Беларускага журналіста Андрэя Мялешку не пусцілі ў Грузію. Яму з 11-гадовай дачкой давялося правесці практычна содні ў пакоі для дэпартуемых у аэрапорце Кутаісі.
Ніякіх тлумачэнняў ад грузінскага боку не было. Тры гады пражывання ў краіне і жонка і малодшая дачка, якія застаюцца жыць там, ніяк не паўплывалі на рашэнне аб забароне на ўезд. У 3 гадзіны ночы рэйсавы самалёт з Андрэем Мялешкам на борце прыбыў у Варшаву.
За пару тысяч кіламетраў ад Кутаісі, знаходзячыся пад хатнім арыштам ужо амаль год, змагаецца з судовай сістэмай Сербіі беларускі рэжысёр Андрэй Гнёт. Рашэнне аб яго дэпартацыі ў Беларусь дайшло да Вярхоўнага суда і па выніках апеляцыі адпраўлена на перагляд у суд ніжэйшай інстанцыі, што зусім не азначае заканчэнне гісторыі. У Беларусі яму пагражае да 10 гадоў калоніі па абвінавачванні ў здзяйсненні эканамічнага злачынства.
,,Што аб'ядноўвае абодва кейсы? І Грузія, і Сербія сябрамі Еўразвязу не з'яўляюцца, але імкненне да ўступлення дэкларуюць.
У Грузіі, нягледзячы на відавочны апошнім часам прарасейскі ўхіл, нават кіроўная «Грузінская мара» мільярдэра Бідзіна Іванішвілі (які зарабіў свае багацці ў Расеі), ідзе на чарговыя парламенцкія выбары, выкарыстоўваючы ў знешняй агітацыі лагатып Еўрапейскага Звязу і вокліч «З мірам, годнасцю і росквітам – у Еўропу». Выбары ў гэтай краіне пройдуць 26 кастрычніка і ключавое пытанне ў тым, ці здолее «Грузінская мара» атрымаць 2/3 месцаў у парламенце, каб усталяваць дыктатуру дэмакратычным чынам (што неаднаразова здаралася ў сусветнай гісторыі).
Сербія ж рухаецца ў бок ЕЗ ужо 19 гадоў і, па стане на дадзены момант, дасягнула значнага прагрэсу па 22 з 35 раздзелаў, накірункаў, якія павінны быць прыведзеныя ў адпаведнасць з нормамі і практыкамі, прынятымі ў ЕЗ. Насупраць раздзлу «Правасуддзе, свабода і бяспека» цяпер значыцца «Неабходныя значныя рэформы», што, уласна і можа пацвердзіць рэжысёр Андрэй Гнёт.
Пры гэтым рэгулярна праводзімыя ў Сербіі апытанні грамадскай думкі ў апошнія пяць гадоў паказваюць рэзкае зніжэнне ўзроўню падтрымкі самой ідэі ўступлення ў ЕЗ. Так, калі ў жніўні 2017 года за ўступленне выступалі 51,2% (а ў 2014-м – 58,0%), то адпаведнае апытанне, праведзенае ў 2022-м, дало толькі 34,7% падтрымкі пры 48,8% супраць. Аднак ад ідэі прывядзення судовай сістэмы ў адпаведнасць з нормамі ЕЗ пакуль ніхто не адмаўляўся.
Дык што азначаюць гэтыя выпадкі, пакуль не масавыя, але якія, відавочна, пазначылі трэнд? На жаль, ніякіх тлумачэнняў, акрамя ўзмацнення ўплыву пуцінскай Расеі на гэтыя краіны, не знаходзіцца.
Ды, здавалася б, што можа прапанаваць краіна-ізгой, якая развязала вайну ў Еўропе? Адказ просты – грошы. У абедзвюх краінах, напрыклад, пастаўкі прыроднага газу з Расеі граюць значную ролю ў эканоміцы. Так, у Сербіі, пры спажыванні 3,2 млрд куб. м штогод, планавыя пастаўкі з Расеі ў гэтым годзе павінны скласці больш за 3 млрд куб.м пры зусім не рынкавым цэнаўтварэнні. Сербія з яе вельмі слабой эканомікай (крыху лепшай за Беларусь) эканоміць на такіх пастаўках некалькі мільярдаў долараў на год і менавіта з гэтай прычыны наўпрост заяўляе, што не плануе падтрымліваць антырасейскія санкцыі.
У Грузіі сітуацыя некалькі іншая, краіна цалкам забяспечваецца імпартным газам, і калі ў 2018 годзе доля Расеі складала ўсяго 1,7% (асноўны аб'ём Грузія набывае ў Азербайджана), то ўжо летась РФ паставіла амаль чвэрць ад усяго аб'ёму спажывання.
Ды, безумоўна, пастаўкамі энерганосьбітаў сувязі з Расіяй не абмяжоўваюцца. Калі вельмі спрасціць, то Еўрапейскі Звяз прапануе досыць складаную канструкцыю: «Вы павінны выканаць вось такі набор умоў, падцягнуць свае практыкі дзяржаўнага кіравання да такога ўзроўню, каб мы вас палічылі годнымі».
Так, самыя практыкі забяспечваюць устойлівае эканамічнае развіццё, высокі ўзровень сацыяльнага забеспячэння і яшчэ шмат чаго карыснага ў доўгатэрміновай перспектыве, але шлях да іх доўгі. Пры гэтым тут жа побач, літаральна за вуглом, стаіць Уладзімір Пуцін, які ніякага захавання нормаў не патрабуе і прапануе проста грошы за лаяльнасць.Гэтак жа набыць якую-небудзь Швецыю ці Польшчу немагчыма – не той узровень, а вось для ўрадаў эканамічна няўдалых краін гэта вялікая спакуса.
,,Ці можна сказаць, што такая тэндэнцыя надоўга і беларусам варта перагледзець сваё стаўленне да знаходжання не толькі ў гасціннай Грузіі ці пакуль не еўрапейскай Сербіі, але і ў Венгрыі ці Славакіі? Бо і там мясцовыя палітыкі актыўна падлашчваюцца да Масквы.
Думаю, што варта. Трэба быць уважлівымі і адказнымі, паклапаціцца пра бяспеку. Ужо згаданыя грузінскія выбары пройдуць праз 36 дзён і пасля іх, у залежнасці ад выніку, мы можам убачыць пакуль не прагназуемыя падзеі.
Але я не лічу, што такая сітуацыя будзе парцягвацца доўга. Газ у Расеі ўсё яшчэ ёсць, але яе ўласная эканоміка падае папярэднія сігналы бедства, першы з якіх – ключавая стаўка Цэнтрабанку памерам у катастрафічныя 19%. Гэта сведчыць пра тое, што краіны, якія паспадзяваліся на пастаянныя падарункі з Крамля, могуць вельмі хутка апынуцца ў становішчы Кубы або Нікарагуа мяжы 1990-х, калі вялікі і магутны СССР раптам загадаў доўга жыць і спыніў фінансавае падсілкоўванне сяброўскіх рэжымаў.
Я мяркую, што і сённяшняя гісторыя будзе развівацца па адпаведным сцэнары, і праз пару-тройку гадоў мы ўбачым, як развітваюцца з Расіяй Грузія ды Сербія, аднак пакуль гэтага не адбылося, трэба паклапаціцца пра бяспеку.
Аляксандр Кныровіч / МВ belsat.eu
