што за яго было не 83 %, а 93,5 %, толькі для прыстойнасці вынікі выбараў фальсіфікавалі ў бок заніжэння галасоў за яго. Дакладней, ён літаральна так і казаў. Але ён шмат чаго казаў, ува што наўрад ці сам верыць.
Ён несумнеўна памятае 2020 год, бо бачыў яго таксама не толькі па тэлевізары. Тое, што было на МЗКЦ, не забыць: Лукашэнка не толькі слухаў, як яму крычалі «уходи», але і адказваў на гэта. Нават завяршыў сваю прамову словамі: «Я сказал всё. Можете кричать „Уходи“». Не сышоў, канешне. Застаўся, але дакладна пачуў, што яму сказалі «не надо».
Нават калі ўявіць, што ён забыў той эпізод, пратэсты ён не забыў. Мне часам даводзіцца слухаць ягоныя выступы ад пачатку да канца (не будзьце, як я!). У іх штораз выразна чуваць: 2020 год не забыўся, засталася ці то крыўда, ці то страх. І нават ладна выступы! Калі б Лукашэнка верыў, што народ кажа «надо», ці працягваў бы ён карміць армію сілавікоў грашыма і новымі ахвярамі?
Лукашэнку наўрад ці трэба пераконваць і ў тым, што знойдуцца людзі, якія скажуць яму, што «надо». Не быў бы ён у гэтым упэўнены, хадзіў бы з аўтаматам – магчыма нават, з ражком, а не так, як тады ў 2020-м. А хутчэй, расказваў бы з Растова, што ён жывы і легітымны, як Віктар Януковіч у 2014-м.
«Надо» – гэта пра кантроль, прыніжэнне і цынізм
Ідэя канкрэтна гэтага флэшмобу з «надо» магла паходзіць як з высокіх кабінетаў, так і «знізу». Можа, нейкі мясцовы ідэолаг вырашыў выслужыцца. Можа нават, шараговы прыхільнік Лукашэнкі падкінуў ідэю. Наўрад ці за гэтым стаяў нейкі план, хітрэйшы за «мы пакажам, што мы за Лукашэнку». Хітрэйшы план могуць мець тыя, хто прапускае такога кшталту прапаганду ў тэлевізар. Або не мець ніякага плану, але падсвядома чуць эфект псіхалагічнай атакі: «усе ўсё разумеюць», але вымушаныя казаць «надо», бо пад кантролем.
Тыя, каму сапраўды «надо», разумеюць, што ім гэта трэба дзеля кар’еры, бо прыйдзе іншае кіраўніцтва – і яны самі стануць непатрэбнымі. «Прадстаўнікі сілавых структураў і працоўных калектываў», як сказалі па дзяржаўным тэлебачанні, разумеюць, што калі не скажуць «надо», іх пакараюць (і добра яшчэ, калі толькі пазбаўленнем прэміі ці адгулу). Сагнаныя сказаць «надо» на жлобінскім вакзале разумеюць, што лепш прыйсці і хаця б для выгляду памахаць сцяжком, бо над імі кантроль.
2020 год задаў прапагандзе і сілавікам новую планку цынізму. Але 2024 год, падобна, задае яшчэ вышэйшую. Ужо мала звычайнай «карпянкоўшчыны»: ужо трэба паказаць і некалькі разоў падкрэсліць, што Раман Пратасевіч пераможаны, не супраціўляецца і падумвае пра суіцыд. Ён нават больш, чым пад кантролем.
Мой прагноз: чым больш будзе відавочна, што бальшыні «не надо», тым больш здзеклівымі – крынжовымі, калі хочаце, будуць станавіцца акцыі, у якіх тых, каму «не надо», будуць прымушаць казаць «надо». Будуць прымушаць з сур’ёзным тварам складваць слова «надо» з кубікаў, на якіх ёсць О, А, П і яшчэ адна літара. І здымацца ў «пакаянным відэа» за тое, што не атрымалася. Даводзіць да такога абсурду, каб нават тыя, хто таго «пакаяннага відэа» не глядзелі з прынцыпу, не сумняваліся, што ўсе пад кантролем.
Што рабіць тым, каму «не надо», але выбару няма? Шукаць бяспечныя формы пратэсту або таемна рыхтавацца да менш бяспечных. Рабіць нешта, каб сумленне было чыстым перад самімі сабой. Калі не адвярцецца ад махання чырвона-зялёным сцяжком, махаць перагорнутым. Калі гэта і небяспечна, махаць і ў думках напяваць «Купалінку». Паказаць самім сабе, што хай прыніжаныя, але не пад поўным кантролем.
І памятаць пра лёс румынскага дыктатара Нікалае Чаўшэску: вось сагналі аднойчы румынаў на мітынг у ягоную падтрымку, усё было пад кантролем, а потым хлоп – уцёкі, суд, расстрэл… А румынаў прасілі ўсяго-толькі чарговы раз сказаць «надо».
Алесь Наваборскі belsat.eu
Меркаванне аўтара можа не супадаць з меркаваннем рэдакцыі